Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Za osobę pobierającą świadczenie opiekuńcze składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe opłacają wójt, burmistrz lub prezydent miasta - przez czas odpowiadający minimalnemu okresowi uprawniającego do najniższej emerytury (20 lat dla kobiety i 25-lat dla mężczyzny)
• Według opiekunów osób z niepełnosprawnościami takie rozwiązanie jest dla nich krzywdzące - zagraża ubóstwem i wykluczeniem społecznym osób najbardziej doświadczonych przez los
• Całkowicie zrozumiały i zasadny jest zatem postulat osób wydłużenia okresu opłacania składek na cały okres sprawowania opieki – ocenia Rzecznik Praw Obywatelskich
• AKTUALIZACJA: Kwestie przedstawione w wystąpieniu RPO są wnikliwie analizowane - odpisało MRiPS 

Zastępca RPO Stanisław Trociuk występuje w tej sprawie do minister rodziny i polityki społecznej Marleny Maląg.

Osoby pobierające świadczenia opiekuńcze zwracają się do Biura RPO w sprawie art. 6 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości odpowiednio:

1. świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługujących na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych,
2. zasiłku dla opiekuna przysługującego na podstawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów

- przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio: 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę.

Rzecznik występował w tej kwestii do MRiPS po indywidualnych wnioskach. Z odpowiedzi wynikało, że celem art. 6 ust. 2a ustawy jest zapewnienie osobie pobierającej świadczenie opiekuńcze opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez okres odpowiadający minimalnemu okresowi uprawniającemu do najniższej emerytury.

Według opiekunów osób z niepełnosprawnościami takie rozwiązanie jest dla nich krzywdzące; zagraża ubóstwem i wykluczeniem społecznym osób najbardziej  doświadczonych przez los.

Zdaniem Rzecznika trudno nie zgodzić się z takimi odczuciami. Opieka nad chorym członkiem rodziny, który wymaga całodobowej opieki, jest niezmiernie wyczerpująca i obciążająca opiekuna - zarówno w wymiarze fizycznym jak i psychicznym. Kluczową kwestią jest wysokość świadczenia emerytalnego, które będzie przysługiwało opiekunowi w przyszłości.

Całkowicie zrozumiały i zasadny jest zatem postulat osób pobierających świadczenia opiekuńcze, aby wydłużyć okres opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na cały okres sprawowania opieki.

9 grudnia 2002 r. podczas debaty „Kobieta w XXI wieku: demografia, edukacja, zdrowie, rynek pracy i ubezpieczenia społeczne", z udziałem prezes ZUS i min. Maląg, wielokrotnie podkreślano, że system emerytalny opiera się na założeniu, że im później przejdziemy na emeryturę, tym świadczenie będzie wyższe, co wynika ze składek zgromadzonych na koncie ubezpieczonego.

Warunkiem uzyskania świadczeń opiekuńczych jest jednak niepodejmowanie lub rezygnacja z zatrudnienia bądź innej pracy zarobkowej. Obecne przepisy wykluczają możliwość wykonywania jakiejkolwiek pracy przez osoby je pobierające, co wzmaga poczucie pokrzywdzenia opiekunów. Mimo posiadanych kwalifikacji, osoby te nie mogą podjąć zatrudnienia bądź innej działalności, która pozwoliłyby na uzyskanie w przyszłości godnego świadczenia emerytalnego.

Zastępca RPO prosi panią minister o stanowisko co do podjęcia stosownych działań prawodawczych w kierunku postulowanym przez opiekunów osób z niepełnosprawnościami.

Odpowiedź Stanisława Szweda, sekretarza stanu w MRiPS

Zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
•    matce lub ojcu,
•    opiekunowi faktycznemu dziecka,
•    osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną,
•    innym osobom, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności - jeżeli osoby te nie podejmują się lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18-go roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25-go roku życia.

Zgodnie z obowiązującym od 1 stycznia 2022 r. art. 12 ustawy z dnia 29 października 2021 r. o świadczeniu wyrównawczym dla osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. z 2021 r. poz. 2314), osobie pobierającej świadczenie pielęgnacyjne, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, która po dniu 1 stycznia 2022 r. złożyła wniosek o:
1)    emeryturę lub
2)    rentę, lub
3)    rentę rodzinną z tytułu śmierci małżonka przyznaną w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, lub
4)    nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, lub
5)    rodzicielskie świadczenie uzupełniające, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym
- przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, jeśli jest korzystniejsze, przy czym art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych nie stosuje się.

W myśl ustawy o świadczeniach rodzinnych świadczenie nie przysługuje osobie, która ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym ). Zgodnie jednak z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego przepis ten w zakresie, w jakim stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, został uznany za niezgodny z Konstytucją i utracił moc 9 stycznia 2020 r. ) Oznacza to, że osobom tym przysługuje świadczenie pielęgnacyjne i stosuje się do nich przepisy dotyczące tego świadczenia.

W związku z tym, osoby, które pobierają świadczenia pielęgnacyjne i mają ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tego tytułu.

Odnosząc się do systemu powszechnego, należy zwrócić uwagę, że zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym w tym osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne zostały uregulowane w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1009, z późn. zm.).

Zgodnie z art. 6 ust. 2a ww. ustawy, za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych - przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25- letniego przez mężczyznę.

Powyższe rozwiązanie dotyczące okresu opłacania składki zapewnia osobie, pobierającej ww. świadczenie opiekuńcze, ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez okres, który jest skorelowany z minimalnymi okresami uprawniającymi do najniższej emerytury. Emerytura przysługuje ubezpieczonemu po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat w przypadku mężczyzn. Po spełnieniu tego warunku osoba pobierająca ww. świadczenie opiekuńcze, która nigdy nie była aktywna zawodowo nabędzie prawo do emerytury w wysokości najniższej, gwarantowanej przez państwo.

Jednocześnie istotnym jest, że wójt, burmistrz lub prezydent miasta nie opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, jeżeli podlega ona obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z innego tytułu na podstawie ustawy lub na podstawie odrębnych przepisów lub jest ubezpieczona na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Jeżeli zatem świadczeniobiorca spełnia powyższe warunki, a w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych osiągnął niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę to wójt, burmistrz, lub prezydent miasta jest zwolniony z obowiązku opłacania za niego składki na ubezpieczenia społeczne do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Jednocześnie należy zwrócić uwagę na istotny dla otrzymujących świadczenie pielęgnacyjne, przepis określony w ustawie z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621), który zawiera zmianę przewidującą uzupełnienie katalogu okresów, w których może powstać niezdolność do pracy o okresy pobierania świadczeń opiekuńczych (w tym świadczenia pielęgnacyjnego) także w sytuacji, gdy nie było obowiązku opłacania za nie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Umożliwia to osobom uprawnionym ubieganie się o rentę z tytułu niezdolności do pracy w przypadku, gdy niezdolność do pracy powstała w okresach pobierania świadczeń opiekuńczych, za które nie było obowiązku opłacania składek ubezpieczeniowych, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Jednocześnie wskazać należy, że kwestie przedstawione w wystąpieniu Pana Rzecznika są nadal wnikliwie analizowane.

III.7060.898.2021