Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przepisy, które służą do wszczynania postępowań karnoskarbowych w celu zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego są niezgodne z Konstytucją
• RPO przyłączył się do kolejnej skargi konstytucyjnej obywatela dotkniętego tymi przepisami Ordynacji podatkowej
• Jeszcze w 2014 r. Rzecznik zaskarżył je do Trybunału Konstytucyjnego, wnosząc o stwierdzenie ich niekonstytucyjności  
• Ich efektem jest bowiem niepewność obywateli, którzy nie wiedzą, czy ich zobowiązania podatkowe wygasło
• AKTUALIZACJA: 23 stycznia 2025 r. TK uznał, że skarga konstytucyjna nie spełniła wymogu formalnego wskazania konstytucyjnej wolności lub prawa, które zostały naruszone przez kwestionowaną regulację, wobec czego umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku (uzasadnienie w załączniku). 

Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej (sygn. akt SK 50/20).

Chodzi o art. 70 § 6 pkt 1 ustawy z  29 sierpnia 1997 r.  Ordynacja podatkowa, który głosi: "Bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania”.

RPO wniósł  o stwierdzenie, że jest on niezgodny z art. 2 Konstytucji - w zakresie w jakim powoduje zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w związku z samym wszczęciem postępowania karnego lub postępowania o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe „w sprawie”, a nie zawiera wymogu postawienia sprawcy zarzutów (postępowanie „przeciwko danej osobie”) .

Już we wniosku do TK z 22 października 2014 r. w sprawie (sygn. akt K 31/14) RPO wniósł o stwierdzenie niezgodności:

• art. 114a Kodeks kamy skarbowy z art. 2 i art. 45 ust. l Konstytucji RP;
• art. 70 § 6 pkt l o.p. z art. 2 Konstytucji

 - w zakresie, w jakim przewidują, że bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem wszczęcia postępowania "w sprawie", a nie "przeciwko" danej osobie.

Ten wniosek RPO cały czas czeka na rozpoznanie w TK. Prokurator Generalny i Sejm wniosły o uznanie, że zaskarżone artykuły są zgodne z Konstytucją. 

Ponadto 17 stycznia 2019 r. w postępowaniu przed TK ze skargi konstytucyjnej (sygn. akt SK 100/19) Rzecznik wniósł o stwierdzenie niezgodności z art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 2 Konstytucji art. 70 § 6 pkt 1 o.p. w brzmieniu nadanym art. 1 pkt 1 ustawy z 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz ustawy - Prawo celne o treści: „bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania” - w zakresie, w jakim powoduje zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w związku z z wszczęciem postępowania karnego lub postępowania o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe również w sytuacji, gdy nastąpiło to wobec braku uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego.

RPO zwraca uwagę na uzasadnienie wyroku z 26 kwietnia 2019 r. (sygn. I FSK 752/17), z którego można wywieść, że Naczelny Sąd Administracyjny dostrzega problem związany z art. 70 ust. 6 pkt 1 o.p. NSA podejmuje się bowiem rozważań dotyczących tego, czy w sprawach, w których przepis ten znalazł zastosowanie, nie doszło do sytuacji, w której wszczęcie postępowania karnoskarbowego byłoby nadużyciem prawa, rozumianym w ten sposób, że celem jego wszczęcia było wyłącznie zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych, objętych zaskarżoną decyzją.

Dopóki art. 70 ust. 6 pkt 1 o.p. będzie prowadził do zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego wskutek wszczęcia postępowania karnoskarbowego „w sprawie”, a nie „przeciwko osobie”, dopóty unormowanie to będzie jaskrawo sprzeczne ze standardami wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawnego.

Art. 70 ust. 6 pkt 1 o.p. prowadzi do nieproporcjonalnego użycia systemu represji państwa wobec jednostki.

W ocenie RPO zasada demokratycznego państwa prawnego wymaga, aby zawieszenie biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego miało  uzasadnienie w stanie faktycznym. Chodzi o to, aby odmiennie traktować podatników, którzy nie popełnili czynu zabronionego oraz tych, którzy takiego czynu się dopuścili.  

Zasadą powinno być, że zawieszenie biegu nie następuje, jeżeli wszczęto jedynie postępowanie „w sprawie”, o którym podatnik nie musi być nawet zawiadomiony i które nie musi się przekształcić w postępowanie przeciwko komuś (gdy zarzuty zostają przedstawione konkretnej osobie).

A jeśli postępowanie toczy się jedynie "w sprawie", to podatnik nie dysponuje środkami ochrony przed jego przewlekłością. -Rozwiązanie takie  jest klasycznym przykładem pułapki zastawionej na podatnika – ocenia Adam Bodnar.

II.511.396.2020