Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Podatnicy skarżą się na niemożność skorzystania z ulgi na wyszkolenie uczniów w danym zawodzie
• Ta tzw. „ulga uczniowska” została zlikwidowana 1 stycznia 2004 r., ale z zachowaniem praw nabytych
• Podatnicy, którzy w zaufaniu do ówczesnych przepisów zaczęli działania w celu przygotowania uczniów do zawodu, powinni mieć prawo do kontynuacji odliczenia aż do pełnego wykorzystania ulgi nabytej przed 2004 r.

Rzecznik Praw Obywatelskich prosi dyrektora Departamentu Podatków Dochodowych Ministerstwa Finansów Jarosława Szatańskiego o informację, czy rozważane jest wprowadzenie możliwości skorzystania z ulgi uczniowskiej w innej formie.

Do RPO wpływają skargi podatników dotyczące niemożliwości skorzystania z ulgi na wyszkolenie uczniów, tzw. „ulgi uczniowskej”. 

Problem dotyczy osób chcących skorzystać z ulgi w momencie przejścia na emeryturę lub zaprzestania działalności gospodarczej. Osobom tym zostały przyznane kilku lub nawet kilkunastotysięczne kwoty ulg, które w związku z wejściem w życie regulacji tzw. Polskiego Ładu nie mogą zostać w chwili obecnej wykorzystane.

Jak zauważają skarżący - w przypadku osób osiągających niskie dochody, a także byłych przedsiębiorców będących rencistami i emerytami - nie ma możliwości skorzystania z ulgi z powodu niskiego podatku do zapłaty albo braku obowiązku zapłaty podatku dochodowego. Głównie z tego powodu do dziś wielu podatników nie wykorzystało przysługujących im ulg, a po upływie kilkunastu lat od ich przyznania pojawiają się uzasadnione wątpliwości co do możliwości kontynuacji odliczeń oraz zasad ich dokonania.

Na sposób realizacji ulgi może wpływać fakt, że niektóre osoby nie zapłacą podatku dochodowego ze względu na podwyższenie kwoty wolnej od podatku do 30 tys. zł. Dlatego beneficjenci ulgi oczekiwali, że będą mogli ją zrealizować w inny sposób, np. poprzez jednorazową wypłatę jej równowartości. 

„Ulga uczniowska” polegała na obniżeniu podatku dochodowego o kwotę ulgi przyznanej w decyzji. Ulgę można było odliczyć od podatku obliczonego według skali podatkowej, od ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych lub od karty podatkowej.

Podatnik, któremu przyznano taką ulgę, nabywał prawo do jej całkowitego wykorzystania także w przypadku likwidacji działalności gospodarczej. Miał prawo do obniżenia podatku dochodowego obliczonego także od dochodów osiąganych z innych źródeł np. od podatku obliczonego od dochodu z emerytury lub renty.

Ulga uczniowska została zlikwidowana 1 stycznia 2004 r., z zachowaniem praw nabytych.

Podatnikom - którzy wcześniej nabyli prawo do obniżki podatku dochodowego o kwotę „ulgi uczniowskiej” w zakresie i na zasadach określonych w przepisach podatkowych w brzmieniu sprzed 1 stycznia 2004 r., a odliczenia te nie znalazły pokrycia w podatku dochodowym obliczonym za lata poprzedzające rok 2004  - przysługuje prawo do dokonywania tych odliczeń na zasadach określonych w tych ustawach, w brzmieniu sprzed 1 stycznia 2004 r.

Rzecznik ma świadomość, że „ulga uczniowska” jest ulgą podatkową – co determinuje sposób jej realizacji wyłącznie poprzez obniżenie podatku dochodowego o kwotę określoną w decyzji organu podatkowego o przyznaniu ulgi. 

Jednakże z uwagi na konstytucyjną zasadę ochrony praw nabytych ustawodawca powinien przewidzieć mechanizmy umożliwiające skorzystanie z ulgi w sytuacji, w której osoby otrzymujące dochody z rent i emerytur, z uwagi na zwiększenie kwoty wolnej od podatku, nie wykazują podatku do zapłaty. 

Podatnicy, którzy w zaufaniu do wówczas obowiązujących przepisów rozpoczęli realizację działań w celu przygotowania uczniów do zawodu powinni mieć prawo do kontynuacji odliczenia aż do pełnego wykorzystania ulgi, którą nabyli przed 2004 r.

A odstąpienie od zasady praw nabytych jest dopuszczalne tylko w szczególnych okolicznościach - gdy przemawia za tym inna zasada konstytucyjna (wyrok TK z 22 czerwca 1999 r., sygn. akt K 5/99). Uzyskane przez podatników prawo nie powinno być zatem odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane.

V.511.603.2022