Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Wizyta odbywa się w ramach programu spotkań regionalnych RPO w województwach świętokrzyskim i podkarpackim w dniach 22-26 stycznia 2018 r. Adam Bodnar odwiedza w czasie podróży po Polsce także miejsca pamięci. Po tym miejscu oprowadził ekipę Rzecznika pan Wojciech Mazan.

Cmentarz żydowski w Ostrowcu Świętokrzyskim przy obecnej ul. Sienkiewicza powstał zapewne w 1734 roku. Data ta wymieniana jest w protokole lustracyjnym gminy z 1929 r.

Na cmentarzu chowano Żydów z Ostrowca Św. oraz innych miejscowości, takich jak: Bodzechów, Boria, Chmielów, Częstocice, Denków, Goździelin, Grójec, Miłków, Mychów, Podgórze, Sarnówek, Stoki Małe, Waśniów.

Autorzy "Księgi Pamięci Ostrowca Świętokrzyskiego" tak opisali swój cmentarz: "Żydzi z Ostrowca byli dumni, że cmentarz położony był w centrum miasta i wyglądał jak piękny ogród (....) Wielu znakomitych ludzi i wielkich rabinów znalazło na nim miejsce swego ostatniego spoczynku".

W latach II wojny światowej na terenie cmentarza rozstrzelano wielu żydowskich mieszkańców Ostrowca. Autorzy "Księgi Pamięci" podają, że podczas "akcji likwidacyjnej" miejscowego getta, na cmentarzu pochowano około tysiąca ofiar, "we wspólnym grobie, warstwa na warstwie, jeden na drugim". Naziści zdewastowali nekropolię - z macew wykonano bruk na ul. Czerwieńskiego, zniszczono ohele i ogrodzenie. Na terenie cmentarza chowane były w masowych mogiłach ofiary masowych egzekucji na ostrowieckich Żydach. Dziś teren cmentarza jest parkiem, mogiły pomordowanych mieszkańcow Ostrowca nie są oznaczone.

W 1959 roku pozostałe na terenie cmentarza 157 nagrobki przeniesiono do północno-wschodniej części nekropolii i ustawiono w rzędach. W 1979 roku rozebrano bruk na ul. Czerwieńskiego i odzyskane w ten sposób fragmenty macew złożono na cmentarzu w dwóch pryzmach. W 1997 r. część tych macew przytwierdzono do muru, a z części wykonano podstawę pod tablicę informacyjną - tablica ta jednak bardzo szybko uległa zniszczeniu, pozostały po niej jedynie metalowe ramy. Na tym terenie rodziny ofiar stawiają też symboliczne macewy upamietniające zamordowanych.

W 1980 r. Adam Penkalla - nieżyjący już badacz judaików - inwentaryzować 157 macew, ustawionych w rogu cmentarza. Daty śmierci udało się odczytać na 123 nagrobkach. Większość z nich pochodzi z okresu międzywojennego, pozostałe powstały w drugiej połowie XIX wieku. Dziś - także dzięki pracy Wotka Mazana - tablice są opisane w serwisie Wirtualny Sztetl.

Na cmentarzu w Ostrowcu dominują tradycyjne macewy - pionowe płyty z hebrajskimi inskrypcjami oraz symboliczną dekoracją - między innymi świecami, koronami, lwami, ptakami - w półokrągłym zwieńczeniu. Na ich tle wyróżnia się nagrobek lekarki Róży Malingerowej, wykonany w formie obelisku z polskojęzycznym epitafium. Warto tu nadmienić, że językiem używanym przez Żydów do sporządzania inskrypcji na macewach przez setki lat był hebrajski, a pojawienie się w połowie XIX na nagrobkach innych języków - polskiego, niemieckiego czy rosyjskiego - było przejawem asymilacji polskich Żydów.

W grudniu 2010 r. do redakcji portalu "KIRKUTY" wpłynęła informacja o wykonanym z macew, murze cmentarza komunalnego w Ostrowcu Świętokrzyskim. Fragment listu wysłanego przez jednego z mieszkańców Ostrowca Świętokrzyskiego: "Mur ten powstał prawdopodobnie pomiędzy 1957 a 1968 r. W 1957 r. władze podjęły decyzję o przekształceniu cmentarza w park. Druga data to moment otwarcia cmentarza komunalnego i pierwszych pochówków. Mur wtedy już musiał stać, gdyż zaraz za nim znajduje się "aleja zasłużonych", gdzie znajdują się najstarsze na tym cmentarzu groby miejscowych notabli. Zapewne podczas "porządkowania" kirkutu, połamane macewy zostały przeznaczone jako budulec do powstającego cmentarza".

Mur stoi nadal.