Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Od lutego 2021 r. MSWiA nie odpowiada na prośbę RPO o informacje ws. aktualnych działań antytorturowych 
• O ich podjęciu wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł informował wcześniej Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT)
• Po wizycie w Polsce w 2019 r.  CPT uznał, że sytuacja na komisariatach nie poprawia się,  a osoby zatrzymane nadal są narażone na ryzyko złego traktowania
• Ponadto MSWiA nie opowiada także na prośbę o upowszechnienie tzw. Zasad Menedza ONZ, które promują skuteczne, etyczne i nieprzymusowe przesłuchanie
• W odpowiedzi na ponaglenia MSWiA przesłało odpowiedzi w obu sprawach

5 lutego 2021 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do MSWiA ws. raportu CPT. Nie dostał odpowiedzi - mimo dodatkowych pism z 6 kwietnia i 3 września 2021 r. sygnalizujących brak reakcji resortu. 

- Muszę przyznać, że nie jest to standard współpracy jakiego oczekiwałbym od władz publicznych, zmierzający do efektywnego przeciwdziałania torturom w Polsce – napisał 2 grudnia 2021 r.  Marcin Wiącek do ministra Mariusza Kamińskiego.

Skuteczność działań zależy w dużej mierze od postawy władz, do których Rzecznik kieruje uwagi, rekomendacje i zapytania. Tylko współpraca między instytucjami, oparta na wymianie informacji i konstruktywnym dialogu, może przyczynić się do realnych postępów. Dlatego brak odpowiedzi jest bardzo niepokojący. 

Zgodnie z ustawą o RPO organ, organizacja lub instytucja, do których  skierowano wystąpienie, obowiązane są bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku. Udzielenie odpowiedzi jest więc obowiązkiem prawnym, a nieuzasadniona zwłoka w tym zakresie nie powinna mieć miejsca.

Wizyta CPT i jej efekty 

W 2019 r. delegacja CPT przeprowadziła w Polsce specjalną wizytę poświęconą traktowaniu osób zatrzymanych przez Policję. Celem był przegląd realizacji wcześniejszych wieloletnich zaleceń Komitetu co do traktowania osób przebywających w policyjnych miejscach zatrzymań.

28 października 2020 r. CPT opublikował raport z wizyty wraz z odpowiedzią polskiego rządu.
Raport CPT stwierdzał, że nie poprawia się sytuacja na polskich komisariatach. Osoby zatrzymane nadal narażone są na ryzyko złego traktowania, zwłaszcza w momencie zatrzymania. Chodzi zwłaszcza o dostęp do adwokata i do lekarza – a to podstawowe metody ochrony przed złym traktowaniem. To też możliwość powiadomienia osoby trzeciej o zatrzymaniu oraz prawa do informacji o tych prawach. Komitet ponownie wezwał władze do zdecydowanego kontynuowania wysiłków na rzecz walki ze złym traktowaniem przez policję.

W odpowiedzi na raport, udzielonej CPT 23 czerwca 2020 r., sekretarz stanu w MS Marcin Warchoł wskazał na szereg działań wdrożonych przez polskie władze w celu przeciwdziałania torturom:

•    powołanie policyjnej grupy roboczej, której celem było podjęcie prac analitycznych nad zjawiskiem środowiskowej zmowy milczenia oraz zaproponowanie rozwiązań w zakresie ochrony sygnalistów w Policji;
•    plany doposażenia funkcjonariuszy Policji w kamery noszone na mundurze - System Rejestracji Audio-Video (RAW);
•    rozpoczęcie prac nad projektem zarządzenia Komendanta Głównego Policji sprawie zasad, metod i form realizacji czynności służbowych związanych z obserwowaniem
i rejestrowaniem obrazu oraz dźwięku za pomocą kamer nasobnych.

Z uwagi na zapobiegawcze znaczenie powyższych rozwiązań w systemie ochrony obywateli przed torturami, RPO poprosił MSWiA o:

1.    informację, czy wskazana w odpowiedzi przez Ministra Warchoła policyjna grupa robocza ds. działań w obszarze kształtowania postaw i zachowań w środowisku policyjnym zmierzających do przełamywania źle pojętej solidarności zawodowej, dokonała analizy środowiskowej zmowy milczenia w Policji i czy w związku z poczynionymi ustaleniami zaproponowała rozwiązania służące ochronie tzw. sygnalistów w tejże formacji;
2.    przekazanie danych dotyczących liczby zakupionych i przekazanych do dyspozycji policjantów kamer, w rozbiciu na lata 2019 i 2020 oraz na garnizony, do których trafiły te urządzenia jak również planów zakupu takich urządzeń w roku bieżącym;
3.    wskazanie na jakim etapie pozostają prace nad projektem zarządzenia Komendanta Głównego Policji w sprawie zasad, metod i form realizacji czynności służbowych związanych z obserwowaniem i rejestrowaniem obrazu oraz dźwięku za pomocą kamer nasobnych Systemu Rejestracji Audio-Video (RAW) lub innych urządzeń technicznych rejestrujących obraz i dźwięk w policyjnych środkach transportu, obiektach Policji lub wykonywanych niektórych zadań służbowych Policji;
4.    przekazanie danych statystycznych za rok 2020 dotyczących:
•    liczby skarg i wniosków załatwionych przez Policję we własnych zakresie, których przedmiotem było nieludzkie lub poniżające traktowanie;
•    liczby zarzutów dotyczących stosowania przez policjantów przemocy na służbie;
•    liczby prawomocnie zakończonych postępowań dyscyplinarnych, w których wobec policjantów sformułowano zarzuty dotyczące naruszenia praw człowieka oraz użycia broni palnej i środków przymusu bezpośredniego;
•    liczby postępowań karnych prowadzonych wobec funkcjonariuszy w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstw określonych w artykułach 231, 246 i 247 Kodeksu karnego, wraz z informacją co do sposobu zakończenia tych postępowań.

Zasady Mendeza

Pod auspicjami ONZ opracowano wytyczne dotyczące zasad przesłuchań, tzw. Zasady Mendeza. Chodzi o uświadomienie funkcjonariuszom, że tortury, przymus psychologiczny i zmuszanie do przyznania się do winy, są nieefektywne, szkodliwe dla ustalenia prawdy i autorytetu wymiaru sprawiedliwości.

Takie metody mogą prowadzić do podawania fałszywych informacji lub przyznawania się do niepopełnionego przestępstwa – a to oznacza skazanie niewinnego i bezkarność sprawcy.

Zasady Mendeza promują skuteczne, etyczne i nieprzymusowe przesłuchiwanie, skoncentrowane na zasadach domniemania niewinności i dążeniu do prawdy.

21 czerwca 2021 r. RPO poprosił premiera Mateusza Morawieckiego o jak najszersze upowszechnienie wiedzy o tych zasadach wśród podległych resortów, a także włączenie ich do szkoleń.

7 lipca 2021 r., Kancelaria Prezesa Rady Ministrów przekazała MSWiA według kompetencji, wystąpienie RPO z 21 czerwca 2021 r. Do dziś nie ma odpowiedzi także i w tej sprawie.

Odpowiedź MSWiA z 6  grudnia 2021 r. ws. raportu CPT

W nawiązaniu do wystąpienia z 5 lutego 2020 r. dotyczącego raportu Europejskiego Komitetu do spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) z wizyty ad hoc w Polsce uprzejmie informuję, że został opracowany 44-stronicowy roboczy raport pt. Sygnaliści w Policji, który oprócz analizy kwestii związanych z bezpiecznym sygnalizowaniem o nieprawidłowościach zawiera także rekomendacje dalszych działań. Raport ma charakter wewnętrznego dokumentu. 

Zagadnienia dotyczące sygnalistów wprowadzono do dokumentów policyjnych, które mają charakter edukacyjno-informacyjny. Jest ono omawiane m.in. podczas szkolenia zawodowego podstawowego, a także podczas szkolenia lokalnego pt. Przeciwdziałanie stosowaniu tortur w Policji.

Należy również wskazać, że w Policji został wdrożony Plan działalności edukacyjnej i informacyjnej w zakresie ochrony praw i wolności człowieka, realizacji zasady równego traktowania i przestrzegania zasad etyki zawodowej w Policji na lata 2021-2023.

Kwestia sygnalistów jest poruszana w kilku obszarach zadaniowych, przykładowo w zakresie prowadzenia współpracy z podmiotami publicznymi, uczelniami, szkołami oraz organizacjami pozarządowymi w celu wypracowania najlepszych praktyk dla zapobiegania i zwalczania wszelkich form naruszeń praw człowieka, zasady równego traktowania i etyki zawodowej przez policjantów i pracowników Policji. Jest także przedmiotem działań edukacyjnych i informacyjnych dotyczących ochrony sygnalistów oraz walki ze środowiskową „zmową milczenia”. 

Obecnie w Policji jest przeprowadzana standaryzacja procedur antymobbingowych, które zostaną także poszerzone o reakcję na inne sytuacje niepożądane mogące wystąpić w formacji. Jednym z obowiązkowych standardów będzie ochrona sygnalistów. 

Ponadto został wdrożony Program wzmacniania uczciwości i zapobiegania korupcji w Policji na lata 2021-2023, który expressis verbis odnosi się do pojęcia sygnalistów na poziomie działań edukacyjno-informacyjnych oraz promujących uczciwe postawy zawodowe. 

Podnoszenie świadomości z zakresu szeroko pojmowanej uczciwości zawodowej pozostaje także w zakresie kompetencji doradców etycznych (lub zespołów doradców etycznych) w Policji. 

Odnosząc się do kwestii kamer nasobnych uprzejmie informuję, że w latach 2019-2020 zakupiono 467 takich urządzeń wraz z systemem informatycznym, co pozwoliło na wyposażenie: Komendy Miejskiej Policji (KMP) w Suwałkach, podlegającej Komendzie Wojewódzkiej Policji (KWP) w Białymstoku – łącznie w 30 kamer; KMP w Inowrocławiu, podlegającej KWP w Bydgoszczy – łącznie w 98 kamer; KPM w Tychach podlegającej KWP w Katowicach – w 30 kamer; KMP w Koninie, podlegającej KWP w Poznaniu – łącznie w 115 kamer; KMP w Wałbrzychu, podlegającej KWP we Wrocławiu – łącznie w 93 kamery i Komendy Stołecznej Policji – w 101 kamer. W 2021 roku jest planowany zakup około 3100 kamer nasobnych wraz z systemem informatycznym.

W Komendzie Głównej Policji został opracowany projekt zarządzenia Komendanta Głównego Policji w sprawie zasad, metod i form wykonywania zadań związanych z przetwarzaniem materiałów audiowizualnych oraz korzystaniem przez Policję ze środków technicznych umożliwiających rejestrację obrazu i dźwięku. Ponieważ prace nad jego ostatecznym kształtem nadal pozostają w toku, zawarte w nim regulacje stanowią jedynie propozycje określonych rozwiązań, a docelowe rozstrzygnięcia mogą odbiegać od zakładanych. Zatem przekazanie Panu Rzecznikowi ww. projektu na obecnym etapie nie wydaje się zasadne. 

Nawiązując z kolei do pytania o skargi rozpatrywane we własnym zakresie przez Policję, których przedmiotem było nieludzkie lub poniżające traktowanie informuję, że w 2020 r. załatwiono 350 takich skarg, z których potwierdzono 3. 

W 2020 r. zostało prawomocnie zakończonych 9 (4 w I poł. roku, 5 – w II) postępowań za przewinienia związane z naruszeniem praw człowieka (w ich wyniku orzeczono 1 karę dyscyplinarną) i 47 (33 w I poł. roku, 14 – w II) za przewinienia związane z użyciem broni lub środków przymusu bezpośredniego (w ich wyniku orzeczono 18 kar dyscyplinarnych, w tym 14 w I poł. roku, 4 – w II).

W części przypadków postępowania dyscyplinarne zakończyły się prawomocnym umorzeniem z powodu zwolnienia policjantów ze służby (w takiej sytuacji dalsze prowadzenie postępowania jest bezprzedmiotowe). W I połowie 2020 r. było to 6 umorzeń z tego powodu, w tym 2 dotyczące postępowań dyscyplinarnych związanych z naruszeniem praw człowieka oraz 4 – postępowań dyscyplinarnych związanych z użyciem broni palnej lub środków przymusu bezpośredniego, natomiast w II połowie 2020 r. odpowiednio – 5 i 7. Pozostałe przypadki to uniewinnienia lub odstąpienia od wymierzenia kary. 

Jednocześnie informuję, że Policja nie dysponuje kompletnymi danymi odnośnie liczby zarzutów dotyczących stosowania przez policjantów przemocy na służbie oraz liczby postępowań karnych prowadzonych wobec policjantów w związku z popełnieniem czynów określonych w art. 231, 246 i 247 ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny ponieważ śledztwa w tym zakresie są prowadzone przez jednostki prokuratury - odpisał Maciej Wąsik, sekretarz stanu w MSWiA.

Odpowiedź ws. Zasad Mendeza  

W odpowiedzi na pismo z 21 czerwca 2021 r. o sygn. KMP.570.8.2021.RK w sprawie publikacji międzynarodowych wytycznych odnoszących się do sposobu prowadzenia przesłuchań, rozpytań i gromadzenia informacji przez przedstawicieli władzy publicznej (tzw. Zasad Mendeza, zgodnie ze stanowiskiem Komendy Głównej Policji (KGP) oraz Komendy Głównej Straży Granicznej (KGSG), należy wskazać, że proponowane w przytoczonym dokumencie zalecania dotyczące osoby pozbawionej wolności (zatrzymanej) oraz osoby przesłuchiwanej (osoby podejrzanej i podejrzanego) są już uregulowane m.in. w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego i ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, a w odniesieniu do Policji również w zarządzeniu nr 805 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2003 r. w sprawie „Zasad etyki zawodowej Policjanta” oraz wytycznych nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 30 sierpnia 2017 r. w sprawie wykonywania niektórych czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów.

Wdrożenie ww. zasad będzie możliwe w takim zakresie, w jakimi nie pozostają one w sprzeczności z powszechnie obowiązującymi przepisami.

Rekomendowane zalecenia dotyczące m.in. psychologicznych aspektów przesłuchania osoby zatrzymanej oraz etyki są już uwzględnione w programach szkolenia funkcjonariuszy Policji i Straży Granicznej.

Niemniej mając na uwadze znaczenie problematyki wynikającej z tzw. Zasad Mendeza, KGP oraz KGSG zadeklarowały, że omawiany dokument zostanie poddany szczegółowej analizie, w tym w celu ewentualnego uzupełnienia programów szkoleń – odpisał wicemin. Maciej Wąsik

KMP.571.7.2020 KMP.570.8.2021