Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W sierpniu 2024 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło rezolucję, w której przyjęło dorobek Grupy Roboczej ONZ ds. Starzenia, pracującej przez minione lata nad przygotowaniami do Konwencji ONZ o prawach osób starszych
• Otwiera to nowe możliwości przyśpieszenia prac nad tym instrumentem prawa międzynarodowego. Instytucją ONZ, która powinna teraz podjąć działania, jest Rada Praw Człowieka ONZ 
• Rzecznik Praw Obywatelskich pyta minister ds. polityki senioralnej Marzenę Okłę-Drewnowicz, jakie działania planuje rząd co do udziału w wypracowaniu kolejnych rezolucji ONZ, które mogą otworzyć drogę do rozpoczęcia prac redakcyjnych nad konwencją

Z okazji przypadającego 1 października Międzynarodowego Dnia Osób Starszych RPO zwraca uwagę na stan przestrzegania praw osób starszych w Polsce i apeluje o zaangażowanie Polski w podejmowane na forum międzynarodowym działania na rzecz poprawy standardu ochrony prawnej tej zróżnicowanej grupy społecznej.

Podczas ostatniej, 14. sesji Grupy Roboczej ONZ ds. Starzenia się (OEWGA) w maju 2024 r. przyjęto w drodze konsensusu decyzję 14/1. Jest ona oficjalnym stanowiskiem, w którym ONZ wskazuje m.in. na następujące kwestie:

• ageizm uznaje za szeroko rozpowszechnione zjawisko oparte na uprzedzeniach oraz założeniu, że zaniedbanie oraz dyskryminacja osób starszych jest akceptowalna, a także, że ageizm jest nie tylko częstym źródłem, ale także usprawiedliwieniem dla dyskryminacji ze względu na wiek, jak również jej siłą napędową;
• eliminacja ageizmu i wszelkich form przemocy, dyskryminacji oraz zaniedbania osób starszych, tak jak likwidacja ubóstwa w każdym wymiarze, podkreślanie godności osób starszych i ich dobrostanu są fundamentalne dla możliwości pełnego korzystania przez nie z praw człowieka i podstawowych wolności;
• starsze kobiety często są narażone na dyskryminację w wyniku nierówności ze względu na płeć i doświadczają większego ryzyka w zakresie społecznego i ekonomicznego wykluczenia, podobnie jak w zakresie fizycznej i psychicznej przemocy, co ma wpływ na korzystanie przez nie z praw człowieka i podstawowych wolności;
• możliwe luki w ochronie praw człowieka w kontekście osób starszych, zarówno na poziomie normatywnym, jak i implementacyjnym, występują m.in. w obszarach związanych z równością i niedyskryminacją, przemocą, zaniedbaniem i nadużyciami, autonomią i niezależnością, opieką długoterminową i paliatywną, ochroną socjalną i zabezpieczeniem społecznym, edukacją, szkoleniami, uczeniem przez całe życie i kształtowaniem umiejętności, dostępu do wymiaru sprawiedliwości, prawa do pracy, dostępu do rynku pracy, bezpieczeństwa ekonomicznego, wkładu w zrównoważony rozwój, prawa do możliwie najwyższych standardów fizycznego i psychicznego zdrowia oraz dostępu do usług zdrowotnych, włączenia społecznego, dostępności, infrastruktury i otoczenia (transport, mieszkalnictwo i dostęp), uczestnictwa w życiu publicznym i w procesach podejmowania decyzji;
• istnieje możliwość wystąpienia dodatkowych wyzwań w zakresie ochrony praw osób starszych, włączając w to ubóstwo, zmiany klimatyczne, konflikty zbrojne, ryzyka związane z nowoczesnymi technologiami, kryzysami finansowymi, obciążeniami dla systemu opieki zdrowotnej; wiele państw może nie być wystarczająco przygotowanych, aby odpowiedzieć na potrzeby szybko starzejących się społeczeństw, w tym w zakresie opieki profilaktycznej, leczniczej, paliatywnej i specjalistycznej.

W decyzji 14/1 wskazano również na najlepsze sposoby zaradzenia zidentyfikowanym lukom w prawie międzynarodowym. W katalogu przedstawionych możliwości na pierwszym miejscu, po raz pierwszy oficjalnie, poddano pod rozwagę państw członkowskich ONZ opracowanie wiążącego instrumentu prawa międzynarodowego w celu promocji, ochrony i zapewnienia uznania oraz realizacji, na równych zasadach, wszystkich praw człowieka osób starszych.

Decyzja ta została przekazana do rozpatrzenia Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ, które zapoznawszy się z nią 13 sierpnia 2024 r., uchwaliło rezolucję A/RES/78/324, w której przyjęło dorobek Grupy Roboczej ONZ ds. Starzenia, jak również uznało jej pracę za zakończoną. 

Zgromadzenie Ogólne zaleciło jednocześnie odpowiednim instytucjom ONZ podjęcie i rozważenie rekomendacji przedstawionych w decyzji OEWGA 14/1 i zobowiązało Przewodniczącego do przygotowania spotkania wysokiego szczebla na ten temat podczas 79. Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Wymienione dokumenty otwierają nowy rozdział i nowe możliwości w zakresie przyśpieszenia prac nad postulowanym instrumentem prawa międzynarodowego - konwencją o prawach osób starszych. Instytucją ONZ, która powinna podjąć działania we wskazanym wyżej kierunku jest Rada Praw Człowieka ONZ. Niezależnie od faktu zasiadania w Radzie lub funkcjonowania w niej w charakterze obserwatora, Polska może aktywnie uczestniczyć w działaniach podejmowanych pod auspicjami Rady.

By ustalić, jakie działania planuje w tym zakresie polski rząd, 31 lipca 2024 r. RPO spytał Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. W odpowiedzi otrzymał informację, że od 1 lipca działania te znajdują się w gestii Minister ds. Polityki Senioralnej.

Wobec tego Marcin Wiącek prosi min. Marzenę Okłę-Drewnowicz o przyjęcie przekazanych informacji i powiadomienie, jakie działania rząd planuje co do udziału w wypracowaniu kolejnych rezolucji ONZ, które mogą otworzyć drogę do rozpoczęcia prac redakcyjnych nad nową konwencją o prawach osób starszych.

XI.503.1.2023