Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele skarżą się na obowiązek opłacania składki zdrowotnej przy zbiegu tytułów do objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym lub zbiegu przychodów uzyskiwanych w ramach jednego tytułu 
• Czy nie byłoby zasadne rozszerzenie katalogu uprawnionych do składki na preferencyjnych zasadach na tych, których nie stać na jej podwójny ciężar bez zagrożenia dla bezpieczeństwa socjalnego - BRPO spytało Ministerstwo Zdrowia
• Przepisy nakładają obowiązek odprowadzania składki na ubezpieczenie zdrowotne od każdego z tytułów niezależnie od tego, czy w zbiegu pozostają różne tytuły, czy zbiegają się takie same tytuły - odpowiedział resort
• Obciążenie każdego przychodu składką na ubezpieczenie zdrowotne znajduje bowiem uzasadnienie nie tylko fiskalne, lecz wynika również z właściwości składki jako obciążenia publicznoprawnego o charakterze celowym

Dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego BRPO Piotr Mierzejewski poprosił dyrektora Departamentu Lecznictwa MZ Macieja Karaszewskiego o stanowisko, zwłaszcza pod kątem rozważenia zmian legislacyjnych tak, by szerszy krąg obywateli mógł korzystać z preferencyjnych zasad opłacania składki zdrowotnej w przypadku zbiegu różnych tytułów lub zbiegu takich samych tytułów.

Do RPO stale bowiem wpływają liczne skargi obywateli na nowe zasady ustalania składki zdrowotnej po reformie tzw. Polskiego Ładu. Po tym, jak zlikwidowano możliwość odliczenia składki zdrowotnej od podatku, doszło do realnego wzrostu obciążeń podatników.

W jednej ze spraw obywatel wskazał, że otrzymuje emeryturę i z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, i z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Suma tych świadczeń jest bardzo niska i nie przekracza minimalnego wynagrodzenia za pracę. Obywatel nie rozumie, dlaczego musi płacić składkę zdrowotną dwukrotnie. Przy niewielkiej wysokości otrzymywanych świadczeń, podwójne obciążenie składką zdrowotną jest trudne do zaakceptowania społecznie. Obywatel skarży się,  że wzrost obciążenia składką zdrowotną po wejściu w życie Polskiego Ładu nie doprowadził do zwiększenia dostępności do służby zdrowia. Tym samym, składka  poprzez utratę waloru ekwiwalentności w praktyce stała się quasi-podatkiem.

Co do zasady, gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, składka opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie. Jeżeli w ramach jednego z tytułów ubezpieczony uzyskuje więcej niż jeden przychód, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest od każdego z przychodów odrębnie. Generalny obowiązek odprowadzania składki na ubezpieczenie zdrowotne istnieje zatem przy zbiegu różnych tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego oraz przy zbiegu przychodów w ramach jednego tytułu.

Od tej zasady jest kilka wyjątków, np. dla emerytów, rencistów prowadzących działalność gospodarczą. Składka nie jest opłacana z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej przez osoby, których świadczenie emerytalne lub rentowe nie przekracza miesięcznie kwoty minimalnego wynagrodzenia, w przypadku gdy osoby te: uzyskują dodatkowe przychody z tej działalności w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50% kwoty najniższej emerytury lub opłacają podatek dochodowy w formie karty podatkowej. 

Podobnie jest w przypadku osób zaliczonych do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności prowadzących działalność gospodarczą. 

Kolejną grupą osób uprawnionych są przedsiębiorcy prowadzący działalność opodatkowaną ryczałtem i jednocześnie mający umowę o pracę. Składka na ubezpieczenie zdrowotne nie jest opłacana przez pracownika, którego miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tego tytułu jest nie wyższa niż minimalne wynagrodzenie obowiązujące 1 stycznia danego roku, od tytułu do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym, jakim jest posiadanie statusu osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, w przypadku gdy osoba ta: uzyskuje dodatkowe przychody z tytułu tej działalności w wysokości nie wyższej niż 50% minimalnego wynagrodzenia obowiązującego 1 stycznia danego roku oraz opłaca od tych przychodów podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.

W pewnych przypadkach ustawodawca dostrzegł zatem konieczność modyfikacji ogólnej zasady nakazującej obciążenie składką na ubezpieczenie zdrowotne każdego ze zbiegających się tytułów i wprowadził przepisy szczególne.

Pojawia się więc pytanie o rozważenie zasadności rozszerzenia katalogu osób uprawnionych do opłacania składki zdrowotnej na preferencyjnych zasadach, które ze względów ekonomicznych nie są w stanie ponieść podwójnego ciężaru składki bez zagrożenia dla bezpieczeństwa socjalnego.

RPO zwraca uwagę na tezy wynikające z orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności wysokości kwoty wolnej od podatku. W uzasadnieniu wskazano, że w sferze prawa podatkowego ustawodawca powinien tworzyć takie regulacje prawne, w których określony podatek umożliwia realizowanie różnych celów państwa. Chodzi nie tylko o cele fiskalne, ale także o cele gospodarcze i społeczne, w tym o zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego obywateli. W konsekwencji podczas tworzenia prawa podatkowego musi być uwzględniony zarówno komponent ekonomiczno-rynkowy, jak i społeczny. 

Dlatego też obciążenia podatkowe nie powinny być większym ciężarem niż jest to absolutnie konieczne. Muszą one uwzględniać indywidualne możliwości ponoszenia ciężarów publicznych przez podatników. Obowiązek płacenia podatków nie może bowiem prowadzić do ubóstwa obywateli. Uwagi też należałoby odpowiednio odnieść do konstrukcji prawnej składki zdrowotnej wskazującej, że jest ona świadczeniem publicznoprawnym o charakterze celowym.

Odpowiedź Michała Misiury, zastępcy Dyrektora Departamentu Lecznictwa MZ

Zgodnie z art. 82 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 146), zwanej dalej „ustawą”, w przypadku, gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 66 ust. 1, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie. Stosownie natomiast do art. 82 ust. 2 ustawy w przypadku, gdy w ramach jednego z tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego wymienionych w art. 66 ust. 1 ubezpieczony uzyskuje więcej niż jeden przychód, składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana od każdego z uzyskanych przychodów odrębnie.

Powyższe regulacje zatem nakładają obowiązek odprowadzania składki na ubezpieczenie zdrowotne od każdego z tytułów niezależnie od tego, czy w zbiegu pozostają różne tytuły, czy zbiegają się takie same tytuły. Obowiązek odprowadzania składki na ubezpieczenie zdrowotne obciąża zatem np. zarówno pracowników wykonujących pozarolniczą działalność gospodarczą (zbieg różnych tytułów), jak również przedsiębiorców, którzy prowadzą kilka działalności gospodarczych (zbieg przychodów w ramach jednego tytułu).

Obciążenie każdego przychodu składką na ubezpieczenie zdrowotne znajduje uzasadnienie nie tylko fiskalne, lecz również wynika z właściwości składki jako obciążenia publicznoprawnego o charakterze celowym. Środki zgromadzone tytułem składki przeznaczane są na finansowanie bieżących świadczeń opieki zdrowotnej, udzielanych osobom uprawnionym, przy uwzględnieniu aktualnych potrzeb zdrowotnych, w oderwaniu od indywidualnej sytuacji ubezpieczonego (m.in. wysokości odprowadzanej składki, czy okresu pozostawania w ubezpieczeniu zdrowotnym).

Wyjątki od powyższych zasad opłacania składki na ubezpieczenie mogą być ustanowione wyłącznie przez przepisy ustawowe. Uzasadnieniem dla takich wyjątków mogą być względy społeczne lub aksjologiczne. Z tych też powodów ustawodawca wprowadził nieliczne wyjątki od przedmiotowych zasad opłacania składki (art. 82 ust. 8-11 ustawy).

Końcowo należy podkreślić, że składka na ubezpieczenie zdrowotne jest obowiązkową daniną, ale nie jest podatkiem. Obowiązek opłacania składek oraz ich wysokość określa ww. ustawa, która jest regulacją odrębną w stosunku do ustaw podatkowych. Podatek jest świadczeniem bezzwrotnym i nieodpłatnym, służącym finansowaniu ogólnych wydatków publicznych, co oznacza, że jest płacony bez żadnego świadczenia wzajemnego od państwa. Natomiast składka na ubezpieczenie zdrowotne jest daniną, która skutkuje otrzymaniem świadczenia wzajemnego. Osoby ją opłacające uzyskują bezpośrednie korzyści w postaci dostępu do usług i świadczeń zdrowotnych.

Ponadto, uprzejmie informujemy, że kwestia zmian podatkowych jakie nastąpiły po 1 stycznia 2022 r. (np. brak możliwości odliczenia składki zdrowotnej od podatku) ma wpływ na wysokość pobieranego podatku, a nie składki. Jednocześnie pragniemy zaznaczyć, że kwestia ubytków podatkowych nie może być rekompensowana kosztem składki, z której są finansowane świadczenia opieki zdrowotnej.

V.511.602.2024