Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Córka wraz z matką została obciążona nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym za niewnoszenie opłat za lokal komunalny - mimo że przebywała wtedy w domu dziecka   
• Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla, że nakaz zapłaty w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na nią obowiązek solidarnej zapłaty odszkodowania za zadłużony lokal, w którym nie mieszkała - co można było łatwo ustalić
• W efekcie naruszono gwarantowaną w art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP ochronę własności i praw majątkowych pozwanej
• Marcin Wiącek wnosi w skardze nadzwyczajnej o uchylenie nakazu zapłaty wobec pozwanej i zwrot sprawy w tym zakresie Sądowi Rejonowemu

Stan faktyczny 

Pozwem z 2014 r. Gmina Miejska wystąpiła do Sądu Rejonowego o zasądzenie solidarnie od matki i córki ponad 33 tys. zł wraz z ustawowymi odsetkami, wraz z kosztami procesu, w tym zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu pozwu wskazano, że pozwane zajmują bez tytułu prawnego komunalny lokal mieszkalny. W związku z tym, że pozwane zaprzestały wpłat za korzystanie z lokalu, od 2009 r. do 2013 r. powstały zaległości.

W lipcu 2014 r. Sąd Rejonowy wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym. Nakaz został wysłany do pozwanej (odebrała go matka). 

W 2019 r. pozwana wniosła ona do sądu sprzeciw od nakazów zapłaty. Wskazała, że nie miała świadomości, że toczy się wobec niej postępowanie sądowe. Wyjaśniła, że w okresie, którego dotyczył nakaz, nie mieszkała wraz z matką, bo od 15. roku życia (od 2006 r.) do ukończenia lat 20 ( do 2011 r.) przebywała w domu dziecka, gdyż jej matka miała ograniczone prawa rodzicielskie. Po opuszczeniu domu dziecka miesięcy mieszkała u partnera matki, a następnie przeniosła się do innego miasta. 

W 2020 r. Sąd Rejonowy odrzucił sprzeciw pozwanej. Wniosła ona zażalenie na to postanowienie, które Sąd Okręgowy odrzucił.

W liście do RPO napisała, że Gmina Miejska powinna była znać jej sprawę, bo była czasowo zameldowana w Domu Dziecka. O całej sprawie dowiedziała się zaś dopiero w 2019 r. i starała się doprowadzić do jej wznowienia. Niestety na skutek choroby i zmiany miejsca zamieszkania nie uzupełniła na czas braków formalnych sprzeciwu od nakazu zapłaty. 

Także rozmowy z Gminą Miejską nie przyniosły skutku. Gmina przyjęła zasadę, że skoro ma prawomocny nakaz zapłaty, to może go egzekwować. W ocenie wnioskodawczyni nie zmienia to jednak faktu, że w obiegu prawnym funkcjonuje tytuł wykonawczy, który nie miał merytorycznych podstaw, jest niesprawiedliwy i krzywdzący. 

Obecnie Komornik Sądowy prowadzi egzekucję należności z wynagrodzenia pozwanej za pracę, co znacznie pogarsza sytuację materialną jej rodziny.

Zarzuty skargi nadzwyczajnej RPO 

Nakazowi zapłaty RPO zarzucił:

• naruszenie zasad oraz wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, tj. chronionego w art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP prawa do ochrony własności i praw majątkowych pozwanej - z uwagi na wydanie zaskarżonego nakazu zapłaty, który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na nią obowiązek solidarnej zapłaty odszkodowania za zajmowanie lokalu mieszkalnego bez tytułu prawnego, mimo iż w okresie objętym żądaniem pozwu nie zamieszkiwała wraz z byłym lokatorem (matką) w lokalu, którego dotyczył pozew; tym samym nie mogła ponosić odpowiedzialności za te należności.

Ponadto nakazowi zapłaty zarzucił:

• rażące naruszenie prawa procesowego, tj. art. 499 pkt 2 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym w dniu wydania nakazu zapłaty, poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy przytoczone przez powódkę okoliczności co do faktycznego zamieszkiwania przez pozwaną  w lokalu wraz z matką w okresie, którego dotyczył pozew, budziły wątpliwości co do zasadności skierowanego wobec niej roszczenia, przez co - w świetle prawa materialnego - okoliczności te nie były wystarczające do wydania nakazu zapłaty,
• rażące naruszenie prawa materialnego, tj. art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania nakazu zapłaty, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujące przyjęciem, że pozwana odpowiada solidarnie wraz z matką za zapłatę należności z tytułu odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego, mimo iż w okresie objętym żądaniem pozwu nie zamieszkiwała w lokalu wraz z byłym najemcą; od 2006 r. do 2011 r. przebywała w Domu Dziecka,  a po opuszczeniu placówki zamieszkała na stałe w innym mieście, nie mogła zatem ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju należności.

Skarga nadzwyczajna jest konieczna dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego 
urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. Nakaz zapłaty narusza wywodzone z art. 2 Konstytucji RP zasady: zaufania obywateli do państwa oraz bezpieczeństwa prawnego jednostki. 

Sytuacja prawna pozwanej ukształtowana nakazem zapłaty wydanym z rażącym naruszeniem prawa, nakładającym na nią obowiązek zapłaty dochodzonej pozwem kwoty wraz z odsetkami i kosztami - mimo iż w okresie objętym żądaniem pozwu nie zamieszkiwała w tym lokalu wraz z matką - narusza wskazane zasady. Pozwala to dać prymat zasadzie sprawiedliwości społecznej w konflikcie wymienionych wartości konstytucyjnych.

Uzasadnienie skargi nadzwyczajnej RPO 

Stwierdzenie, że konkretna osoba jest odpowiedzialna za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego wymaga ustalenia, czy faktycznie mieszkała w lokalu w okresie objętym żądaniem odszkodowania. A miejsce zamieszkania nie zawsze może być utożsamiane z miejscem zameldowania na pobyt stały. Art. 499 pkt 2 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym na dzień wydania nakazu zapłaty stanowił, że nakaz zapłaty nie może być wydany, jeżeli według treści pozwu przytoczone okoliczności budzą wątpliwość. 

Na podstawie analizy treści pozwu i załączników wątpliwości sądu powinno wzbudzić przede wszystkim to, czy pozwana  faktycznie zamieszkiwała w lokalu przez okres objęty żądaniem pozwu, a tym samym, czy można jej przypisać przesłanki odpowiedzialności z tytułu odszkodowania za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego. Oprócz twierdzeń powódki w pozwie o osobach zamieszkujących w lokalu, brak jest jakichkolwiek dowodów potwierdzających faktyczne zamieszkiwanie przez nią w lokalu. Do pozwu załączone zostały kopie wezwań do zapłaty wobec wszystkich pozwanych, ale brak jest dowodu jednoznacznie potwierdzającego odebranie wezwania przez pozwaną pod tym adresem.

Okoliczności przytoczone przez powódkę budziły zatem wątpliwości co do faktów istotnych i koniecznych do rozstrzygnięcia o żądaniu pozwu. Nie sposób było ich rozwiać wyłącznie na podstawie pozwu i załączonych dokumentów. Wobec tego rodzaju wątpliwości Sąd Rejonowy powinien był skierować sprawę do postępowania zwykłego.

Według RPO materiały procesowe nie były wystarczające do wydania nakazu zapłaty w tej sprawie i nałożenia na pozwaną obowiązku zapłaty obejmującego dochodzone pozwem należności.

Nakaz zapłaty jest zatem obarczony wadą w postaci rażącego naruszenia art. 18 ust. 1 u.o.p.l, Skutkiem jest obowiązek zapłaty należności wobec osoby, która nie była zobowiązana w okresie objętym żądaniem pozwu. Wynikająca z art. 18 ust. 1 u.o.p.l. odpowiedzialność za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego obejmuje osoby pełnoletnie i stale zamieszkujące w lokalu. Pojęcie „zajmowania lokalu" należy utożsamiać z faktem zamieszkiwania w nim. Doszło zatem do rażącego naruszenia art. 18 ust. 1 u.o.p.l. W konsekwencji pozwana weszła w dorosłość z niesłusznie przypisanym jej długiem.

Działanie Sądu Rejonowego polegające na wydaniu nakazu zapłaty i zasądzeniu dochodzonych pozwem należności, mimo braku podstaw prawnych do obciążenia jej obowiązkiem odszkodowawczym przewidzianym w art. 18 ust. 1 u.o.p.l., musi być ocenione jako naruszające gwarantowaną w art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP ochronę własności i praw majątkowych pozwanej. 

Mając świadomość, że skarga nadzwyczajna stanowi odstępstwo od konstytucyjnej zasady stabilności stosunków prawnych ukształtowanych prawomocnymi orzeczeniami sądowymi,  Rzecznik wnosi skargę w przeświadczeniu, że zaskarżony nakaz zapłaty stanowi przykład orzeczenia sądowego obarczonego szczególnie poważnymi wadami, co - w jego ocenie - pozwala dać prymat zasadzie sprawiedliwości społecznej w konflikcie wymienionych wartości konstytucyjnych.

IV.511.314.2023