Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich budzi zasadność utrzymywania w obecnym kształcie rozporządzenia dotyczącego czasowego zakazu przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przy granicy z Białorusią
• Zasadne pozostają zastrzeżenia RPO wobec możliwości ingerencji rozporządzenia w podstawowe wolności konstytucyjne, jak wolność poruszania się po terytorium RP, wolność wyboru miejsca zamieszkania i pobytu, wolność zgromadzeń, wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, a także wolność działalności gospodarczej
• Nie wykazano, by obowiązywanie zakazu pobytu w strefie nadgranicznej wpływało na liczbę przekroczeń granicy z Białorusi do Polski; niewątpliwie utrudnia to zaś niesienie pomocy humanitarnej
• Zastępca RPO Valeri Vachev przedstawił wiceministrowi spraw wewnętrznych i administracji Maciejowi Duszczykowi uwagi do rozporządzenia MSWiA, które przedłużyło obowiązywanie strefy buforowej
• AKTUALIZACJA 5.02.2025: Ustanowienie strefy buforowej przyczyniło się do bardziej efektywnej ochrony granicy polsko-białoruskiej. Znacząco spadła liczba prób nielegalnego przedostania się do Polski - odpisał sekretarz stanu w MSWiA Czesław Mroczek

10 grudnia 2024 r. weszło w życie rozporządzenie MSWiA z 6 grudnia 2024 r. w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi - z terminem obowiązywania przez 90 dni. Jest ono zasadniczo tożsame z poprzednimi rozporządzeniami Ministra w tej sprawie, wobec których Rzecznik przedstawił już stanowisko.

Pozostaje ono aktualne – w tym co do zgodności art. 12a ustawy o ochronie granicy państwowej z Konstytucją RP. Zrozumiałe jest, że zapewnienie bezpieczeństwa na granicy jest kwestią priorytetową, jednakże niezbędne jest, aby ograniczenia były wprowadzane w odpowiednich trybie i formie oraz zgodne z zasadą proporcjonalności, uwzględniając potrzebę ochrony praw i wolności osób objętych tymi środkami.

W dalszym ciągu zasadne pozostają zastrzeżenia RPO wobec możliwości ingerencji rozporządzenia w podstawowe wolności konstytucyjne, takie jak wolność poruszania się po terytorium RP, wolność wyboru miejsca zamieszkania i pobytu, wolność zgromadzeń, wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, a także wolność działalności gospodarczej. Tych wątpliwości nie niweluje zwłaszcza ogólne uzasadnienie wprowadzenia rozporządzenia. A nie wykazano, by obowiązywanie zakazu przebywania w strefie nadgranicznej wpływało na liczbę przekroczeń granicy z Białorusi do Polski. Niewątpliwie utrudnia on natomiast niesienie pomocy humanitarnej. 

Ponadto, jak wynika z analiz i wniosków otrzymywanych przez RPO, w okresie zimowym ruch migracyjny wyraźnie maleje, co jest związane z trudnymi warunkami pogodowymi. W tych okolicznościach cudzoziemcy w obszarze przygranicznym tym bardziej mogą znajdować się w sytuacji zagrożenia ich życia lub zdrowia. W związku z tym zasadność utrzymywania rozporządzenia w obecnym kształcie budzi jeszcze poważniejsze wątpliwości, zwłaszcza wobec wyłączenia dostępu do strefy organizacjom i osobom niosącym pomoc humanitarną.

W porównaniu z poprzednim rozporządzeniem, w uzasadnieniu aktualnie obowiązującego wskazano na utrzymującą się presję migracyjną na polsko-białoruskim odcinku granicy, podczas gdy w poprzednich dokumentach odnoszono się do nasilenia presji migracyjnej w II kwartale 2024 r. oraz presji migracyjnej od II kwartału 2024 r. W uzasadnieniu podniesiono problem agresywnego zachowania migrantów, w tym używania niebezpiecznych narzędzi, wobec funkcjonariuszy i żołnierzy.

Valeri Vachev zwraca się do Macieja Duszczyka o informacje nt. liczby tych incydentów od 11 września 2024 r. do  9 grudnia 2024 r. w strefie nadgranicznej objętej zakazem przebywania oraz ich charakterystyki (czy były to ataki z użyciem niebezpiecznego narzędzia, a jeśli tak, to jakiego; w grupie czy indywidualnie?).

Ponadto prosi o podanie liczby wydanych zezwoleń na przebywanie w strefie, zwłaszcza udzielonych dziennikarzom oraz osobom i organizacjom deklarującym zamiar niesienia pomocy humanitarnej.

Odpowiedź Czesława Mroczka, sekretarza stanu w MSWiA 

W odpowiedzi na wystąpienie Pana Rzecznika z 17 grudnia 2024 r., w oparciu m.in. o stanowisko Komendy Głównej Straży Granicznej, uprzejmie przedstawiam następujące informacje.

Na wstępie należy zauważyć, że czasowy zakaz przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi został wprowadzony ze względu na konieczność ograniczenia procederu nielegalnej migracji cudzoziemców oraz zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa funkcjonariuszom i żołnierzom realizującym zadania na obszarach przygranicznych. Strefa objęta zakazem przebywania została ograniczona do niezbędnego minimum, obejmując długość granicy na odcinku 60,67 km, w tym na odcinku 44,55 km obszar objęty zakazem obejmuje szerokość 200 m od linii granicy państwowej. Jedynie na odcinku 16,12 km, położonym w rejonie rezerwatów przyrody, strefa jest szersza i wynosi około 2 km. Obszar strefy objętej zakazem nie obejmuje, co do zasady, miejscowości, tak aby skutki wprowadzonych ograniczeń były jak najmniej uciążliwe dla mieszkańców i przedsiębiorców.

Na wyznaczonym obszarze mogą przebywać osoby, wskazane w art. 12b ust. 1 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej , a także osoby, którym właściwy miejscowo komendant placówki Straży Granicznej zezwolił na przebywanie w strefie – w szczególności dziennikarze, a także przedstawiciele organizacji pozarządowych.

Wprowadzone regulacje nie wykluczają działań organizacji humanitarnych i pomocowych w zakresie przekazywania informacji dotyczących sytuacji zagrażających życiu w rejonie przygranicznym. Informacje przekazywane przez organizacje są weryfikowane w celu podjęcia decyzji o możliwości interwencji medycznej z uwzględnieniem wszystkich wymaganych w danej sytuacji aspektów. W przypadku zaistnienia potrzeby skorzystania ze wsparcia medycznego bądź humanitarnego ze strony organizacji pozarządowych w strefie buforowej, jest możliwy kontakt w celu oceny sytuacji i wyrażenia zgody przez właściwego komendanta placówki. 

Jednocześnie istnieje możliwość zapewnienia ochrony granicy oraz wykonywania zadań służbowych z zachowaniem bezpieczeństwa funkcjonariuszy, ludności lokalnej, osób postronnych, w tym przedstawicieli mediów i organizacji pomocowych oraz niedopuszczeniem do utraty życia i zdrowia przez migrantów. Priorytetem jest zapewnienie, aby wszystkie działania podejmowane w kontekście ochrony granic były zgodne z międzynarodowymi standardami ochrony praw człowieka, a w szczególności praw dzieci.

Należy podkreślić, że ustanowienie strefy buforowej przyczyniło się do bardziej efektywnej ochrony granicy polsko-białoruskiej. Znacząco spadła liczba prób nielegalnego przedostania się do Polski. W czasie obowiązywania rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 czerwca 2024 r. w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi , Straż Graniczna odnotowała 6 130 prób nielegalnego przekroczenia granicy. Natomiast w okresie 89 dni poprzedzających wprowadzenie strefy buforowej, takich prób było 17 030. Tym samym liczba prób nielegalnego przekroczenia granicy spadła o 64%. Jednocześnie wprowadzone ograniczenia wpłynęły na podniesienie poziomu bezpieczeństwa funkcjonariuszy Straży Granicznej oraz innych służb wspierających działania graniczne w terytorialnym zasięgu służbowej odpowiedzialności Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej, a także pracowników, którzy wykonywali prace związane z modernizacją zapory stałej oraz bariery elektronicznej. Dodatkowo, obecnie są realizowane przez podmioty zewnętrzne prace modernizacyjne drogi wzdłuż bariery stałej, co skutkuje zwiększoną liczbą osób przebywających w pasie drogi granicznej. Przedłużenie zakazu przebywania na obszarze bezpośrednio przyległym do granicy państwowej wpływa na utrzymanie właściwego poziomu bezpieczeństwa wskazanych osób.

W okresie od 11 września 2024 r. do 9 grudnia 2024 r. na obszarze strefy nadgranicznej objętej zakazem przebywania, Podlaski Oddział Straży Granicznej odnotował 32 akty agresji ze strony osób usiłujących dokonać przekroczenia granicy państwowej wbrew przepisom do Rzeczypospolitej Polskiej oraz ze strony służb białoruskich, kierowane przeciwko polskim patrolom, w szczególności w przypadkach udaremnienia próby nielegalnego przedostania się do Polski. W wymienionych powyżej przypadkach agresji, polskie służby były atakowane kamieniami, konarami drzew, metalowymi przedmiotami oraz petardami. W wyniku wskazanych zdarzeń żaden z funkcjonariuszy i żołnierzy nie odniósł obrażeń. Odnotowano również jeden akt agresji wobec ekipy budowlanej pracującej przy wzmocnieniu zapory, w trakcie którego nikt nie doznał obrażeń (pracownicy zostali obrzuceni kamieniami).

Ponadto, w analogicznym okresie na obszarze strefy nadgranicznej objętej zakazem przebywania odnotowano 3 zdarzenia, w których zespoły poszukiwawczo-ratownicze Straży Granicznej udzieliły pomocy 4 cudzoziemcom.

Nadmieniam również, że w tym samym okresie złożono 155 wniosków o wydanie zezwoleń na przebywanie na obszarze strefy nadgranicznej objętej zakazem przebywania. Na podstawie art. 12b ust. 2 ustawy o ochronie granicy państwowej wydano 135 zgód na przebywanie w strefie buforowej objętej zakazem. Zezwolenia wydano dziennikarzom, przedstawicielom organizacji humanitarnych, europarlamentarzystom, pracownikom wykonującym prace geodezyjne, pracownikom Białowieskiego Parku Narodowego, osobom pracującym przy inwentaryzacji lasu oraz osobom odwiedzającym mieszkańców obszaru objętego przedmiotowym zakazem. 

XI.543.438.2024