Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rząd proponuje wprowadzenie do trzech ustaw związanych z edukacją i opieką nad dziećmi przepisów przewidujących odpowiedzialność karną dyrektorów za przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków na szkodę dziecka
• Tymczasem taką odpowiedzialność przewidują już obecne przepisy ogólne Kodeksu karnego 
• Nowe przepisy byłyby dodatkowym narzędziem dyscyplinowania dyrektorów szkół i placówek oświatowo-wychowawczych - po propozycji rządu zwiększenia uprawnień kuratórow
• AKTUALIZACJA: Zmiany mają pomóc egzekwować obowiązek ustawowy, co nie oznacza wprowadzenia elementu nadzoru pedagogicznego - odpowiada członek Rady Ministrów

Zastępca rzecznika praw obywatelskich Stanisław Trociuk przedstawił ministrowi członkowi Rady Ministrów Michałowi Wójcikowi krytyczne uwagi do projektu nowelizacji Prawa oświatowego oraz innych ustaw (UD227).

Nowelizacja ma polegać na określeniu nowych typów czynów zabronionych w ustawach szczególnych (tzw. przestępstwa pozakodeksowe).

Co przewiduje propozycja zmian? 

Do Prawo oświatowego ma zostać wprowadzony przepis karny: Art. 188a. 1. Kto, kierując jednostką organizacyjną wymienioną w art. 2 pkt 1-8, przekracza swoje uprawnienia lub nie dopełnia obowiązków w zakresie opieki lub nadzoru nad małoletnim, czym działa na szkodę tego małoletniego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w ust. 1 jest śmierć małoletniego, ciężki uszczerbek na jego zdrowiu lub doprowadzenie małoletniego do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

W ustawie  o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3  projektuje się wprowadzenie przepisu: Art. 64c. 1. Kto, kierując żłobkiem lub klubem dziecięcym, przekracza swoje uprawnienia lub nie dopełnia obowiązków w zakresie opieki lub nadzoru nad małoletnim, czym działa na szkodę tego małoletniego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. Jeżeli następstwem czynu określonego w ust. 1 jest śmierć małoletniego, ciężki uszczerbek na jego zdrowiu lub doprowadzenie małoletniego do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

W ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej  projektowany przepis ma brzmieć: Art. 200a. 1. Kto, kierując placówką lub ośrodkiem będącym formą instytucjonalnej pieczy zastępczej wymienioną w art. 93 ust. 1 lub placówką wsparcia dziennego, przekracza swoje uprawnienia lub nie dopełnia obowiązków w zakresie opieki lub nadzoru nad małoletnim, czym działa na szkodę tego małoletniego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. Jeżeli następstwem czynu określonego w ust. 1 jest śmierć małoletniego, ciężki uszczerbek na jego zdrowiu lub doprowadzenie małoletniego do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

RPO: żadnej "luki prawnej" nie ma

W uzasadnieniu projektu wskazano, że „należy podjąć niezwłoczne działania legislacyjne zmierzające do zlikwidowania luki prawnej powodującej bezkarność osób, które kierując placówką i odpowiadając za opiekę nad dziećmi, nie realizują prawidłowo swoich obowiązków, działając na szkodę małoletnich”. Według uzasadnienia „obecne rozwiązania prawne nie regulują kwestii odpowiedzialności karnej osób kierujących jednostkami objętymi systemem oświaty, żłobkami, klubami dziecięcymi oraz jednostkami instytucjonalnej pieczy zastępczej i placówkami wsparcia dziennego – za czyny związane z przekroczeniem uprawnień lub niedopełnieniem obowiązków w zakresie opieki i nadzoru nad małoletnimi”.

Nie można zgodzić się z twierdzeniami co do „luki w prawie” powodującej całkowitą bezradnością aparatu państwowego i wymiaru sprawiedliwości w kwestii ochrony małoletnich przed czynami zasługującymi na społeczne potępienie i represję karną. Za czyny popełnione z pokrzywdzeniem małoletnich dyrektorzy szkół i innych placówek wychowawczo-oświatowych  podlegają już bowiem odpowiedzialności karnej na zasadach ogólnych, wynikających z Kodeksu karnego.

Propozycja rządu jak się  wydaje – przez pryzmat orzecznictwa –kwestionuje zakresowo możliwość stosowania art. 231 § 1 K.k. (przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków funkcjonariusza publicznego) do czynów na szkodę małoletnich popełnionych przez osoby kierujące placówkami oświatowymi i wychowawczymi.

Za „niedostatek” prawa projektodawca uznaje niemożność zastosowania art. 231 do dyrektorów placówek innych niż publiczne. Oznacza to, że w stosunku do większości osób kierujących placówkami oświatowymi art. 231 K.k.  może znaleźć zastosowanie.

Przykładem penalizacji wszystkich projektowanych przepisów  „działania na szkodę małoletniego” jest art. 160 § 1 i 2 k.k. statuujący odpowiedzialność karną za narażenie człowieka (zatem także małoletniego) na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Zachowaniem nagannym jest też narażenie w jakikolwiek sposób człowieka na  bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężki uszczerbek na zdrowiu (art. 156 § 1 K.k.).

Wziąwszy pod uwagę wyrażane przez RPO w piśmie do Ministra Edukacji i Nauki z 22 czerwca 2021 r. krytyczne uwagi do projektu nowelizacji Prawo oświatowe - który zwiększa uprawnienia kuratorów oświaty - trudno oprzeć się wrażeniu, że opiniowane przepisy karne nie usuwają wcale „luki w prawie”. Stanowić zaś mają dodatkowe narzędzie do dyscyplinowania dyrektorów szkół i placówek oświatowo-wychowawczych, mimo że ci już w obecnym stanie prawnym mogą ponieść odpowiedzialność karną na zasadach ogólnych Kodeksu karnego oraz podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej na zasadach ogólnych z Karty Nauczyciela.

Odpowiedź członka Rady Ministrów Michała Wójcika

W odpowiedzi z 12 sierpnia 2021 r. na przedstawione przez Zastępcę Rzecznika Praw Obywatelskich pismo, Michał Wójcik, członek Rady Ministrów kolejny raz podkreśla, że obecne prawo nie reguluje kwestii odpowiedzialności karnej osób kierujących jednostkami systemu oświaty, za przekroczenie uprawnień i niedopełnienie obowiązków w zakresie opieki i nadzoru nad małoletni. 

Uwaga odnosząca się do terminu "działania na szkodę małoletniego" nie została uwzględniona. Pojęcie "szkody małoletniego" jest powszechnie stosowane, a jego użycie nie powinno budzić zastrzeżeń. 

Zarzut, że planowane zmiany mogą być dodatkowym narzędziem do dyscyplinowania dyrektorów szkół i placówek oświatowych także zostaje obalony. Zmiany mają na celu egzekwowanie przez prawo obowiązku ustawowego, co nie oznacza, że za ich pomocą zostanie wprowadzony element nadzoru pedagogicznego. 

II.501.4.2021