Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rząd zamienił panujący w kraju „stan epidemii” na „stan zagrożenia epidemicznego” i zniósł większość obostrzeń sanitarnych, w tym nakaz zakrywania ust w miejscach publicznych 
• Nie uchylono jednak licznych ograniczeń dla obywateli w sądach powszechnych i administracyjnych, wprowadzonych specustawą z 2 marca 2020 r.
• Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi w tej sprawie. Chodzi głównie o rozpatrywanie spraw na posiedzeniach niejawnych, a nie jawnej rozprawie, oraz o orzekanie w składzie jednego sędziego, bez ławników

RPO Marcin Wiącek zwraca się do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry o odpowiednią zmianę przepisów.

13 maja 2022 r. opublikowano rozporządzenie Rady Ministrów zmieniające rozporządzenie w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii. Zmieniono nim panujący w kraju „stan epidemii” na „stan zagrożenia epidemicznego”. Z kolei rozporządzeniem Rady Ministrów z 25 marca 2022 r.  zniesiono większość obostrzeń sanitarnych, w tym konieczność zakrywania ust i nosa w przestrzeni publicznej.

Mimo tych zmian nie zostały uchylone przepisy co do funkcjonowania sądów powszechnych i administracyjnych na czas epidemii Covid-19. Liczne ograniczenia dla stron postępowań sądowych nadal zatem przewidują art. 15zzs1 oraz art. 15zzs4 ustawy z 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Przepisy te ograniczają jawność postępowań. Przyznają przewodniczącym możliwość zarządzenia postępowania niejawnego, gdy nie można przeprowadzić posiedzenia zdalnego, a przeprowadzenie rozprawy lub posiedzenia jawnego nie jest konieczne. Dodatkowo w sądach powszechnych pozostawiono możliwość rozpoznawania spraw w obu instancjach w składzie jednego sędziego.

Jak głosi ustawa z 2 marca 2020 r., jej przepisy stosuje się „w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich”.

Do RPO wpływają skargi od obywateli, którzy wskazują, że mimo pierwotnie wyznaczonej rozprawy zdalnej, sąd administracyjny odstąpił od jej przeprowadzenia i skierował sprawę do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym. Strona nie miała możliwości zaskarżenia tego zarządzenia i wskazała, że naruszono jej prawa procesowe. W innej sprawie sąd administracyjny wezwał stronę do stawiennictwa, mimo że rozprawa odbywała się zdalnie, a strona znajdowała się w innej sali niż skład orzekający. 

Jeszcze inny skarżący wystąpił do Ministerstwa Sprawiedliwości o udostępnienie informacji publicznej  - liczby rozpraw odwołanych z uwagi na kwarantannę lub izolację w związku z Covid-19. Z informacji MS wynika, że  od 1 marca 2020 r. do 14 stycznia 2021 r. na 3 254155 spraw wyznaczonych przez sądy apelacyjne, okręgowe i rejonowe odwołano - z powodu izolacji lub kwarantanny (po stronie sądu) – 316 297 spraw, a więc niecałe 10%.

Stan epidemii wymagał zmian funkcjonowaniu wielu instytucji publicznych, wprowadzania ograniczeń celem ochrony życia i zdrowia obywateli. Jednakże stan epidemii już nie obowiązuje -  zniesiono większość dotychczasowych ograniczeń.

Wydaje się zatem, że niezasadne jest dalsze pozostawienie dotychczasowych ograniczeń związanych z funkcjonowaniem sądów powszechnych i administracyjnych.

Należy zweryfikować, czy dotychczasowe rozwiązania są nadal konieczne z uwagi na ochronę zdrowia. A utrzymywanie ich jeszcze przez rok od zniesienia obostrzeń pandemicznych jest wątpliwe w świetle art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Dlatego RPO prosi Ministra Sprawiedliwości o rozważenie tych uwag i podjęcie odpowiednich działań legislacyjnych. 

                                                                                           *       *      * 

Jeszcze 1 czerwca 2020 r. RPO przedstawił Ministrowi Sprawiedliwości zastrzeżenia wobec ograniczenia jawności rozpraw. Wskazał, że konstytucyjnym standardem jest rozpoznawanie sprawy w sposób stwarzający możliwość uczestniczenia publiczności, czyli na jawnych posiedzeniach, na które wstęp mają nie tylko uczestniczący w postępowaniu, ale także osoby trzecie.

W lipcu 2021 r. RPO pytał prezesów wszystkich sądów apelacyjnych, jakie działania podjęto, aby zapewnić dostępność sądów dla obywateli.

Wskazywał, że obywatele mają problemy z przeglądaniem akt swej sprawy sądowej. Utrudniona jest praca adwokatów. Publiczność nie ma dostępu do sal rozpraw. A mimo poprawy sytuacji epidemicznej nie złagodzono ograniczeń związanych z wejściem do sądów. Mocą decyzji prezesów poszczególnych sądów, generalnie nie mogą do nich wchodzić inne osoby niż wezwane na konkretne posiedzenie.

VII.510.13.2022