Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ludzie skarżą się na długie oczekiwanie na wydanie decyzji wojewódzkich zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności o poziomie potrzeby wsparcia, bez czego osoby z niepełnosprawnościami nie mogą wnosić o świadczenie wspierające
• Tak długie postępowania mogą nie tylko opóźnić uzyskanie należnego wsparcia finansowego, ale w sytuacjach najbardziej krytycznych część osób może zostać go zupełnie pozbawiona
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk pisze do pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych Łukasza Krasonia
• AKTUALIZACJA 8.10.2024: Odpowiedź Łukasza Krasonia stwierdza, że do wojewódzkich zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności wpłynęło ok. 383 tys. wniosków o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Opóźnienia wynikają z wielu aspektów i powinny być analizowane nie jedynie przez pryzmat realizowania zadań przez wojewódzkie zespoły, ale również prawidłowego składania wniosku przez osoby z niepełnosprawnościami i ich opiekunów. Permanentnie czynione są starania dla poprawy mobilności organów orzekających, zarówno w aspekcie zwiększenia zasobów kadrowych, jak i podniesienia efektywności organizacyjnej.
• AKTUALIZACJA 6.02.2025: Z miesiąca na miesiąc poprawia się tempo rozpatrywania wniosków w skali całego kraju - informuje Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób niepełnosprawnych. O ile w maju 2024 r. liczba rozpatrzonych wniosków stanowiła 62% tych, które wpłynęły w tym miesiącu, o tyle w październiku było to 89% a w listopadzie 78%.
• W pierwszych dwóch tygodniach grudnia 2024 r. złożono 16 066 wniosków a wydano 15 010 decyzji, co oznacza, że - gdyby nie czekające na rozpatrzenie wnioski z pierwszych miesięcy roku, kiedy przybywało niemal po 70-80 tys. nowych wniosków miesięcznie - nowe wnioski byłyby rozpatrywane na bieżąco.

Do RPO wpływają skargi dotyczące długotrwałości postępowań wojewódzkich zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności w przedmiocie rozpoznawania wniosków o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia.

Po wejściu w życie 1 stycznia 2024 r. ustawy z 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym mogą się o nie ubiegać się osoby z niepełnosprawnościami w wieku od 18. roku życia. Prawo to uzależnione jest od uzyskania przez osobę z niepełnosprawnością decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Wysokość świadczenia zależy od poziomu potrzeby wsparcia, czyli liczby przyznanych punktów i jest powiązana z wysokością renty socjalnej. 

Kwota świadczenia wynosi od 40% renty socjalnej (w przypadku ustalenia poziomu potrzeby wsparcia między 70 a 74 punktów) do 220% renty socjalnej (ustalenie poziomu potrzeby wsparcia na poziomie od 95 do 100 punktów). Wnioski o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia można składać do wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności od 1 stycznia 2024 r. Zgodnie z przepisami wnioski o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia rozpatrywane są w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia wpływu do wojewódzkiego zespołu.

Ze skarg do RPO wynika, że w wielu wojewódzkich zespołach ds. orzekania o niepełnosprawności występuje problem związany ze zbyt długim (liczonym w miesiącach) procedowaniem nad wnioskami o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia. Trudności z terminowym rozpoznaniem wniosków mają w niektórych zespołach tak dużą skalę, że publikowane są ogłoszenia na stronach BIP.

Sytuacja taka musi niepokoić, gdyż powoduje, że osoby z niepełnosprawnościami nie mogą w sposób efektywny skorzystać ze świadczenia wspierającego kierowanego do osób w głównej mierze starszych, schorowanych (często terminalnie), wymagających specjalistycznego, całodobowego wsparcia, z niejednokrotnie trudną sytuację rodzinną, powodowaną ograniczoną możliwością wsparcia osób najbliższych. 

Ze skarg do RPO jak i ukazujących się w przestrzeni publicznej wynika, że czas oczekiwania na wydanie decyzji przez wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności może wynosić kilka, a nawet kilkanaście miesięcy. Tak długie postępowanie może nie tylko opóźnić uzyskanie należnego finansowego wsparcia, lecz również, w sytuacjach najbardziej krytycznych, część osób może zostać tego wsparcia pozbawiona. Realność wystąpienia takich sytuacji potwierdzają wnioski wpływające do Rzecznika, jak przykład ciężko chorej osoby z niepełnosprawnością, której termin rozpoznania wniosku złożonego 9 stycznia 2024 r, wyznaczono na 30 sierpnia br. - wnioskodawczyni zmarła w kwietniu.

Obywatel ma prawo oczekiwać, że państwo - nakładając na niego obowiązek wylegitymowania się określonym orzeczeniem dotyczącym niepełnosprawności - zorganizuje w taki sposób działalność swojego aparatu, aby jego sprawa została załatwiona w rozsądnym terminie. Żądanie załatwienia sprawy w owym rozsądnym terminie jest prawem obywatela, któremu po stronie organu administracji odpowiada stosowny obowiązek.

W świetle Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami świadczenia pieniężne stanowią jedną z form wsparcia osób z niepełnosprawnościami przez Państwa-Strony zgodnie z artykułami 19 i 28 Konwencji. Jednym z celów przyznawanych świadczeń jest przeciwdziałanie sytuacjom ubóstwa i skrajnego ubóstwa, a także realizacja niezależnego życia. 

Już na etapie prac legislacyjnych nad ustawą przewidywano duże zainteresowanie obywateli decyzjami ustalającymi poziom potrzeby wsparcia, szczególnie w pierwszym okresie. Szacowano, że może zachodzić konieczność wydania decyzji w sprawach ok. 800 tys. osób. W związku z tym przewidziano w ustawie uproszczenie procedur dotyczących m.in. zamówień publicznych oraz zabezpieczono koszty związane z obsługą realizacji tego zadania przez wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. 

Świadczenie wspierające, w tym koszty jego obsługi, oraz składki na ubezpieczenia zdrowotne, a także składki, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy, są finansowane z budżetu państwa. Koszty obsługi wynoszą 1% kwoty przeznaczonej na wypłatę świadczenia wspierającego, przy czym w latach 2024-2026 mają one wynosić 2% tej kwoty. Minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego w terminie do 3 miesięcy od wejścia w życie tego przepisu obowiązany jest (obecnie już, był) przekazać wojewódzkim zespołom do spraw orzekania o niepełnosprawności środki finansowe w wysokości 11,4 mln zł.

W opinii Rzecznika wielomiesięczne oczekiwanie na wydanie orzeczenia o potrzebie wsparcia wymaga wnikliwej analizy i wdrożenia mechanizmów naprawczych. 

Dlatego ZRPO Stanisław Trociuk prosi min. Łukasza Krasonia o informacje nt. podejmowanych działań dla usprawnienia postępowania orzeczniczego i skrócenia okresu oczekiwania na wydanie orzeczenia. Pyta też, czy proces rozpoznawania wniosków o wydanie decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia jest monitorowany przez Biuro Pełnomocnika, szczególnie w aspekcie przyczyn nieterminowego rozpoznawania wniosków i efektywności wykorzystania środków finansowych. Prosi też o podanie średniego czasu oczekiwania na wydanie tej decyzji w poszczególnych województwach.

Odpowiedź Łukasza Krasonia, sekretarza stanu w MRPiPS 

Sytuacje przekroczenia terminu do rozpatrzenia przez wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności wniosku w postępowaniu o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia mają charakter wieloaspektowy i powinny być analizowane nie jedynie przez pryzmat realizowania zadań przez wojewódzkie zespoły, ale również prawidłowego składania wniosku przez osoby niepełnosprawne albo ich opiekunów prawnych.

Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz. U. z 2023 r. poz. 1429, ze zm.) wprowadzająca zmiany do ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych dotyczące zasad i trybu wydawania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, jak również rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 23 listopada 2023 r. w sprawie ustalania poziomu potrzeby wsparcia zawierające wzór formularza w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia dla osób zaliczonych do stopnia niepełnosprawności (Dz.U. z 2023 r. poz. 2581) promulgowane zostały w Dzienniku Ustaw RP w 2023 roku. Treść powołanych aktów prawnych jednoznacznie wskazywała, że w 2024 roku do świadczenia wspierającego będą uprawnione osoby niepełnosprawne, jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę te określono na poziomie od 90 do 100 punktów w skali potrzeby wsparcia. Pomimo powyższego, jak i zawarcia w rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 23 listopada 2023 r. w sprawie ustalania poziomu potrzeby wsparcia szczegółowych standardów w zakresie ustalania potrzeby wsparcia i jej poziomu, z wnioskiem o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia wystąpiły osoby niepełnosprawne (legitymujące się np. orzeczeniem o zaliczeniu do lekkiego stopnia niepełnosprawności lub orzeczeniem o celowości przekwalifikowania zawodowego), które nie utraciły lub utraciły w znikomym stopniu autonomię fizyczną, psychiczną, intelektualną lub sensoryczną. Taki stan rzeczy przyczynia się do wydłużonego oczekiwania na rozpatrzenie wniosku.

Do wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności wpłynęło około 383 tys. wniosków o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Większość z nich wpłynęła bezpośrednio po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym. Wojewódzkie zespoły orzekające o niepełnosprawności nie były przygotowane na tak znaczną liczbę wniesionych wniosków w tak szybkim czasie, pomimo zwiększenia liczby etatów i zatrudnienia nowych pracowników do obsługi zadań związanych z wydawaniem decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia, jak również przygotowania bazy lokalowej do obsługi tych zadań.

Podkreślenia ponadto wymaga, że większość osób niepełnosprawnych i ich opiekunów ustawowych składa wniosek o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia za pośrednictwem operatora pocztowego albo bezpośrednio do organu wydającego decyzję, a nie drogą elektroniczną, pomimo, że taka funkcjonalność została zaimplementowana na portalu Emp@tia. Skutkuje to wymogiem przekonwertowania dokumentów na postać cyfrową i wprowadzenia ich do systemu informatycznego, a wprowadzanie jednej sprawy wniesionej w wersji papierowej do systemu informatycznego zajmuje średnio 25 minut.

Kolejnym aspektem związanym z oczekiwaniem na wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia jest to, że część wniosków (od 30 do 90%) nie spełnia wymogów formalnych do ich rozpatrzenia lub wniesione zostały przez osobę nie posiadającą legitymacji procesowej do zainicjowania postępowania o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Powoduje to wydłużenie okresu oczekiwania przez osobę niepełnosprawną na wydanie decyzji bez winy wojewódzkiego zespołu orzekającego, natomiast skutkuje obowiązkiem skierowania do wnioskodawców wezwań o konieczności uzupełnienia braków formalnych wniosku.

Wyjaśnić należy, że w 2023 roku była prowadzona przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej szeroka kampania informacyjna dotycząca świadczenia wspierającego. Ponadto na stronie internetowej Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych zamieszczone zostały materiały informacyjne. Z kolei wojewódzkie zespoły orzekające na stronach internetowych zamieściły szczegółowe informacje dotyczące zasad prawidłowego wypełnienia wniosku o wydanie decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia, jak i podmiotów uprawnionych do ich złożenia.

Permanentnie czynione są starania dla poprawy mobilności organów orzekających, zarówno w aspekcie zwiększenia zasobów kadrowych, jak i podniesienia efektywności organizacyjnej. Służy temu zatrudnianie pracowników na podstawie umowy o pracę do obsługi administracyjnej spraw z wniosku o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, w tym w delegaturach urzędu wojewódzkiego, stażystów, a ponadto zawieranie umów cywilno-prawnych osobami wykonującymi pomocnicze prace administracyjne związane z obsługą wniosków i infolinii, powoływanie kolejnych członków ustalających poziom potrzeby wsparcia, organizowanie posiedzeń składów ustalających poziom potrzeby wsparcia w dni wolne od pracy, pozyskiwanie i wyposażanie kolejnych pomieszczeń do obsługi administracyjnej oraz posiedzeń składów ustalających poziom potrzeby wsparcia. Podejmowane działania nie powinny być pomijane przy ocenie prawidłowości realizowania nowych zadań orzeczniczych przez wojewódzkie zespoły orzekające o niepełnosprawności, w szczególności na etapie wdrażania przepisów wprowadzających do obrotu prawnego nowy instrument prawny.

W celu monitorowania powyższych celów regularnie organizowane są spotkania zarówno z wojewodami, jak i przewodniczącymi wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności, w trakcie których omawiane są bieżące trudności i zaistniałe problemy. Podejmowane są działania dotyczące zwiększenia środków finansowych na wynagrodzenia osobowe celem należytego zabezpieczenia realizacji zadań związanych z wydawaniem decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia np. w projekcie budżetu państwa przewidziano środki finansowe na zatrudnienie w wojewódzkich zespołach dodatkowych 173 pracowników administracyjnych.

Kolejne pismo do Pełnomocnika rządu ds. OzN 

Po odpowiedzi ZRPO Stanisław Trociuk poprosił o uzupełnienie odpowiedzi poprzez wskazanie, jaki jest aktualnie średni czas oczekiwania na wydanie decyzji w poszczególnych województwach. Spytał także, czy podejmowane działania w zakresie zwiększenia zasobów kadrowych i podniesienia efektywności organizacyjnej wojewódzkich zespołów spowodowały poprawę sytuacji - a jeśli tak, to w jakim stopniu.

Odpowiedź Piotra Cieszewskiego, wicedyrektora Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych

Sprawna realizacja zdań związanych z wydawaniem przez wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia jest przedmiotem szczególnej uwagi i troski zarówno Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, jak i Wojewodów. W celu monitorowania powyższych celów Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych pozostaje w stałym kontakcie z Wojewodami oraz urzędnikami bezpośrednio odpowiedzialnymi za realizację nowego zadania. Na bieżąco są omawiane i rozwiązywane trudności w celu przyspieszenia procesu wydawania decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia, które stanowią podstawę do wnioskowania o przyznanie świadczenia wspierającego.

Podjęte zostały działania dotyczące zwiększenia środków finansowych na wynagrodzenia osobowe celem należytego zabezpieczenia realizacji zadań związanych z wydawaniem decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia, w związku z czym w projekcie budżetu państwa na rok 2025 r. zabezpieczono środki na zatrudnienie 173 dodatkowych pracowników do obsługi administracyjnej wojewódzkich zespołów, co niewątpliwie już od stycznia 2025 r. usprawni pracę w organach orzeczniczych.

W ramach działań nadzorczych wynikających z ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 44, z późn. zm.) Pełnomocnik Rządu skierował pismo do Wojewodów z prośbą o sprawne przeprowadzenie niezbędnych procedur, których celem będzie zwiększenie od stycznia 2025 roku zatrudnienia niezbędnego do terminowej realizacji ustawowych zadań.

W celu usprawnienia procesu wydawania decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych stale prowadzi także szkolenia dla specjalistów do spraw ustalania poziomu potrzeby wsparcia przyczyniając się tym samym do zwiększania liczby specjalistów, w poszczególnych wojewódzkich zespołach uprawnionych do wydawania decyzji, których jest już aktualnie 1966 osób. Prowadzone są również szkolenia doskonalące w celu podnoszenia kwalifikacji, skorzystało z nich jak dotąd 1145 osób.

W 2023 roku przeszkolono łącznie 704 specjalistów wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności, prowadzono również szkolenia dla pracowników administracyjnych. Natomiast w roku 2024 r. przeszkolono łącznie 1262 specjalistów. Mając na uwadze konieczność zabezpieczenia możliwości kontaktu obywateli z zespołami Biuro zobligowało przewodniczących zespołów do organizacji warunków pracy w taki sposób, aby osoby, których sprawy są rozpatrywane miały możliwość uzyskania telefonicznych informacji na temat aktualnego stanu sprawy (np. dyżury telefoniczne, wyznaczenie konkretnych pracowników do udzielania wyjaśnień, stworzenie tematycznej infolinii).

Biorąc pod uwagę nałożony na wojewódzkie zespoły obowiązek wydawania od 1 stycznia 2024 r. decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia i przeznaczonymi na ten cel środkami finansowymi, Pełnomocnik Rządu zobowiązał także Wojewodów do przekazania w terminie do dnia 31 stycznia 2025 r. informacji dotyczących szacowanych wysokości wydatków poniesionych w 2024 r. na realizację przedmiotowego zadania z wyszczególnieniem m.in. kosztów wynagrodzeń specjalistów ustalających poziom potrzeby wsparcia, obsługi administracyjnej, pokrycia niezbędnych wydatków związanych z przygotowaniem stanowisk pracy, lokali, przygotowania merytorycznego specjalistów w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia oraz innych wydatków przeznaczonych na realizację zadania.

W okresie listopad-grudzień 2024 r. przeciętna liczba składanych wniosków tygodniowo wynosiła 7,7 tys., zaś liczba decyzji wydawanych tygodniowo w tym okresie wynosiła 6,5 tys. tygodniowo. Sytuacja jest trudna, ale są takie zespoły, które działają sprawnie (zachodniopomorskie - 77% wniosków zakończonych już decyzją, opolskie - 67,1%, kujawsko pomorskie - 69,7%, świętokrzyskie 62% podlaskie 61%). Z miesiąca na miesiąc poprawia się również tempo rozpatrywania wniosków w skali całego kraju: o ile w maju 2024 r. liczba rozpatrzonych wniosków stanowiła 62% liczby wniosków, które wpłynęły w tym miesiącu, o tyle w październiku było to 89% a w listopadzie 78%. W ciągu pierwszych dwóch tygodni grudnia 2024 r. w całej Polsce złożono 16 066 wniosków a wydano 15 010 decyzji, co oznacza, że - gdyby nie czekające na rozpatrzenie wnioski z pierwszych miesięcy roku, kiedy przybywało po niemal 70-80 tys. nowych wniosków miesięcznie, nowe wnioski byłyby rozpatrywane na bieżąco.

Należy wskazać, iż przepis art. 6b4 ust. 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych wskazuje, że wnioski o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia rozpatrywane są w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia wpływu do wojewódzkiego zespołu. Zgodnie zaś z art. 36 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 572) o każdym przypadku niezałatwienia sprawy w terminie organ administracji publicznej jest obowiązany zawiadomić strony, podając przyczyny zwłoki, wskazując nowy termin załatwienia sprawy oraz pouczając o prawie do wniesienia ponaglenia. Do terminów określonych w przepisach poprzedzających nie wlicza się terminów przewidzianych w przepisach prawa dla dokonania określonych czynności, okresów doręczania z wykorzystaniem publicznej usługi hybrydowej, o której mowa w art. 2 pkt 7 ustawy z dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 285), okresów zawieszenia postępowania, okresu trwania mediacji oraz okresów opóźnień spowodowanych z winy strony albo przyczyn niezależnych od organu. (art. 35 § 5 k.p.a.).

Ponadto, zgodnie z art. 69 ustawy o świadczeniu wspierającym Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, po upływie roku od dnia wejścia w życie ustawy, dokona przeglądu stosowania przepisów ustawy, którego celem będzie przedstawienie rekomendacji Radzie Ministrów w kwestii ewentualnej konieczności podjęcia działań korygujących w systemie udzielania świadczenia wspierającego lub w innych systemach wykorzystujących ustalanie poziomu potrzeby wsparcia, co pozwoli na wprowadzenie ew. zmian do przedmiotowej ustawy.
 

BPG.7064.5.2024