Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Siedmiu sędziów Sądu Najwyższego ma odpowiedzieć na pytanie prawne co do poprawności powołania nowych sędziów SN przez Prezydenta RP
• Chodzi o to, czy sędzia powołany w procedurze obarczonej naruszeniami prawa w związku z nową ustawą o Krajowej Radzie Sądownictwa jest osobą nieuprawnioną do orzekania, a skład z jego udziałem - sądem nienależycie obsadzonym
• Dlatego RPO wniósł o odroczenie rozpoznania 3 kwietnia 2019 r. swych skarg nadzwyczajnych w sprawie odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia dwóch skazanych
• Zakres pytania prawnego obejmuje bowiem także kwestię prawidłowości powołania sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, którzy mieliby rozpoznać te skargi nadzwyczajne

28 marca 2019 r. trzech sędziów Sądu Najwyższego w Izbie Karnej przedstawiło powiększonemu składowi SN zagadnienie prawne (sygn. III KO 154/18), dotyczące wątpliwości co do poprawności procesu powołania przez Prezydenta RP osób do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego SN w następstwie procedury zainicjowanej obwieszczeniem Prezydenta RP z 24 maja 2018 r. o wolnych stanowiskach w SN, obejmującej także stanowiska w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.

W zagadnieniu powołano się na:

• wydanie obwieszczenia z 24 maja 2018 r. o wolnych stanowiskach sędziego w SN bez kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów;
• wydanie przez Prezydenta RP  postanowienia o powołaniu tejże osoby do pełnienia urzędu sędziego SN pomimo postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 września 2018 r. o wstrzymaniu wykonania uchwały Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 24 sierpnia 2018 r. wobec tej osoby;
• ukształtowanie składu Krajowej Rady Sądowniczej w wyniku wyboru przez Sejm 15 sędziów w trybie ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o KRS.

Pytanie brzmi: czy tak powołany sędzia jest osobą nieuprawnioną do orzekania w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania karnego oraz - w wypadku odpowiedzi negatywnej - czy skład sądu, w którym zasiada taka osoba, jest sądem nienależycie obsadzonym w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.?

Sędziowie pytają w tym kontekście o możliwość naruszenia wynikającego z art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności prawa do sądu, polegającego na powołaniu na urząd sędziego w wyniku procedury obarczonej naruszeniami prawa.  

- Rozstrzygnięcie powyższego zagadnienia prawnego przez powiększony skład Sądu Najwyższego będzie miało istotne znaczenie z punktu widzenia ważności postępowania w sprawie o sygn. akt I NSNk 1/19 – napisał Adam Bodnar do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. Do czasu rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, Rzecznik wniósł o odroczenie obu spraw wyznaczonych na 3 kwietnia 2019 r.  

Rzecznik przypomniał, że przesłanki z art. 439 par. 1 pkt 1 i 2 k. p. k. stanowią tzw. bezwzględne przyczyny odwoławcze. Zachodzi zatem bezpośredni związek pomiędzy treścią zagadnienia prawnego, a obsadą składu rozstrzygającego sprawę. 

Nowe przepisy o KRS bada Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej 

Uchwalone 8 grudnia 2017 r. nowe przepisy, przygotowane przez prezydenta Andrzeja Dudę, niezgodnie z Konstytucją przerwały kadencje 15 członków KRS będących sędziami. Zmieniły też zasady ich wyboru - dotychczas wybierało ich samo środowisko sędziowskie. Ich następców na wspólną czteroletnią kadencję wybrał w marcu 2018 r. Sejm. Nowe przepisy uniemożliwiły też możliwość skutecznego odwoływania się do Sądu Najwyższego od uchwał KRS dotyczących przedstawiania prezydentowi  wniosków o powołanie nowych sędziów. Na niekonstytucyjność tych zmian wskazywali m.in. RPO, Sąd Najwyższy, sama KRS, liczne środowiska prawnicze i organizacje międzynarodowe.

Od tego czasu decyzje nowej KRS, m.in. w sprawie powoływania nowych sędziów, są kwestionowane. Naczelny Sąd Administracyjny jesienią 2018 r. wstrzymał wykonanie kilku uchwał KRS z wnioskami o powołanie sędziów SN i zadał w tej sprawie pytania prejudycjalne Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Także sam SN zadał pytania prejudycjalne TS UE, m.in. co do zdolności nowej KRS do wykonywania konstytucyjnego zadania stania na straży niezależności sądów. 

25 marca 2019 r. Trybunał Konstytucyjny przedstawił w sprawie ustawy o KRS stanowisko, że zgodny z Konstytucją jest wybór przez Sejm 15 członków KKS będących sędziami,  a niekonstytucyjne jest odwoływanie się do NSA osób niepowołanych przez KRS do Sądu Najwyższego.

Skargi nadzwyczajne RPO

Na 3 kwietnia SN zaplanował rozprawy w sprawach złożonych w styczniu 2019 r. dwóch pierwszych skarg nadzwyczajnych RPO w sprawach karnych. Dotyczyły one kwestii warunkowego przedterminowego zwolnienia dwóch skazanych odbywających karę pozbawienia wolności. Po takim zwolnieniu, w tzw. okresie próby, popełnili nowe przestępstwa, za co dostali za to wyroki w zawieszeniu. Obu nakazano wrócić do więzienia. Przepisy nakazywały bowiem sądom w takich sytuacjach automatycznie odstępować od przedterminowego zwolnienia. W 2013 r. zakwestionował to Trybunał Konstytucyjny. Po wyroku przepisy zmieniono – od 2015 r. sądy mogą, ale nie muszą odstępować od przedterminowego zwolnienia. Mają zaś wcześniej ocenić sytuację danego człowieka. Nowelizacja nie odnosiła się jednak do starych spraw – dlatego jedynym sposobem przywrócenia stanu zgodnego z Konstytucją była skarga nadzwyczajna.

Skargę nadzwyczajną wprowadziła nowa ustawa o SN z grudnia 2017 r. Rzecznik występuje z takimi skargami (dotychczas złożył ich 6), gdy jest to niezbędne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności obywateli. Rozstrzyga je nowo utworzona Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Prawo kierowania skarg nadzwyczajnych w „starych” sprawach ma tylko RPO i Prokurator Generalny.

26 marca 2019 r. Sąd Najwyższy pierwszy raz w historii rozpoznawał skargę nadzwyczajną. Rzecznik złożył ją w sprawie cywilnej - chodziło o dwa sprzeczne orzeczenia spadkowe w rodzinie rolników, wydane w odstępie pięciu lat przez ten sam sąd. SN uchylił postanowienie spadkowe z 2000 r., co oznacza, że liczy się tylko decyzja z 1995 r.

Do Biura RPO wpłynęły dotychczas 3464 wnioski o wystąpienie ze skargą nadzwyczajną. Najwięcej dotyczyło spraw karnych (1629), cywilnych (994) oraz z zakresu prawa pracy (440). Wprowadzenie skargi nadzwyczajnej spowodowało dodatkowe obciążenie Biura RPO, bez zwiększenia jego finansowania.

II.511.640.2014