Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich wycofał zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (sygn. akt SK 64/20) wraz ze stanowiskiem z 10 lipca 2020 r.
• Powodem jest fakt, że w składzie orzekającym zasiada osoba wybrana na stanowisko sędziego TK z naruszeniem art. 194 ust. 1 Konstytucji RP na miejsce już obsadzone przez Sejm VII kadencji

W sprawie chodziło o uzależnienie zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych (tzw. ulga meldunkowa) od złożenia oświadczenia o spełnieniu warunków do zwolnienia. W 2020 r. RPO przystąpił do tego postepowania TK, wnosząc o uznanie, że:

• art. 21 ust. 21 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych w brzmieniu obowiązującym od dnia l stycznia 2007 r. do dnia 31 grudnia 2008 r. w związku z art. 21 ust. l pkt 126 ustawy o podatku dochodowym od osób fizyczny w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia 31 grudnia 2008 r. oraz ·w związku z art. 8 ust. l i 3 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw jest niezgodny z art. 84 oraz arf. 217 w związku z art. 2 a także art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.

Powodem wycofania jest powzięcie wiadomości, że w składzie orzekającym zasiada osoba wybrana na stanowisko sędziego TK z naruszeniem art. 194 ust. 1 Konstytucji na miejsce już obsadzone przez Sejm VII kadencji. Wynika z wyroków TK z 3 grudnia 2015 r., K 34/15, z 9 grudnia 2015 r., K 35/15, z 11 sierpnia 2016 r., K 39/16, a także z wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 7 maja 2021 r., Xero Flor w Polsce Sp. z o.o. przeciwko Polsce, skarga nr 4907/18, oraz z 14 grudnia 2023 r., M.L. przeciwko Polsce, skarga nr 40119/21.

Okoliczność ta została formalnie stwierdzona przez Sejm RP w uchwale z  6 marca 2024 r. Jako organ konstytucyjnie upoważniony do dokonywania wyboru sędziów TK, stwierdził m.in., że uchwała Sejmu RP z 26 stycznia 2018 r. w sprawie wyboru Jarosława Wyrembaka na sędziego Trybunału Konstytucyjnego, opublikowana w Monitorze Polskim z  31 stycznia 2018 r. jest pozbawiona mocy prawnej.

Po analizie treści i znaczenia prawnego uchwały Sejmu z  6 marca 2024 r. RPO doszedł do wniosku, że uchwałę tę należy częściowo traktować jako akt wydany na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji, służący wykonaniu orzeczeń TK, którego skutkiem było wzruszenie uchwał Sejmu o wyborze do TK sędziów: Bronisława Sitka, Andrzeja Sokali, Mariusza Muszyńskiego, Henryka Ciocha, Lecha Morawskiego, Justyna Piskorskiego i Jarosława Wyrembaka.

Zgodnie z tym przepisem Konstytucji „orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania". 

Uchwały Sejmu RP o wyborze sędziów TK na stanowiska już zajęte przez sędziów wybranych przez Sejm VII kadencji (Romana Hausera, Andrzeja Jakubeckiego i Krzysztofa Ślebzaka) należy uznać za „rozstrzygnięcia" w rozumieniu powyższego przepisu Konstytucji. Zostały one wydane na podstawie norm prawnych, których niekonstytucyjność została potwierdzona w wyrokach TK o sygn. akt K 34/15 i K 35/15. Ponadto w wyroku o sygn. akt K 39/16 TK stwierdził niezgodność z Konstytucją normy prawnej o treści przewidującej dopuszczenie do orzekania trzech osób wybranych do TK na stanowiska już zajęte przez sędziów wybranych przez Sejm VII kadencji. Działając na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji, Sejm RP był upoważniony do podjęcia czynności służących wykonaniu wskazanych wyżej orzeczeń TK.

Z tych przyczyn uchwała Sejmu RP z 6 marca 2024 r. - w części, w jakiej odnosi się do wskazanej uchwały Sejmu o wyborze sędziego TK - powinna być uznana za akt wydany bezpośrednio na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji, którego skutkiem jest wyeliminowanie tych uchwał z obrotu prawnego, co z kolei ma znaczenie z punktu widzenia prawidłowości obsadzenia składu orzekającego TK.

Wskazanych wyżej skutków, wywołanych uchwałą Sejmu RP z 6 marca 2024 r. - w części, w jakiej odnosiła się ona do uchwały Sejmu o wyborze sędziego TK - nie podważył wyrok TK z 28 maja 2024 r., sygn. akt U 5/24. Wynika to z faktu, że w świetle Konstytucji wyrok TK nie anuluje ani nie unieważnia z mocy prawa skutków wywołanych przez akt uznany za niekonstytucyjny w okresie poprzedzającym wydanie wyroku (zob. np. wyrok TK z 24 listopada 2003 r., sygn. akt K 26/03, dot. podstaw prawnych powołania członka Rady Polityki Pieniężnej, oraz wyrok TK z 23 marca 2006 r., sygn. akt K4/06, dot. wygaszenia kadencji członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji). Przewidziany w uchwale Sejmu z  6 marca 2024 r. skutek polegający na wzruszeniu uchwał Sejmu o wyborze sędziów TK nastąpił z dniem wejścia w życie uchwały; jej ogłoszenia w Monitorze Polskim 11 marca 2024 r. 

Dlatego też wyrok TK o sygn. akt U 5/24 nie mógł automatycznie spowodować anulowania czy unieważnienia skutków, jakie uchwała Sejmu z 6 marca 2024 r. wywołała w odniesieniu do uchwał Sejmu o wyborze sędziów TK.

Udział w składzie orzekającym TK osoby nieuprawnionej do orzekania może doprowadzić do naruszenia wolności i praw przewidzianych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a tym samym do naruszenia nakazu przestrzegania przez Rzeczpospolitą Polską wiążącego ją prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji). Wynika to przede wszystkim z wyroku ETPC w sprawie M.L przeciwko Polsce.

V.511.328.2020