Biuletyn Informacji Publicznej RPO

29 czerwca 2022 roku w Biurze RPO odbyło się posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego, które poświęcone było problemom związanym ze stosowaniem środków przymusu bezpośredniego w podmiotach medycznych.

W posiedzeniu, które miało formę hybrydową, oprócz stałych członków komisji, uczestniczyli również zaproszeni goście: prof. dr hab. n.med. Piotr Gałecki – Konsultant Krajowy ds. Psychiatrii, dr n. med. Aleksandra Lewandowska – Konsultant Krajowa ds. Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, prof. Agata Szulc – Prezes Elekt Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i Klaudia Kamińska – specjalista w Zespole Krajowy Mechanizm Prewencji w BRPO.

Spotkanie Komisji otworzył rzecznik Marcin Wiącek, który osobiście podziękował wszystkim obecnym za przyjęcie zaproszenia do prac oraz wręczył im uroczyście akty powołania. Rzecznik podkreślił, jak ważny dla niego jest problem ochrony zdrowia psychicznego i zapewnił o swoim wsparciu dla działań zmierzających do poprawy sytuacji osób z zaburzeniami psychicznymi.

Wyniki kontroli, brak szkoleń pracowników

Następnie współprzewodniczący Komisji dyrektor Piotr Mierzejewski dokonał otwarcia części merytorycznej posiedzenia i wprowadzenia do dyskusji.

W kolejnej części posiedzenia głos zabrali zaproszeni goście. Klaudia Kamińska – specjalista w Zespole Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur przedstawiła informacje o wynikach kontroli prowadzonych przez KMPT w podmiotach medycznych pod kątem stosowania środków przymusu bezpośredniego. Z treści niniejszego wystąpienia wynikało, że w niektórych podmiotach w sposób rażący dochodzi do naruszania praw pacjentów, bowiem stosowane są wobec nich środki przymusu, które z punktu widzenia ustawy o ochronie zdrowia psychicznego są niedopuszczalne (kajdanki, kaski), stosuje się je nadmiernie długo (izolacja pacjenta przez okres 1 roku), czy też są stosowane w okolicznościach, które tego nie uzasadniają (np. stosowanie kaftanów w czasie spacerów). Dużym problemem jest również brak poszanowania intymności pacjentów. Nie jest bowiem rzadkością, że osoby chore są zabezpieczane w pasy w wieloosobowych salach szpitalnych, często nawet bez zastosowania parawanów, które choć w minimalnym stopniu mogłyby zagwarantować pacjentowi intymność. Nadto zdarzają się przypadki, że wobec pacjenta są stosowane kajdanki nawet w czasie udzielania mu świadczeń medycznych. W ocenie KMPT bardzo często zdarzają się również nieprawidłowości w dokumentacji, polegające np. na zbyt ogólnym wskazywaniu przyczyny stosowania środków przymusu wobec pacjenta, czy braku zatwierdzenia ich stosowania przez właściwego lekarza.

Następnie głos zabrał prof. dr hab. n. med. Piotr Gałecki, który zwrócił uwagę, że nadużywanie środków przymusu bezpośredniego jest przede wszystkim wynikiem braku nadzoru oraz szkoleń kadry. Pracownicy służby zdrowia nie są szkoleni, w jaki sposób i w jakich okolicznościach stosować środki przymusu bezpośredniego. Oczywistym jest, że zastosowanie takich środków powinno mieć miejsce tylko w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób, ale z uwagi na trudną sytuację na oddziałach, które są przepełnione oraz borykają się z brakami kadrowymi, zdarza się, że ich stosowanie jest nadużywane. Piotr Gałecki zwrócił również uwagę, że środki przymusu bezpośredniego stosowane są znacznie częściej na oddziałach somatycznych niż psychiatrycznych. Podkreślił też konieczność nowelizacji przepisów dot. stosowania środków przymusu, w szczególności w kontekście potrzeby zatwierdzenia ich stosowania przez lekarza/lekarzy psychiatrów czy w zakresie dopuszczenia stosowania np. kasków, wobec niektórych pacjentów, których schorzenia tego wymagają.

„Pokoje wyciszeń” dla dzieci i młodzieży oraz obraz polskiej psychiatrii

Jako kolejna, głos zabrała dr n. med. Aleksandra Lewandowska – Konsultant Krajowa ds. Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, która podkreśliła, że wobec dzieci i młodzieży stosowanie środków przymusu powinno być ostatecznością. Zwróciła uwagę, że wobec dzieci bardzo dobrze sprawdzają się „pokoje wyciszeni”, które są pomieszczeniami monitorowanymi i bezpiecznymi dla pacjenta, a pozwalają na rozładowanie emocji, dzięki czemu stosowanie środków przymusu bezpośredniego nie jest konieczne. Wskazała również, że stosowanie kasku wobec pacjentów ze spektrum autyzmu często jest zasadne i wymaga uregulowania. W jej ocenie bardzo ważne jest też odrębne uregulowanie kwestii stosowania środków przymusu wobec dzieci. Podkreśliła również potrzebę cyklicznych szkoleń personelu.

Następie swoje stanowisko przedstawiła prof. Agata Szulc – Prezes Elekt Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, która podkreśliła, że celem nadrzędnym działań Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego jest zmiana wizerunku psychiatrii w odbiorze społecznym. Prezes zwróciła uwagę, że na oddziałach na których jest nadmierne obłożenie oraz niedostatki kadrowe znacznie częściej dochodzi do nadużywania stosowania środków przymusu bezpośredniego.

Potrzeba zmian w prawie

Drugą część rozpoczął dr. Marek Balicki – współprzewodniczący Komisji. Podkreślił, że potrzebna jest dyskusja nad nowelizacją ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, po pierwsze w aspekcie potrzeby zatwierdzania stosowania środków przymusu przez lekarza psychiatrę. Druga kwestia która również wymaga uregulowania, to kwestia monitorowania stosowania środków unieruchomienia w skali całego kraju, bowiem obecnie takich badań się nie prowadzi. Wskazał również, na potrzebę wypracowania wytycznych odnośnie do środków przymusu bezpośredniego, które ułatwiłyby prace personelu medycznego, a przede wszystkim poprawiły sytuację osób chorych.

Podczas dyskusji przedstawione zostały różne punkty widzenia dotyczące zarówno oceny obowiązującego stanu, jak i potrzeby jego zmiany. Prof. Janusz Heitzman, zwrócił uwagę, że stosowanie przymusu nie może prowadzić do poniżenia pacjenta, a zatem w jego ocenie, niedopuszczalne jest stosowanie unieruchomienia na salach wieloosobowych.

Podkreślono kwestię potrzeby kontroli stosowania środków zabezpieczających przez podmiot zewnętrzny. Taka kontrola mogłaby bowiem zmniejszyć nadużywanie ich stosowania w niektórych oddziałach.

Zwracano również uwagę na potrzebę szkolenia personelu medycznego, zarówno lekarzy jak i pielęgniarek. Często bowiem można byłoby uniknąć stosowania środków przymusu, gdyby personel wiedział jak sobie radzić i jak rozładować agresję pacjenta.

Wnioski

Eksperci byli zgodni, że w pierwszej kolejności konieczne jest:

• wprowadzenie cyklicznych szkoleń dla personelu medycznego, które powinny być prowadzone przez podmioty zewnętrze,
• nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia psychicznego,
• wypracowanie wytycznych dotyczących stosowania środków przymus bezpośredniego.

Powyższe wnioski oraz pozostałe kwestie będące przedmiotem obrad Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego zostaną wykorzystane przez Rzecznika Praw Obywatelskich w działaniach na rzecz poprawy sytuacji w polskiej psychiatrii.

Kolejne posiedzenie dotyczyć będzie sytuacji w psychiatrii dzieci i młodzieży.