Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik alarmuje Głównego Inspektora Pracy w sprawie zwolnień pracowników PLL LOT i zwraca się o zbadanie, czy w spółce nie są naruszane wolności związkowe.
• Prokuratora pyta, czy podjął działania w sprawie podejrzenia łamania prawa
• Do Sądu Pracy pisze o informacje w sprawie przedsądowych roszczeń spółki wobec pilotów, którzy odmówili pracy w związku ze strajkiem
• To są ostatnie działania. Wcześniej RPO uzyskał stanowisko Okręgowego Inspektora Pracy opisującego, jak jego zdaniem wygląda sytuacja w LOT, w jakich sprawach konieczna jest interwencja, oraz zobowiązanie do rekontroli, która właśnie teraz powinna się odbywać

Działając w obronie praw obywateli, Rzecznik Praw Obywatelskich ma prawo pytać instytucje państwa o to, jakie działania prowadzą w konkretnej sprawie. Przekazane formalne i oficjalne wyjaśnienia stają się dokumentacją sprawy i są podstawą do formułowania rekomendacji zmian prawa, a także działań innych organów państwa.

Sytuacją w liniach lotniczych RPO zajmuje się od dłuższego czasu. Zaostrzyła się ona w ostatnich dniach (od tygodnia trwa tam strajk, który władze spółki uznają za nielegalny, więc zwalniają z pracy osoby, które biorą udział w proteście). Stąd trzy kolejne interwencje z pytaniami o fakty i podjęte działania.

- Z dużym zaniepokojeniem przyjąłem informacje o zaostrzającym się konflikcie między organizacjami związkowymi a zarządem spółki PLL LOT, w szczególności o zwolnieniach dyscyplinarnych 80 pracowników – napisał 23 października Adam Bodnar do głównego inspektora pracy Wiesława Łyszczka. - Zwracam się z wnioskiem o zbadanie sprawy zgodności działań władz spółki z prawem pracy, a w szczególności przeanalizowanie, czy działania takie nie prowadzą do naruszenia wolności związkowej.

Tego samego dnia RPO zwrócił się do przewodniczącej XXI Wydziału Pracy Sądu Okręgowego w Warszawie sędzi Małgorzaty Kosickiej o informacje o stanie sprawy dotyczącej zażalenia dwóch organizacji związkowych na postanowienie sądu w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego. Chodzi o ujawnioną już w mediach sprawę roszczeń LOT w związku ze stratami, jakie poniósł przez to, że musiał odwołać loty.

24 października RPO skierował do Prokuratora Okręgowego w Warszawie wniosek o przekazanie informacji, czy zostały podjęte lub planowane są do podjęcia działania prokuratury w sprawie działań represyjnych wobec uczestniczących w strajku pracowników, które mogą naruszać ustawę o związkach zawodowych, ustawę o rozwiązywaniu sporów zbiorowych oraz przepisy Kodeksu pracy dotyczące obowiązków pracodawcy, a także przepisy Kodeksu karnego.

Ustalenia Okręgowej Inspekcji Pracy po wniosku RPO

W połowie września RPO dostał odpowiedź na swoją interwencje od Okręgowego Inspektora Pracy w Warszawie, który przedstawił, jak widzi sytuację w spółce i zapowiedział ponowną kontrole na przełomie września i października. Teraz RPO upomina się o informacje o wnioskach z tej rekontroli.

Jak wyjaśnił zastępca Okręgowego Inspektora Pracy Grzegorz Chwedoruk, w Polskich Liniach Lotniczych ,,LOT" SA oraz w Lot Crew Sp. z o.o prowadzone były równolegle dwie kontrole. Wykazały one, że o ile PLL LOT zatrudnia personel pokładowy i lotniczy wyłącznie na podstawie umów o pracę, to równocześnie korzysta też z usług personelu pokładowego i lotniczego związanego z umowami o współpracę ze Spółką Lot Crew (będącą w całości własnością LOT).

Poprzez Lot Crew zatrudniani są piloci i specjaliści, którzy mają mieć wymagane kwalifikacje i uprawnienia do wykonywania operacji lotniczych, w ramach samodzielnie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.

Aktem źródłowym dla współpracy pomiędzy spółkami jest umowa o świadczenie usług zawarta dnia 15 marca 2016 r.

Jak wygląda umowa cywilna dla personelu pokładowego?

Inspektor pracy przeanalizował losowo wybrane umowy stewardów i stewardess oraz personelu lotniczego w Spółce Lot Crew. Umowy definiowane są jako ,,umowa zlecenia na świadczenie usług", z treści umowy wynika, że osoby nimi objęte prowadzą własną działalności gospodarczą.

Strony tej umowy zgodnie potwierdzają w niej, że ich intencją jest zawarcie umowy cywilnoprawnej i Zleceniobiorca nie będzie dochodził ustalenia istnienia stosunku pracy ze Zleceniodawcą.

Świadczenie usług ma się odbywać się zgodnie z przepisami, w tym przepisami prawa lotniczego. Usługi są świadczone na podstawie szczegółowych zleceń określających zasady, terminy i zakres działań, i są zamawiane za pośrednictwem poczty elektronicznej (zleceniobiorca ma obowiązek sprawdzać pocztę raz na 24 godziny).

Zleceniobiorca (członek personelu pokładowego) ma obowiązek stawiania się w celu świadczenia usług zgodnie z czasem wskazanym przez Zleceniodawcę, pozostawania w gotowości, Umowa określa też mu zasady modyfikacji okresu służby i wypoczynku, jak również czas świadczenia usług w razie nieprzewidzianych okoliczności podczas operacji lotniczej

Ze swej strony Zleceniodawca zapewnia w miarę możliwości niektóre świadczenia obowiązujące w LOT (m.in. korzystną taryfa na loty LO, Kartę Multisport, Luxmed).

Ewidencja czasu „wykonywania zadań” jest prowadzona zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami, w tym prawem lotniczym. Nieobecności z powodu choroby powinny być zgłaszane niezwłocznie oraz usprawiedliwiane zwolnieniem lekarskim.

Ewidencja godzin blokowych stanowi podstawę rozliczenia wynagrodzenia. Wynagrodzenie oraz diety są płatne z dołu w terminie do 14 dni od dnia prawidłowo wystawienia faktury.

Jak współpracują ze sobą w samolocie etatowi pracownicy LOT i pracownicy na umowach cywilnych

Analizując zagadnienie związane z zatrudnianiem na podstawie umów o świadczenie usług, inspektor pracy zażądał od kontrolowanych spółek informacji o zasadach współpracy na pokładzie samolotu osób świadczących pracę w charakterze personelu pokładowego i lotniczego zatrudnionego w ramach umowy o pracę z PLL Lot oraz osób prowadzących własną działalność gospodarczą.

Z pisemnych wyjaśnień wynika, że za działanie załogi odpowiada dowódca, a za koordynację procedur odpowiada przed dowódcą starsza stewardessa/starszy steward

Zdaniem LOT „zarówno z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, jak i z Instrukcji Operacyjnej odnośnie funkcji szefowej pokładu nie mamy do czynienia z podporządkowaniem i kierownictwem w rozumieniu przepisów prawa pracy, lecz z zapewnieniem realizacji procedur bezpieczeństwa".

Inspektor pracy cytuje tu fragment odpowiedzi przygotowanej przez Ministerstwo Rozwoju na jedną z interpelacji poselskich: „...Dostosowanie strategii przedsiębiorstwa, na którą składają się m.in. procedury dotyczące nawiązywania współpracy z pracownikami i osobami zatrudnionymi na podstawie umów cywilnoprawnych, powinno polegać nie tylko na zaspokojeniu ich potrzeb zawodowych, lecz jednocześnie  na realizacji celów i zadań danego przedsiębiorstwa. Z tego powodu, polski ustawodawca przewidział w porządku prawnym różne formy zatrudnienia/współpracy, w tym m. in. na podstawie umowy o pracę, umów cywilnoprawnych lub współpracy pomiędzy dwoma podmiotami profesjonalnymi, tj. przedsiębiorcami... W konsekwencji osoby prowadzące działalność gospodarczą oraz osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej zawierające z PLL LOT umowy cywilnoprawne mają pełną swobodę i wolność decydowania o podejmowaniu współpracy z PLL LOT SA"

Jak wygląda realizacja tych umów w praktyce

Inspektor pracy przesłuchał osoby prowadzące własną działalność gospodarczą i wykonujące usługi w ramach umów zlecenia na rzecz PLL LOT SA (zobowiązując się do zachowania poufności rozmów).

• Przesłuchiwane osoby (zwłaszcza personel pokładowy) zeznawały, że prowadzenie własnej działalności gospodarczej nie daje im poczucia bezpieczeństwa i komfortu, stwierdzały, iż nie ma żadnej równości pomiędzy ich firmą a Spółką zlecającą pracę.
• Zeznające kobiety szczególnie mocno akcentowały fakt związany z brakiem możliwości zaplanowania macierzyństwa, zabezpieczenia socjalnego wynikającego z odpowiednich świadczeń związanych z rodzicielstwem gwarantowanych przez Kodeks pracy.

Z rozmów tych wynika też, że osoby, które podpisały umowy z Lot Crew, dowiedziały się o ofercie z ogłoszeniem na „pracuj.pl" (w ten sposób aplikowali zarówno przedstawiciele personelu pokładowego jak i latającego). Przedstawiono im warunki współpracy z Lot Crew, w tym z koniecznością założenia własnej działalności gospodarczej.

Odnośnie czasu pracy w zeznaniach pojawiają się zgodne oświadczenia, iż na ok. 14 dni przed rozpoczęciem miesiąca kalendarzowego, współpracownicy otrzymują tzw. harmonogram , który określa zakres pracy w danym miesiącu oraz szczegółowy czas pracy . W przypadku choroby jednoosobowe firmy mają obowiązek dostarczenia zwolnienia do koordynacji planowania załóg w PLL LOT. W kontekście ewentualnej zamiany harmonogramu, z innym podmiotem prowadzącym działalności i mającym umowę o świadczenie z Lot Crew mogę się zamienić, muszę powyższe zgłosić do opiekuna floty DHC8 uzyskać zgodę oraz do koordynacji planowania załóg w PLL LOT ( z zeznań pilotów). W zakresie zaplanowania dni wolnych , w zeznaniach pojawiały się stwierdzenia o konieczności zgłoszenia kierownictwu spółki z ok. dwumiesięcznym wyprzedzeniem informacji o planowanych okresie nie świadczenia usługi, np. do 15 lipca planowanie września 2018.

Wskazane osoby nie mają pewności (jak zeznawały), że otrzymają wnioskowany czas wolny, informację otrzymują wraz z harmonogramem na dany miesiąc.

Wnioski pokontrolne OIP

Z zeznań wynika ponadto, że nie ma żadnej różnicy w obowiązkach między tymi, którzy są na etacie w LOT, a tymi, którzy świadczą usługi w ramach umów cywilnych z Lot Crew.

Z Kodeksu pracy wnika, że w takiej sytuacji wszystkich tych osób powinno dotyczyć zatrudnienie na podstawie stosunku pracy, jednak inspektor pracy nie ma prawa do przekwalifikowania stosunku zobowiązaniowego z umowy cywilnoprawnej na stosunek pracy. Może to zrobić wyłącznie Sąd Pracy.

Uwzględniając jednak przeprowadzone postępowanie dowodowe, inspektor pracy skieruje wystąpienie pokontrolne z wnioskiem, by nie zawierać umów o świadczenie usług z członkami personelu pokładowego i lotniczego w warunkach typowych dla stosunku pracy.

Ponadto w zakresie wniosków pokontrolnych inspektor pracy stwierdził, że Lot Crew prowadzi de facto działalność pośrednictwa pracy, więc powinna być ona wpisana do rejestru agencji zatrudnienia. Brak wpisu jest wykroczeniem.

Zwolnienie szefowej związku zawodowego

Inspektor ustalił, że 21 maja 2018 r. pracodawca zainicjował działania zmierzające do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z Moniką Żelazik, przewodniczącą Związku Zawodowego Personelu Pokładowego i Lotniczego. 23 maja do wniosku pracodawcy ustosunkował się Zarząd Związku  i nie wyraził zgody na zwolnienie w trybie bez wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym.

Inspektorzy pracy w trakcie kontroli stwierdzili, że:

• Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy działaczy związkowych sprowadza się do zakazu wypowiadania i rozwiązywania stosunku pracy przez pracodawcę, bez uzyskania uprzedniej zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej.
• Konsekwencją takiej ochrony jest konieczność uzyskania przez pracodawcę wyrażonej w formie uchwały zgody uprawnionego organu związkowego.
• W analizowanym przypadku taka zgoda nie została wyrażona.
• Stąd wszczęto postępowanie wykroczeniowe w stosunku do całego Zarządu PLL LOT S.A.

III.7043.50.2018