Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Partycypacja społeczna w procesie planowania przestrzennego
• Błękitno - zielona infrastruktura; wymogi, które muszą być uwzględnione w planowaniu przestrzennym, w tym:
  - jakość zieleni, czyli nowa formuła współczynnika powierzchni biologicznie czynnej 
  - zatrzymać wodę, czyli zasady i parametry błękitnej infrastruktury

22 września 2022 r. w Biurze RPO odbyło się kolejne posiedzenie Komisji Ekspertów „Klimat i Przestrzeń”. Celem prac Komisji jest przygotowanie założeń ustawy, która podporządkuje rozstrzygnięcia przestrzenne (system planowania przestrzennego) wymogom niezbędnym dla ochrony klimatu.

Komisja poza posiedzeniami plenarnymi pracuje poprzez zespoły robocze. Efekty prac dwóch zespołów roboczych były przedmiotem dyskusji na posiedzeniu plenarnym.

Dyskutowano na tematy:

• partycypacja społeczna w procesie planowania przestrzennego, 
• wdrażanie zielonej infrastruktury.

Otwierając posiedzenie przewodniczący Komisji Ryszard Kowalski poinformował o powołaniu przez rzecznika Marcina Wiącka dwóch nowych członkiń Komisji. Są to panie: Renata Giedych i Małgorzata Kwiędacz-Palosz.

Udział mieszkańców w procesie planowania przestrzennego

Konsultacje społeczne organizowane w ramach procedury planistycznej, zarówno w odniesieniu do opracowania planu struktury, jak i innych dokumentów planistycznych, mają umożliwić wypracowanie najlepszej propozycji układu przestrzennego służącego mieszkańcom gminy, zaangażowaniu zróżnicowanych grup mieszkańców w proces dyskusji o otoczeniu i budowaniu kapitału społecznego, a także do wypracowywania koncepcji co do funkcji terenu, leżących w interesie całej społeczności.

Aby te cele zostały spełnione, procedura konsultacji musi spełniać wiele wymagań, w tym bardzo istotne jest zaangażowanie mieszkańców na samym początku procesu, gdy ustalenia nie są jeszcze usankcjonowane. Na tym etapie, pochylenia się nad „białą kartką”, faktycznym ograniczeniem dla kreatywności uczestników procesu są przepisy prawa powszechnego, wymogi dla ochrony klimatu i istniejąca fizyczna infrastruktura.

W obecnym systemie prawnym i w praktyce udział mieszkańców w procedurze planistycznej przewidziany jest w dwóch momentach – po przystąpieniu do sporządzania planu w formie wniosków do planu oraz składając uwagi do przygotowanego projektu planu, który jest wykładany do publicznej wiadomości.

Problemem istniejącej procedury jest:

a)    Niskie aktywność mieszkańców na wczesnym etapie konsultacji, która wynika z braku wiedzy o możliwości zaangażowania, a także niskim zainteresowaniem się projektem, którego znaczenie nie jest jasne dla przeciętnego mieszkańca gminy.
b)    Silny głos interesów partykularnych oraz nadreprezentacja uwag negatywnych – mieszkańcy najczęściej wychodzą z założenia, że skoro konkretna funkcja została zaproponowana w planie, nie ma potrzeby dodatkowego jej wspierania, co powoduje, że nawet niewielka liczba głosów negatywnych sprawia wrażenie ogólnego braku zgody na zaproponowane ustalenia.
c)    W wielu przypadkach bagatelizowanie uwag i wniosków mieszkańców.

Członkowie zespołu roboczego, którego koordynatorem jest Justyna Glusman, przygotowali szereg bardzo ważnych uwag dot. podstawowych elementów partycypacji społecznej, wśród nich m.in.: kwestii prekonsultacji, stopnia formalizacji i przebiegu konsultacji, kwestii wariantowości proponowanych rozwiązań, palety proponowanych rozwiązań, badania potrzeb mieszkańców, pól konfliktów oraz kwestii informacji zwrotnych.

Dyskusja skoncentrowała się na dwóch zagadnieniach.

Pierwsze z nich to konieczność jak najwcześniejszego umożliwienia mieszkańcom włączenia się do procesu planowania. Kluczowe jest tu przedstawienie na wstępie przez gminę celu prac, a zarazem ograniczeń, które trzeba uwzględnić przy projektowaniu rozstrzygnięć.

Druga kwestia dotyczy tego, jak w rzeczywistości osiągnąć wzrost aktywności mieszkańców i jak doprowadzić do permanentnej debaty o przestrzennych problemach gminy. Warunkiem koniecznym jest przyjęcie zasady, że cały proces planistyczny (także opinie, uzgodnienia itd.) jest jawny, powszechnie dostępny a mieszkańcy mogą przedstawiać swoje uwagi w każdym momencie (oczywiście zakres tych uwag musi się odnosić do aktualnej fazy procedowania). Niezbędne jest przedstawianie wariantów (sposobów) osiągnięcia celu i ich konsekwencji oraz zdolność urzędników gminy, projektantów do prowadzenia dialogu, a nie zasłaniania się profesjonalnym (branżowym) słownictwem.

Zielona infrastruktura

W kolejnym punkcie posiedzenia Renata Giedych, także w imieniu współautorki Marzeny Suchockiej, przedstawiła opracowanie dotyczące podstawowego narzędzia planistycznego wdrażania zielonej infrastruktury, czyli współczynnika powierzchni biologicznie czynnej.

Współczynnik powierzchni biologicznie czynnej w obecnej postaci jest narzędziem, które w ograniczonym stopniu przyczynia się do zapewnienia takich immanentnych cech zielonej infrastruktury jakimi są wielofunkcyjność i różnorodność. Jako jedno z pierwszych tego typu rozwiązań stosowanych na świecie dziś jest już narzędziem przestarzałym i wymaga poprawy. Nie uwzględnia bowiem aspektu jakościowego a jedynie ilościowy. Niezależnie od tego czy teren jest pokryty trawą czy drzewami osiąga taką samą wartość, chociaż efektywność środowiskowa każdego z tych elementów zagospodarowania jest zdecydowanie inna. Stąd zaproponowano zmianę sposobu obliczania współczynnika, wprowadzenia katalogu sparametryzowanych elementów istotnych dla jakości zielonej infrastruktury, a także zakres stosowania odpowiednich współczynników.

Członkom Komisji przedstawiono szczegóły dotyczące funkcji tego narzędzia. Omówiono jego strukturę, zagadnienie docelowej wielkości i obszarów jego stosowania oraz szczegółowo wypunktowano elementy składowe.  Mimo bardzo wysokiej oceny materiałów, Przewodniczący Komisji poprosił o rozważenie alternatywnego rozwiązania, opartego na modelu singapurskim.

W odniesieniu do przedyskutowanych materiałów, a także do przygotowanego przez Ryszarda Gajewskiego znaczącego opracowania dot. wymogów hydrologicznych, postanowiono, że członkowie komisji prześlą swoje uwagi i propozycje, zwłaszcza w odniesieniu do zarysowanych dylematów.