Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rok 2020 był niewątpliwie naznaczony kryzysem społecznym i zdrowotnym, związanym z pandemią koronawirusa COVID-19. Jak te nadzwyczajne okoliczności i towarzyszące im ograniczenia wpłynęły na sytuację osób pozbawionych wolności? O tym piszemy w naszym raporcie.

Sytuacja wymagała co najmniej dwutorowych działań. Z jednej strony – należało konsekwentnie chronić osoby pozbawione wolności przed torturami i innymi formami złego traktowania. Z drugiej – trzeba było zadbać o to, by osoby te same nie padły ofiarą wirusa COVID-19, czyli zarówno zapewnić im odpowiednią opiekę (w tym zwłaszcza medyczną), jak i dopilnować, by ich prawa były respektowane bądź nie były ograniczane w sposób nadmierny i nieproporcjonalny.

Problem polega też na tym, że w sytuacjach kryzysowych z oczywistych względów wzrasta ryzyko wystąpienia tortur i niedozwolonego traktowania. Tymczasem wyrażony w artykule 40 Konstytucji RP zakaz stosowania tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania ma charakter absolutny, niemożliwy do wyłączenia, zawieszenia lub usprawiedliwienia nadzwyczajnymi okolicznościami. Wywiedziony jest on bowiem z obowiązku poszanowania przyrodzonej i niezbywalnej ludzkiej godności. Dlatego miniony rok był też swoistym testem dla naszego państwa – jak traktuje Konstytucję i kwestię praworządności.

Nadzwyczajna sytuacja związana z pandemią nie pozostała oczywiście bez wpływu również na to, jak działał Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur (KMPT). To zespół specjalistów Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, którzy od 2008 r. prowadzą wizytacje w miejscach pozbawienia wolności, realizując w ten sposób postanowienia ratyfikowanego przez Polskę Protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ w sprawie stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (OPCAT). W związku z koniecznością zachowania niezbędnych środków ostrożności w kontaktach międzyludzkich oraz zasadą „do not harm”, podjąłem decyzję o czasowym zawieszeniu przeprowadzania (fizycznych) wizytacji miejsc detencji. Zgodnie z Wytycznymi SPT w związku z COVID-19 (skierowanymi do Państw-Stron OPCAT i krajowych mechanizmów prewencji) podjęliśmy natomiast szereg innych działań mających na celu realizację spoczywających na nas obowiązków. Między innymi za pośrednictwem komunikatora internetowego przeprowadzaliśmy wizytacje w formie zdalnej i monitorowaliśmy na bieżąco sytuację pandemiczną w miejscach pozbawienia wolności, podejmując niejednokrotnie interwencje i utrzymując stały dialog z instytucjami i organami władzy odpowiedzialnymi za nadzór nad tymi miejscami.

Załączony raport jest już trzynastym sprawozdaniem z działalności KMPT w Polsce. Jak zawsze, staramy się w nim szeroko przedstawić sytuację osób pozbawionych wolności w naszym kraju i zwracać uwagę na bardzo różne aspekty z tym związane. Jednak w tym roku, z oczywistych względów, więcej miejsca i uwagi poświęciliśmy bezpieczeństwu pandemicznemu tych osób i realizacji tzw. minimalnych gwarancji antytorturowych. Oczywiście informujemy również o wszystkich podejmowanych przez Zespół KMPT działaniach doradczych i edukacyjnych oraz piszemy o naszych zaleceniach dotyczących przyszłości.