Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt SK 33/25) ze skargi konstytucyjnej w sprawie uzależnienia przyznawania  świadczenia pielęgnacyjnego od wymogu niepodejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej
• Marcin Wiącek wnosi o uznanie art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych za niezgodny z art. 69 i art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP

Trybunał Konstytucyjny wszczął postępowanie ze skargi konstytucyjnej obywatela. Rzecznik zgłosił udział w tym postępowaniu. Wnosi o stwierdzenie, że:

• art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 390 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie zmian wynikających z art. 43 pkt 4 lit. a ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz. U. z 2023 r. poz. 1429 ze zm.), w zakresie, w jakim uzależnia prawo do świadczenia pielęgnacyjnego od wymogu niepodejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej jest niezgodny z art. 69 i art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP.

Skrócona argumentacja RPO 

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego ograniczenia praw konstytucyjnych są zgodne z zasadą proporcjonalności, jeżeli: 1) umożliwiają efektywną realizację założonych celów; 2) są konieczne, tzn. nie jest możliwe zrealizowanie danych celów za pomocą mniej restryktywnych środków; 3) ich efekty pozostają w odpowiedniej proporcji do ciężarów nakładanych przez nie na jednostkę. Analizowana w tym kontekście konstrukcja dostępu do świadczenia pielęgnacyjnego, w jakim uzależnia przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego od rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej nie znajduje, w opinii Rzecznika, wystarczającego uzasadnienia.

Rygoryzm normy prawnej określonej w art. 17 ust. 1 u.ś.r. powoduje bowiem, że osoby wykonujące jakiekolwiek aktywności zawodowe, pomimo faktycznego prawidłowego sprawowania opieki nad bliskim z niepełnosprawnością (okoliczność możliwa do zweryfikowania poprzez przeprowadzenie wywiadu przez służby społeczne), muszą zostać uznane za osoby niespełniające warunków ustawowych do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego.

Przewidziana w ustawie zasadnicza przesłanka nabycia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w postaci niemożności świadczenia pracy z powodu konieczności sprawowania opieki nad osobą z niepełnosprawnością nie ma charakteru proporcjonalnego.

Konstrukcja prawa do świadczenia pielęgnacyjnego wprowadzająca bezwzględny zakaz zatrudnienia dla opiekuna nie znajduje wystarczającego uzasadnienia, uwzględniając realia i dynamiczne przemiany dotyczące warunków świadczenia pracy zarobkowej, w szczególności rozwój nowoczesnych technologii umożliwiających wykonywanie pracy z wykorzystaniem środków porozumiewania się na odległość oraz możliwości powstałe dzięki stosowaniu w coraz szerszym zakresie elastycznej organizacji pracy, umożliwiającej swobodne dostosowanie czasu i miejsca pracy do obowiązków opiekuńczych.

Uzależnienie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego od całkowitego pozostawania poza zatrudnieniem skutkuje długotrwałym oddaleniem od rynku pracy i tym samym nie może wpływać pozytywnie na sytuację ekonomiczną rodziny z osobą z niepełnosprawnością, pogłębiając ryzyko zagrożenia ubóstwem, marginalizacją i wykluczeniem społecznym.

W świetle powyższego przepisy u.ś.r. regulujące dostęp do świadczenia pielęgnacyjnego z uwagi na uzależnienie tego prawa od rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej mogą w sposób istotny limitować dostęp faktycznych opiekunów do świadczenia, zaś osób z niepełnosprawnością do koniecznego wsparcia, a zatem przekraczać zakres proporcjonalności niezbędny dla ochrony praw osób z niepełnosprawnością i ich rodzin.

Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego w świetle spełniania standardu art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP było przedmiotem oceny przez TK w wyroku z 18 listopada 2014 r. sygn. SK 7/11 Trybunał uznał, że art. 17 ust. 5 pkt 4 ustawy w brzmieniu obowiązującym do 13 października 2011 r., w zakresie, w jakim uniemożliwia przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego rodzicowi (opiekunowi faktycznemu), który rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki, o której mowa w art. 17 ust. 1 tej ustawy, nad niepełnosprawnym dzieckiem, w sytuacji, gdy drugi z rodziców (opiekunów faktycznych) ma ustalone prawo do świadczenia pielęgnacyjnego na inne dziecko w rodzinie, jest niezgodny z art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP.

W wyroku z 26 czerwca 2019 r. sygn. akt SK 2/17 orzekł, że art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy w zakresie, w jakim stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, jest niezgodny z art. 71 ust. 1 zdanie drugie w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

Z uwagi na charakter świadczenia pielęgnacyjnego przyznawanego nie za samą opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, ponieważ taka opieka wynika z prawnego oraz moralnego obowiązku, lecz za faktyczny brak możliwości podjęcia zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania tej opieki lub za rezygnację z zatrudnienia w celu jej sprawowania, powiązanie
prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z koniecznością rezygnacji z jakiejkolwiek aktywności zarobkowej prowadzi do naruszenia prawa rodziny, której członek sprawuje opiekę nad osobą z niepełnosprawnością, do szczególnej pomocy, o której mowa w art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji.

Uzależnienie prawa opiekuna do świadczenia pielęgnacyjnego od niepodejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia powoduje, że ze szczególnej pomocy, o jakiej mowa art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP wykluczone są rodziny, w których żyją osoby z niepełnosprawnością, a ich faktyczni opiekunowie w trosce o zabezpieczenie niezbędnych potrzeb socjalnych oraz w związku ze zwiększonymi kosztami utrzymania wynikającymi z niepełnosprawności członka rodziny, nie są w stanie spełnić warunku całkowitej rezygnacji z aktywności zarobkowej. Rodziny takie nie mogą skorzystać ze wsparcia ze strony państwa. Tymczasem z perspektywy takiej rodziny stan zdrowia poszczególnych jej członków wymagający dodatkowych nakładów finansowych i obniżony status materialny ze względu nawet na brak pełnej aktywności zarobkowej z powodu konieczności pogodzenia pracy z obowiązkami opiekuńczymi powoduje, że aktualizuje się prawo rodziny do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. W tej sytuacji dostęp do świadczenia pielęgnacyjnego, jako instrumentu wspierania rodzin będących w trudnej sytuacji ze względu na konieczność opieki nad członkiem rodziny z niepełnosprawnością, jawi się jako nadmiernie limitowany.

Biorąc powyższe pod uwagę należy uznać, że art. 17 ust. 1 ustawy w zakresie, w jakim uzależnia prawo do świadczenia pielęgnacyjnego od rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej jest niezgodny z art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP.

III.7064.276.2025