Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Polska jest jednocześnie krajem pochodzenia ofiar handlu ludźmi, krajem dla nich tranzytowym, a takze docelowym
• Głos cudzoziemców-ofiar handlu ludźmi często jest pomijany, a trzeba dostrzegać ich perspektywę
• W kwestii ich ochrony wprowadzono ostatnio wiele pozytywnych zmian
• RPO wskazuje MSWiA konkretne rekomendacje, które przyczynią się do skuteczniejszej walki z tym procederem i poprawią sytuację ofiar

Zastępca RPO Stanisław Trociuk przedstawia ministrowi Mariuszowi Kamińskiemu uwagi w tej sprawie. Wyraża nadzieję, że staną się one zaczynem szerszej dyskusji dla uwzględnienia szczególnej sytuacji cudzoziemców w działaniach przeciw handlowi ludźmi w Polsce.

30 lipca obchodzony jest Światowy Dzień Przeciwko Handlowi Ludźmi. W tym roku Organizacja Narodów Zjednoczonych - promując hasło przewodnie „Victims’ Voices Lead the Way” - oddała głos tym osobom, które przeżyły handel ludźmi.

Z tej okazji - i w związku z przedstawionym przez MSWiA  Krajowym Planem Działań Przeciwko Handlowi Ludźmi na lata 2022-2024 - RPO zwraca uwagę na wyjątkową sytuację cudzoziemców będącymi ofiarami handlu ludźmi, których głos jest często pomijany. Apeluje także o rozważenie uwzględnienia ich perspektywy w przyszłych działaniach resortu.

Kim są ofiary

Handel ludźmi jest przestępstwem ściśle powiązanym ze zjawiskiem migracji, również pracowniczych. Ofiarami mogą być zarówno migranci ekonomiczni, jak i uchodźcy. Z raportu MSWiA z 2019 r. wynika, że Polska jest jednocześnie krajem pochodzenia, krajem tranzytowym i krajem docelowym dla ofiar handlu ludźmi. Ofiarami eksploatacji w Polsce stają się najczęściej obywatele Rumunii, Bułgarii i Ukrainy, a także Wietnamu, Filipin, Sri Lanki. Dominującymi formami tego zjawiska są: praca o charakterze przymusowym oraz wykorzystywanie dla świadczenia usług seksualnych.

Według  raportu Biura Monitorowania i Zwalczania Handlu Ludźmi Departamentu Stanu USA, w Polsce to cudzoziemcy stanowili najliczniej reprezentowaną grupę osób korzystających ze wsparcia Krajowego Centrum Interwencyjno-Konsultacyjnego dla Ofiar Handlu Ludźmi. Skorzystało z niego 109 cudzoziemców i 57 obywateli Polski.

Dobre zmiany z ostatnich lat

W ostatnich latach wprowadzono wiele pozytywnych zmian w polskim prawie co do ochrony cudzoziemców-ofiar handlu ludźmi. Wprowadzono m.in. trzymiesięczny „okres do namysłu” dla osób wobec których istnieje podejrzenie, że mogą być ofiarami handlu ludźmi – w tym czasie mogą legalnie przebywać w Polsce i podjąć decyzję co do współpracy z organami prowadzącymi postępowanie karne w sprawie o przestępstwo handlu ludźmi. Umożliwiono też cudzoziemcom ubieganie się o zezwolenie na pobyt czasowy, a w dalszej kolejności na pobyt stały ze względu na bycie ofiarą handlu ludźmi.

Pozytywnie należy też ocenić zapowiedź opracowania przez Ministerstwo Sprawiedliwości projektu nowelizacji kodeksu karnego, zakładającego wprowadzenie definicji pracy przymusowej.

Doceniając zmiany, RPO widzi jednocześnie konieczność zwiększenia skuteczności systemu przeciwdziałania handlowi ludźmi w Polsce. W tym kontekście RPO odniósł się do Krajowego Planu Działań Przeciwko Handlowi Ludźmi na lata 2022-2024.

Działania prewencyjne

Oprócz obywateli naszego kraju adresatem przyszłych kampanii informacyjnych powinni być również cudzoziemcy w Polsce i te osoby, które planują przyjazd.

Materiały informacyjne powinny być tłumaczone na języki: ukraiński, rosyjski, wietnamski i angielski oraz udostępniane tak, aby mogła zapoznać się z nimi możliwie największa grupa cudzoziemców.

Wsparcie i ochrona ofiar

W programie nie uwzględniono zamiaru stworzenia i implementacji programu reintegracyjnego ofiar handlu ludźmi – zarówno reintegracji społecznej jak i zawodowej.

W opinii RPO program taki spełniałby nie tylko rolę wsparcia ofiar i ochrony ich przed wtórną wiktymizacją, ale pełniłby również funkcję prewencyjną – uchroniłby pokrzywdzonych przed ryzykiem ponownego stania się ofiarą handlu ludźmi w przyszłości.

Działania szkoleniowe

Mając na uwadze planowane przeprowadzenie specjalistycznych szkoleń m.in. dla pracowników pomocy społecznej, pracowników zajmujących się legalizacją pobytu, czy operatorów numerów alarmowych, warto rozważyć uwzględnienie w planach szkoleniowych również kuratorów dzieci cudzoziemskich bez opieki, które ubiegają się o ochronę międzynarodową. Kluczowe jest uwrażliwienie osób szkolonych na różną od obywateli Polski sytuację cudzoziemców. Szkolenie w tym obszarze powinno być skierowane do szerokiego grona odbiorców - zarówno do Policji, Straży Granicznej, jak i sędziów czy prokuratorów.

Badania problematyki handlu ludźmi. Ewaluacja działań

W przypadku planowego prowadzenia monitoringu sytuacji ofiar handlu ludźmi przez MSWiA, we współpracy z instytucjami i organizacjami zaangażowanymi w przeciwdziałanie temu procederowi, RPO rekomenduje aby MSWiA uwzględniło szczególną sytuację cudzoziemców, w tym osób ubiegających się ochronę międzynarodową oraz dzieci z doświadczeniem migracyjnym.

Istotne jest nie tylko monitorowanie skuteczności w udzielaniu podstawowej pomocy ofiarom przez Krajowe Centrum Interwencyjno-Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi, ale też badanie sytuacji osób po zaprzestaniu korzystania z tego wsparcia, monitorowanie ich powrotu do społeczeństwa oraz na rynek pracy – dopiero w ten sposób będzie można ocenić efektywność pomocy państwa.

Niezbędne jest zbadanie skuteczności opracowanych i wdrożonych przez Urząd ds. Cudzoziemców metod wykrywania lub identyfikacji ofiar handlu ludźmi w ramach procedur przyznawania ochrony międzynarodowej, w celu usprawnienia postępowania w przypadku wstępnej identyfikacji potencjalnych ofiar.

Zmiany legislacyjne

W związku z niejednolitą sytuacją cudzoziemców, wobec których zostaje wszczęte postępowanie o zobowiązanie do powrotu do kraju, w celu sprawdzenia skuteczności identyfikacji ofiar handlu ludźmi dokonywanych przez Straż Graniczną i pracowników strzeżonych ośrodków dla cudzoziemców, warto też zbadać, ile osób będących w procedurze powrotowej i w jaki sposób zostało zidentyfikowanych jako ofiary handlu ludźmi w ostatnich latach.

Zebrane dane powinny być przyczynkiem do rozważenia, czy konieczne jest wprowadzenie nowych rozwiązań prawnych, które ułatwiłoby wykrywanie i identyfikację ofiar handlu ludźmi np. poprzez wprowadzenie do ustawy o cudzoziemcach obowiązku badania przez SG, czy osoba, której dotyczy postępowanie o zobowiązaniu do powrotu nie jest ofiarą handlu ludźmi.

XI.071.7.2021