Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk spytał konsultantów wojewódzkich w dziedzinie psychiatrii, jak oddziały psychiatryczne przygotowują się do głosowania w wyborach Prezydenta RP
• Jest bowiem wiele wyzwań, które mogą powodować praktyczne trudności w skorzystaniu przez pacjentów tych oddziałów z prawa do oddania głosu
• AKTUALIZACJA 14.05.2025 r. Do Biura RPO wpłynęły 33 odpowiedzi zarówno od konsultantów wojewódzkich jak i bezpośrednio od dyrekcji placówek leczniczych
• W odpowiedziach przedstawiono podejmowane działania i dobre praktyki w zakresie umożliwienia pacjentom wzięcia udziału w wyborach prezydenckich (wybrane odpowiedzi w załączniku poniżej)
   

Marszałek Sejmu RP zarządził wybory Prezydenta RP na 18 maja 2025 r. Wybory powszechne, a zwłaszcza wybór najwyższego przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej, to wydarzenie istotne dla wielu osób. Wskazując konkretną osobę do pełnienia tej funkcji, wyborcy mają świadomość wpływu na funkcjonowanie państwa.

Zdarza się jednak, że wydarzenia losowe prowadzą do komplikacji w realizacji tego konstytucyjnego uprawnienia. Jedną z nich jest długotrwały pobyt na oddziale psychiatrycznym, zwłaszcza w  jego części zamkniętej lub szczególnie monitorowanej.

Analiza spraw dotyczących badania przestrzegania praw wyborczych tych pacjentów wskazuje na wiele wyzwań, które mogą powodować praktyczne trudności w skorzystaniu przez nich z prawa do oddania głosu (np. zatrzymanie dowodu osobistego pacjenta w depozycie). Często jest to związane  z chęcią zagwarantowania pacjentowi możliwości powrotu do zdrowia w sposób jak najmniej dla niego uciążliwy.

Chodzi m.in. o osoby, które z powodu aktualnego etapu kryzysu zdrowia psychicznego, w tym zdiagnozowanych jednostek chorobowych,  doświadczają m.in. stanów dysocjacyjnych o różnym nasileniu, dezorientacji, pobudzenia, bardzo silnie obniżonego nastroju czy dekompensacji. 

Wśród nich grupą wymagającą szczególnej uważności są osoby, których stan zdrowia uzasadnia wprowadzenie farmakoterapii lub intensywnego monitoringu, m.in. w związku z doświadczaniem stanów psychotycznych, które mogą stwarzać określone ryzyka.

Pacjenci z tej grupy nie są osobami ubezwłasnowolnionymi, mogą wykonywać czynne prawo wyborcze i brać udział w wyborach. Jednocześnie u personelu medycznego może pojawić się obawa co do możliwości zgody na swobodne wyjście pacjenta do lokalu wyborczego znajdującego się poza oddziałem, np. w innym budynku (nawet na terenie tego samego szpitala).

W związku z tym ZRPO poprosił konsultantów wojewódzkich o informacje nt. działań, jakie placówki psychiatryczne na terenie ich właściwości planują podjąć w celu zapewnienia pacjentom możliwości udziału w zbliżających się wyborach prezydenckich. 

Stanisław Trociuk pyta, w jaki sposób, przy uwzględnieniu zasygnalizowanych uwarunkowań, oddziały psychiatryczne planują przygotować się do głosowania w wyborach Prezydenta RP.

Odpowiedzi konsultantów wojewódzkich i placówek leczniczych

Do Biura RPO wpłynęły 33 odpowiedzi zarówno od konsultantów wojewódzkich jak i bezpośrednio od dyrekcji placówek leczniczych. W odpowiedziach tych przedstawiono podejmowane działania i dobre praktyki w zakresie umożliwienia pacjentom wzięcia udziału w wyborach prezydenckich.

Jako przykłady podejmowanych działań i dobrych praktyk można wskazać m.in.

• współpraca przedstawicieli placówek leczniczych i koordynacja działań z przedstawicielami władz i organami wyborczymi, aby zapewnić sprawy proces organizacji głosowania na terenie szpitali, transport kart wyborczych, ustalenie godzin dogodnych dla pacjentów;
• zapewnienie na terenie placówek dostępności lokali wyborczych dla osób z niepełnosprawnościami;
• pacjenci przebywający w szpitalu są informowani przez personel o możliwości wzięcia udziału w wyborach. Organizowane są zebrania społeczności oddziałów psychiatrycznych, na których pacjenci otrzymują informacje o randze wydarzenia, miejscu, w którym będzie znajdował się lokal wyborczy i sposobie dotarcia do niego w dniu wyborów;
• dowody osobiste, które pacjenci przekazują do szpitalnego depozytu są im w dniu wyborów udostępniane, a w przypadku, gdy ich dowody znajdują się poza szpitalem pacjentom i ich rodzinom przypomina się o konieczności ich dowiezienia na dzień głosowania;
• deponowanie dowodów osobistych na oddziałach szpitalnych, w których aktualnie pozostają pacjenci;
• w dniu głosowania pacjenci udają się do lokalu wyborczego pod opieką oddelegowanego w tym celu personelu szpitalnego, który udziela im wymaganej pomocy;
• pacjentom, którzy nie mają możliwości dotarcia do lokalu wyborczego umożliwia się oddanie głosu bez konieczności opuszczania oddziału szpitalnego z wykorzystaniem tzw. urny pomocniczej (mobilnej) w obecności członków komisji wyborczej;
• w zależności od potrzeb, przeprowadzane są indywidualne oceny stanu zdrowia uwzględniające zarówno możliwość wykonania prawa wyborczego, jak i konieczność zapewnienia odpowiedniego nadzoru medycznego.

VII.602.7.2025