Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• To organ administracji, a nie sąd powszechny, rozstrzyga w sprawie nienależnie pobranego zasiłku pielęgnacyjnego 
• Orzekł tak Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie kobiety, która przez kilka lat pobierała zasiłek niesłusznie, choć bez świadomości tego 
• Poprosiła o umorzenie swych należności prezydenta miasta. Uznał on, że do rozstrzygnięcia sprawy właściwy jest nie organ administracji, ale sąd
• NSA po skardze kasacyjnej RPO - przyznał rację obywatelce;  sprawa wraca do prezydenta miasta 

W związku z uzyskaniem przez obywatelkę dodatku pielęgnacyjnego do emerytury od grudnia 2011 r., organ I instancji (prezydent miasta) w kwietniu 2019 r., na podstawie art. 16 ust. 7 ustawy o świadczeniach rodzinnych  zwrócił się do ZUS o zwrot niesłusznie wypłaconego od 1 grudnia 2011 r. do kwietnia 2019 r. zasiłku pielęgnacyjnego. Organ emerytalny dokonał potrąceń ze świadczenia emerytalnego kobiety.

W lipcu 2019 r. wystąpiła ona do organu administracji o umorzenie należności z tytułu zwrotu zasiłku pielęgnacyjnego. Wskazała, że nie miała świadomości niesłusznego pobierania świadczenia, a jej sytuacja zdrowotna i materialna uniemożliwia spłatę długu.

Prezydent miasta zwrócił jej podanie. Uznał, że rozpatrzenie pisma nie jest możliwe, gdyż do wydania rozstrzygnięcia nie jest właściwy organ administracji, ale sąd powszechny. 

Rzecznik Praw Obywatelskich zakwestionował to postanowienie w skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Wniósł o jego uchylenie, wskazując, że niedopuszczalne było zwrócenie stronie wniosku. Określony w ustawie o świadczeniach rodzinnych mechanizm potrącania ze świadczeń emerytalno-rentowych nie przesądza zaś o niemożliwości rozpoznania sprawy przez organ administracji.

WSA 30 lipca 2020 r. (sygn. akt I SA/Wa 2517/19) oddalił skargę RPO. W uzasadnieniu wyroku wskazał, że jest ona niezasadna, gdyż zaskarżone postanowienie jest zgodne z prawem. Przyczyną zwrotu podania było stwierdzenie przez organ, że w sprawie właściwy jest sąd powszechny.

Rzecznik w uzasadnieniu skargi kasacyjnej do NSA podkreślił, że sąd i organ administracji w sposób wadliwy ustaliły, iż zachodzi przeszkoda do wszczęcia postępowania o zastosowanie ulgi w spłacie nienależnego zasiłku pielęgnacyjnego. 

Zdaniem Rzecznika organ administracji winien wszcząć postępowanie, a następnie rozpoznać sprawę co do istoty na podstawie art. 30 ust. 9 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Przy realizacji, w trybie określonym w art. 16 ust. 7 - 8 ustawy zasiłku pielęgnacyjnego wypłaconego w okresie pobierania dodatku pielęgnacyjnego, to organ administracji jest właściwy do rozstrzygania co do umorzenia kwoty nienależnie pobranego zasiłku pielęgnacyjnego.

12 stycznia 2022 r. NSA (sygn. akt I OSK 918/21) uchylił zaskarżony wyrok i zaskarżone postanowienie.

W uzasadnieniu NSA wskazał, że właściwym trybem postępowania w sprawie rozpatrzenia wniosku strony jest tryb określony w art. 30 ust. 9 ustawy o świadczeniach rodzinnych. A organem wyłącznie właściwym do rozstrzygania kwestii związanych z zasiłkiem pielęgnacyjnym, jako nienależnie pobranym, jest organ administracji. Zakres kompetencji organu emerytalno-rentowego nie uprawnia do podejmowania jakichkolwiek rozstrzygnięć wobec zasiłku pielęgnacyjnego, jako świadczenia rodzinnego.

Niewydanie przez organ decyzji o uznaniu świadczenia rodzinnego za nienależnie pobrane nie pozbawia organu administracji właściwości do rozstrzygania w sprawie np. umorzenia kwoty nienależnie pobranego zasiłku pielęgnacyjnego. Przy braku takiej kompetencji organu emerytalno-rentowego i w konsekwencji tego sądu powszechnego, osoba, która pobierała nienależne świadczenie rodzinne nie może bowiem być pozbawiona uprawnienia do ubiegania się o  rozpatrzenie jej wniosku w trybie określonym w art. 30 ust. 9 ustawy o świadczeniach. 

Nie ma zaś podstaw do uznania właściwości sądu powszechnego, skoro sprawa nie dotyczy nienależnie pobranego świadczenia emerytalno-rentowego lub  dodatków do tego, lecz świadczenia rodzinnego. Tryb potrącenia określony w art. 16 ust. 7 ustawy o świadczeniach rodzinnych, nie zmienia przedmiotu nienależnie pobranego świadczenia.

NSA uznał, że zasadnie w skardze kasacyjnej zarzucono sądowi I instancji nieprawidłowe uznanie wyłączenia kompetencji organu administracji określonej w art. 30 ust. 9 ustawy o świadczeniach rodzinnych ze względu na zastosowanie trybu określonego w art. 16 ust. 7 tej ustawy. Ustawowa procedura dochodzenia nienależnie pobranego zasiłku pielęgnacyjnego w zbiegu z pobieranym dodatkiem pielęgnacyjnym, unormowana art. 16 ust. 7, nie zmienia bowiem właściwości organu administracji w podejmowaniu rozstrzygnięć co do zasiłku pielęgnacyjnego, skoro kompetencja organu rentowego i w konsekwencji sądu powszechnego dotyczy jedynie świadczeń emerytalno-rentowych, a nie świadczeń rodzinnych. 

Nie ma więc podstaw do rozstrzygania przez organ rentowy i sąd powszechny o kwocie potrącenia z tytułu nienależnie pobranego zasiłku pielęgnacyjnego w zakresie i warunkach określonych w art. 30 ust. 9 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

III.7065.199.2019