Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przepisy kowidowe faktycznie uniemożliwiają Polskiemu Towarzystwu Turystyczno-Krajoznawczemu przeprowadzenie wyborów do jego władz
• Ponadto PTTK nie jest w stanie przeprowadzić zdalnego procesu wyborczego ze względu na wiek wielu członków i wykluczenie cyfrowe
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się o odpowiednią zmianę prawa do MSWiA oraz komisji parlamentarnych 
• AKTUALIZACJA: Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało odpowiedni projekt,  który  jest obecnie procedowany przez Sejm - odpowiedział ten resort. Pozostawienie obecnego przepisu może prowadzić do nadużywania regulacji i nieuzasadnionego przedłużania kadencji przez obecne władze.

Do Rzecznika wpłynęła skarga Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Dotyczy naruszenia wolności zrzeszania się poprzez uniemożliwienie przeprowadzenia wyborów do władz tego stowarzyszenia w wyniku nowelizacji ustawy z 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. 

Wskazano, że w art. 10 ust. 1f wprowadza ona ograniczenia w przeprowadzaniu wyborów w związku z obowiązywaniem stanu zagrożenia epidemicznego ogłoszonego z powodu COVID-19. Jeżeli zatem kadencja władz stowarzyszenia upływa w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub do 30 dni po jego odwołaniu, podlega przedłużeniu do czasu wyboru władz stowarzyszenia na nową kadencję, jednak nie dłużej niż do 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego.

PTTK wyjaśnia, że uniemożliwia to przeprowadzenie wyborów zgodnie z ordynacją wyborczą stowarzyszenia. W PTTK proces wyborczy jest długotrwały i wieloelementowy. Rozpoczyna się w jednostkach terenowych - oddziałach (obejmujących koła i kluby) oraz w jednostkach regionalnych. Ordynacja PPTK przewiduje, z jakim minimalnym wyprzedzeniem członkowie lub delegaci powinni być zawiadomieni o terminie, miejscu i proponowanym porządku obrad: w przypadku walnego zebrania koła lub klubu jest to 7 dni, zjazdu oddziału - 14 dni, Zgromadzenia Przedstawicieli Oddziałów - 21 dni, Regionalnej Konferencji Oddziałów - 28 dni, Walnego Zjazdu - 30 dni. Łącznie proces wyborczy organów PTTK wynosi ponad 100 dni. 

Biorąc pod uwagę, że stowarzyszenie nie jest w stanie przewidzieć momentu odwołania obecnego stanu zagrożenia epidemicznego w celu wcześniejszego rozpoczęcia procesu wyborczego, termin 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego na powołanie nowych władz stowarzyszenia jest dla PTTK niemożliwy do spełnienia. 

Ponadto PTTK podkreśla, że nie jest w stanie przeprowadzić procesu wyborczego z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej, co umożliwiają przepisy -  ze względu na wiek wielu członków stowarzyszenia oraz towarzyszące im wykluczenie cyfrowe.

RPO przypomina,  że wolność zrzeszania się jest zarówno konstytucyjnym prawem podmiotowym (art. 58 Konstytucji RP), jak i zasadą ustrojową (art. 12 Konstytucji RP). Jak wskazuje literatura, członkowie danego zrzeszenia powinni ustalić określony sposób podejmowania wspólnych decyzji, odpowiadający pewnym minimalnym standardom demokracji, a sytuacja w której doszłoby do wyeliminowania jakiegokolwiek wpływu niektórych członków na podejmowane w zrzeszeniu decyzje byłaby sprzeczna z wymogiem demokratyzmu wewnętrznej struktury zrzeszenia. Wolność zrzeszania się w zakresie określania swoich struktur organizacyjnych i wyboru swoich organów wyklucza nieuzasadnioną ingerencję państwa w wewnętrzne sprawy zrzeszenia.

Należy zatem zauważyć, że poszanowanie określonych struktur organizacyjnych i procesu wyboru władz stowarzyszenia, które zmierzają do zapewnienia odpowiednich standardów demokratycznych w stowarzyszeniu poprzez umożliwienie udziału jego członkom w wyborach do władz stowarzyszenia w sposób bezpieczny i inkluzywny, nie powinno być w sposób nieuzasadniony ograniczane przez państwo.

RPO podkreśla, że obecnie wprowadzono różne rozwiązania co do przedłużania kadencji organów zrzeszeń w związku z obowiązującym stanem zagrożenia epidemicznego. Np. 10 listopada 2022 r. znowelizowano art. 33e ustawy Prawo łowieckie,  na którego podstawie w obliczu stanu zagrożenia epidemicznego kadencja organów Związku ulega przedłużeniu do  wyboru organów PZŁ kolejnej kadencji. A przepis ten nie wprowadza terminu, w którym zrzeszenie ma dokonać wyboru władz, pozostawiając większą swobodę w organizacji procesu wyborczego po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego. 

Rzecznik dostrzega zatem potrzebę ujednolicenia zasad przeprowadzania wyborów do władz zrzeszeń w obliczu stanu zagrożenia epidemicznego w różnych aktach prawnych.

Dlatego Marcin Wiącek zwraca się o rozważenie zainicjowania zmiany Prawa o stowarzyszeniach w sposób, który rozwiązywałby opisany  problem. Swe wystąpienie kieruje do ministra spraw wewnętrznych i administracji Mariusza Kamińskiego, do sejmowych komisji: Polityki Społecznej i Rodziny oraz Sprawiedliwości i Praw Człowieka,  a także do senackiej komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji.

Rzecznik podziela zasugerowaną przez PTTK propozycję zmiany art. 10 ust 1f Prawa o stowarzyszeniach poprzez wydłużenie terminu z 60 dni do 150 dni albo przyjęcie rozwiązania analogicznego do Prawa łowieckiego. Ponadto zwraca uwagę na potrzebę różnicowania ograniczeń dotyczących przeprowadzania wyborów do władz zrzeszeń w zależności od obowiązywania stanu epidemii albo stanu zagrożenia epidemicznego - z punktu widzenia zasady proporcjonalności. Aktualnie ograniczenia te dotyczą w równym stopniu obydwu stanów.

Odpowiedź Michała Wosia, sekretarza stanu w MS  

Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Projekt ten w wyniku prac rządowych został uzupełniony o przepis, który przewiduje uchylenie ust. 1f w art. 10 Prawa o stowarzyszeniach (art. 4 projektu ustawy).

Zmiana ta polega na uchyleniu regulacji, którą obecnie należy uznać za zbędną. Wprowadzenie przedłużonej kadencji władz stowarzyszenia miało na celu zapewnienie ciągłości funkcjonowania stowarzyszeń w czasie występujących w życiu społecznym obostrzeń związanych z koniecznością przeciwdziałania rozprzestrzeniania się zakażeń i zakazem zgromadzeń. Naczelną zasadą funkcjonowania stowarzyszeń jest wybieralność władz i ich kadencyjność. Przedłużanie kadencji to wyjątek od zasady, który powinien być uzasadniony.

Obecnie, w szczególności wobec braku obostrzeń prawnych wprowadzających ograniczenia organizacji zgromadzeń i przemieszczania się, zastosowanie ww. wyjątku nie znajduje uzasadnienia. Pomimo utrzymującego się stanu zagrożenia epidemicznego organizacje społeczne prowadzą działalność bez ograniczeń, funkcjonują na dotychczasowych zasadach w życiu społecznym i obrocie gospodarczym. Możliwa jest również organizacja posiedzeń w celu wyboru nowych władz, czy też organizacji posiedzeń w formie komunikowania się na odległość. Ustawodawca w art. 10 ust. 1a-1d Prawa o stowarzyszeniach wprowadził bowiem rozwiązania umożliwiające organizację posiedzeń władz stowarzyszenia z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej, w tym również głosowania z wykorzystaniem tych środków.

W związku z tym pozostawienie ww. przepisu w obowiązującym brzmieniu może prowadzić do nadużywania regulacji i nieuzasadnionego przedłużania kadencji przez obecne władze.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że przedmiotowy projekt ustawy w art. 11 zakłada, że kadencja władz stowarzyszenia, która została przedłużona na podstawie art. 10 ust. 1f ustawy zmienianej w art. 4 w brzmieniu dotychczasowym, ulega zakończeniu z dniem wyboru władz stowarzyszenia na nową kadencję, jednak nie później niż do dnia 31 maja 2023 r.

Aktualnie ww. projekt ustawy jest procedowany przez Sejm RP (druk 2977).

VII.612.2.2022