Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby dorosłe nie mają w przestrzeni publicznej miejsc do czynności pielęgnacyjno-higienicznych, które wymagają pozycji leżącej z powodu choroby, niepełnosprawności lub wieku 
• Odbywa się to często w warunkach niehigienicznych i urągających ludzkiej godności, np. na podłodze publicznych toalet czy w samochodach
• Koalicja NGO-sów „Przewijamy Polskę” utworzyła już w Polsce 30 odpowiednich miejsc, tzw. komfortek, ale to nie wystarcza - osób potrzebujących takiego wsparcia jest ok. 150 tys.
• Konieczne są zatem działania o charakterze systemowym, o co Rzecznik Praw Obywatelskich występuje do Ministra Rozwoju i Technologii
• AKTUALIZACJA: W resorcie trwają prace nad projektem rozporządzenia, m.in. co do wprowadzenia obowiązku tworzenia pomieszczeń higienicznosanitarnych w konkretnych rodzajach budynków, dostosowanych i przeznaczonych do przewijania dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami
• AKTUALIZACJA2: RPO wskazuje, co powinno się znaleźć w tym rozporządzeniu, aby zapewnić osobom z niepełnosprawnościami realną poprawę dostępności przestrzeni publicznej

5 maja 2023 r. obchodzimy Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych i Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Tego dnia mija też druga rocznica zawiązania przez pięć organizacji społecznych Koalicji „Przewijamy Polskę”. Jej celem jest podejmowanie działań na rzecz stworzenia ogólnopolskiej sieci toalet dostosowanych do potrzeb dorosłych osób z niepełnosprawnościami, w których oprócz standardowego wyposażenia są też leżanki (przewijaki) dla osób dorosłych oraz podnośniki umożliwiające m.in. wymianę środków chłonnych – tzw. komfortek (z ang. „changing places”).

Jak podkreślają przedstawiciele Koalicji, problem braku miejsc do  czynności pielęgnacyjno-higienicznych (w tym i zmiany cewnika, czy podania doodbytniczo leków) dotyczy około 150 tys. osób, które wskutek choroby, niepełnosprawności lub wieku wymagają wykonania takich czynności w pozycji leżącej.

RPO z niepokojem odnotował informację, że odbywa się to często w warunkach niehigienicznych i urągających godności  – m.in. na podłogach publicznych toalet, korytarzach czy w samochodach. Brak tego rodzaju miejsc często wyklucza osoby z niepełnosprawnościami z udziału w życiu publicznym, społecznym i rodzinnym lub zmusza je do podejmowania decyzji niekorzystnie wpływających na ich zdrowie – nieprzyjmowania napojów czy posiłków w celu ograniczenia konieczności korzystania z toalet.

Idea pokoi dla osób potrzebującym szerszego wsparcia przy czynnościach pielęgnacyjno-higienicznych w pozycji leżącej jest stopniowo wdrażana na całym świecie. „Komfortki” są uruchamiane m.in. w Australii czy Irlandii.

Najbardziej wyróżnia się Wielka Brytania, gdzie jest 1857 takich miejsc. W tym państwie pojawił się też opracowany przez British Standards Institution standard dotyczący aspektów technicznych pomieszczeń. Od 2021 r., po zmianie prawa budowlanego, wiele nowo budowanych budynków musi uwzględniać utworzenie „changing place”.
Po zainicjowaniu Kampanii „Przewijamy Polskę” przez ostatnie dwa lata  w Polsce powstało ok. 30 takich miejsc. 

Tworzą je organizacje pozarządowe, podmioty prywatne i samorządy. Gdańsk, Gliwice, Katowice, Kraków, Kraśnik, Lublin, Łódź, Poznań, Świdnik, Tychy, Warszawa i Wądosze – to według Kampanii  miasta, gdzie można skorzystać z takiego rozwiązania. Rozwija się też koncepcja wypożyczalni plenerowych „komfortek” w celu zapewnienia ich dostępności osobom potrzebującym do  imprez w sezonie letnim na świeżym powietrzu.

Oddolne działania obywatelskie nie są jednak wystarczające. W ocenie RPO konieczne są działania o charakterze systemowym, docelowo ukierunkowane na zmianę przepisów.

Obowiązek wyrównywania szans osób z niepełnosprawnościami oraz umożliwienia im pełnego uczestnictwa we wszystkich sferach życia potwierdza ratyfikowana przez Polskę Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych. Podkreśla ona znaczenie projektowania uniwersalnego oraz konieczność wprowadzenia przez państwa standaryzacji rozwiązań przestrzennych, które zapewniłyby dostępność dla wszystkich użytkowników. 
Kwestie dostępu osób ze szczególnymi potrzebami do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych reguluje Prawo budowlane. Wprowadza ono ogólną regulację, że przy budowie obiektu budowlanego bądź jego poszczególnych części oraz związanych z nim urządzeń należy zapewniać m.in. niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby z niepełnosprawnościami. 

Szczegółowe wymagania zawiera m.in. rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.  Uregulowano w nim obowiązek przynajmniej jednej toalety przystosowanej do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Ma ona zapewniać przestrzeń manewrową, dojazd wykluczający  progi oraz przystosowaną miskę ustępową, umywalkę i uchwyty. 

Rozporządzenie przewiduje też obowiązek tworzenia pokoi do karmienia i przewijania dzieci w budynkach gastronomii, handlu lub usług o powierzchni użytkowej powyżej 1000 m² oraz na stacjach paliw o powierzchni użytkowej powyżej 100 m².

W ocenie RPO - ze względu na złożoność problemu dostępności osób z niepełnosprawnościami do przestrzeni publicznej - nie wystarczy dodać w rozporządzeniu kolejnego punktu w postaci leżanki. Aby takie pomieszczenia spełniały swą funkcję, muszą uwzględniać rozwiązania sprawdzone w praktyce. 

Z perspektywy osób potrzebujących bardziej intensywnego wsparcia niezbędne jest – oprócz przystosowanych do korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami WC, umywalki, czy kosza na odpady – zapewnienie także innych elementów. Jednym z nich jest odpowiednia leżanka lub przewijak. 

Koalicja „Przewijamy Polskę” argumentuje, że optymalne wymiary miałyby wynosić 200x90 cm, z wolną przestrzenią od jednego długiego i jednego krótkiego boku. Równie ważne jest wyposażenie w podnośnik sufitowy bądź jezdny, który umożliwiłby transport pomiędzy przewijakiem a wózkiem. Jest to  potrzebne, aby osoby asystujące, podnosząc osobę z niepełnosprawnością, nie były narażone na problemy zdrowotne bądź kontuzje.

Oprócz ponadstandardowego wyposażenia ważna jest także wielkość takiego pomieszczenia ze względu na zapewnienie konieczności swobodnego poruszania się osoby z niepełnosprawnością wraz z użytkowanym przez nią wózkiem oraz nawet dwóch osób asystujących. Rekomendowana powierzchnia takiego pomieszczenia musiałaby mieć wymiary przynajmniej 3x4 m. 

RPO Marcin Wiącek prosi min. Waldemara Budę o analizę zagadnienia oraz rozważenie podjęcia odpowiednich prac legislacyjnych. 

Odpowiedź  Piotra Uścińskiego, sekretarza stanu w MRiT

Obecnie w resorcie trwają prace legislacyjne nad projektem rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii zmieniającym rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Projektowane zmiany przepisów dotyczą między innymi wprowadzenia obowiązku tworzenia pomieszczeń higienicznosanitarnych w konkretnych rodzajach budynków, dostosowanych i przeznaczonych do przewijania dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami. Projekt nowelizacji był już przedmiotem konsultacji publicznych, opiniowania oraz uzgodnień międzyresortowych.

Zachęcam do zapoznania się z przebiegiem procesu legislacyjnego przedmiotowego projektu na stronie internetowej: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12371900.

Kolejne pismo RPO

Rzecznik dziękuję MRiT za odpowiedź. Po analizie projektu rozporządzenia, na które wskazał resort, RPO zwraca uwagę na kwestie, które wymagają uwzględnienia, aby zapewnić osobom z niepełnosprawnościami realną poprawę dostępności przestrzeni publicznej.

Zgodnie z projektem rozporządzenia rozszerzony ma być katalog pomieszczeń higienicznosanitarnych o „pomieszczenia przeznaczone do przewijania  dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami", które będą wydzielane w budynkach przeznaczonych na potrzeby administracji publicznej o powierzchni użytkowej ponad 2000 m kw., budynkach przeznaczonych na potrzeby kultury, sportu, handlu, usług lub obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym lub lotniczym o powierzchni użytkowej ponad 10000 m kw., na stacjach paliw o powierzchni użytkowej ponad 300 m kw. zlokalizowanych przy autostradach lub drogach ekspresowych (o ile nie znajdują się na terenach zamkniętych) oraz w budynkach przeznaczanych na potrzeby opieki zdrowotnej.

O ile z satysfakcją RPO odnotował informację o utworzeniu katalogu podmiotów, na które przy projektowaniu budynków zostanie nałożony obowiązek zorganizowania komfortki, to wątpliwość budzi limit powierzchni użytkowej, powyżej którego ten obowiązek się zaktualizuje.

Dla porównania - w tym samym projekcie rozporządzenia wprowadza się obowiązek zorganizowania pokoi służących do karmienia i przewijania dzieci w przypadku każdego budynku gastronomii, handlu lub usług o powierzchni użytkowej powyżej 1000 m kw., a także stacji paliw o powierzchni użytkowej powyżej 100 m kw.

Oznacza to, że np. powierzchnia budynku galerii handlowej, w którym powinna powstać komfortka. będzie musiała być aż dziesięciokrotnie większa niż budynku, w którym obowiązkowo będzie musiał zostać utworzony pokój przeznaczony do karmienia i przewijania dzieci. Taka dysproporcja nie wydaje się uzasadniona.

Zwrócić należy również uwagę, że regulacja dotyczy wyłącznie nowo projektowanych inwestycji budowlanych. Powstaje zatem obawa, że w najbliższych latach liczba dostępnych dla osób ze szczególnymi potrzebami pokoi, w których komfortowo będzie można przewinąć dorosłą osobę ze szczególnymi potrzebami, nie wzrośnie znacząco.
Właściwym rozwiązaniem wydaje się wprowadzenie mechanizmów przejściowych w sytuacji, w której obiekt posiada pomieszczenie, które mogłoby (przy niewielkim nakładzie finansowym) stać się komfortką. Możliwym rozwiązaniem byłoby również czasowe ograniczenie wyposażenia takiego pomieszczenia np. w leżankę.

Ponadto wątpliwości budzi przepis regulujący charakterystykę takiego pomieszczenia. Podstawowym urządzeniem powinna być leżanka o wymiarach zapewniających możliwość skorzystania z niej osobie dorosłej. Oprócz tego winno być wyposażone w podnośnik sufitowy lub jezdny, który umożliwi transport pomiędzy wózkiem a miejscem zmiany środków chłonnych. Równie ważnymi elementami są: dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami miska ustępowa, umywalka oraz duży kosz na odpady. Istotną kwestią jest także powierzchnia umożliwiająca swobodne poruszanie się osoby z niepełnosprawnością wraz z użytkowanym przez nią wózkiem oraz nawet dwóch osób asystujących, która została oszacowana na 12 m kw.

Zgodnie z projektowanym rozporządzeniem, dla komfortki przewidziano minimalną powierzchnię użytkową 12 m kw i szerokość co najmniej 3 m, co spełnia postulaty strony społecznej.  Projekt wskazuje jednocześnie, że takie pomieszczenie ma posiadać „wyposażenie umożliwiające przewinięcie dorosłej osoby ze szczególnymi potrzebami w pozycji leżącej". Tak ogólna regulacja może sprawić, że za spełnienie warunku utworzenia komfortki będzie uważane dostawienie w toalecie dla osób z niepełnosprawnościami składanej leżanki. O ile akceptowalna jest możliwość lokowania komfortek zarówno w osobnych pomieszczeniach, jak i w toaletach dla osób z niepełnosprawnościami, to jednak takie miejsce zawsze powinnn być wyposażona w elementy wskazane wyżej.

RPO prosi Ministra o uwzględnienie tych uwag w trakcie prac nad projektem rozporządzenia.

XI.815.26.2023