Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Motocyklista został ukarany przez sąd grzywną w trybie nakazowym za jazdę bez uprawnień  
• Rzecznik Praw Obywatelskich składa kasację na jego korzyść, bo uprawnienia do prowadzenia pojazdów posiadał, a tylko nie odebrał samego dokumentu prawa jazdy 
• AKTUALIZACJA 3.11.2025: Sąd Najwyższy (sygn. akt IV KK 310/25) 20 października 2025 r. uchylił wyrok nakazowy i uniewinnił obywatela. Skoro kierujący pojazdem nie ma już obowiązku posiadania przy sobie dokumentu prawa jazdy wydanego w RP, to jego brak nie wypełnia znamion wykroczenia z art. 95 § 1 k.w.  - podkreślił. 

Stan faktyczny 

Obywatel został obwiniony o to, że 13 lipca 2024 r. na drodze publicznej kierował motocyklem, nie mając uprawnienia wymaganego dla danego typu pojazdu, tj. o  czyn z art. 94 § 1 k.w. 

Wyrokiem nakazowym z 27 listopada 2024 r. Sąd Rejonowy uznał go za winnego i wymierzył 1500 zł grzywny  Orzekł też zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na 6 miesięcy. Wyrok nie został zaskarżony.

Zarzuty RPO

Zastępca RPO Stanisław Trociuk zaskarżył orzeczenie na korzyść ukaranego. Wyrokowi zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego, tj. art. 93 § 2 k.p.w. Polegało to na przyjęciu, że wina i okoliczności czynu nie budzą wątpliwości i wydaniu wyroku nakazowego. 

Tymczasem dowody dołączone do wniosku o ukaranie podważały zarzut, jakoby ukarany nie miał 13 lipca 2024 r. uprawnień do kierowania pojazdami. Powinno to wywołać wątpliwości sądu co do czynu i winy i w efekcie skierowanie sprawy na rozprawę. 

ZRPO wniósł o uchylenie wyroku i uniewinnienie ukaranego.

Argumentacja RPO 

Stosownie do art. 93 § 2 k.p.w.: „Orzekanie w postępowaniu nakazowym może nastąpić, jeżeli okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości. Wydając wyrok nakazowy, sąd uznaje za ujawnione dowody dołączone do wniosku o ukaranie". Analiza sprawy wskazuje, że nie ziściły się przesłanki pozwalające na jej zakończenie w tej formule.

Z informacji Starostwa Powiatowego wynika, że obywatelowi 27 czerwca 2024 r. wydano prawo jazdy w kategorii „AM, A1, A2, A, B1, B". 11 czerwca 2024 r. zdał egzamin na kat. „A" i jego tymczasowe prawo jazdy było ważne przez  30 dni do 11 lipca 2024 r. Dokument prawa jazdy kat. „A"  zamówiono 27 czerwca 2024 r. i wtedy wydano decyzję o nadaniu mu uprawnienia. Odbiór dokumentu nastąpił 15 lipca 2024 r. i od tego dnia prawo jazdy widniało w SI CEPIK.

Tym samym zarówno okoliczności czynu jak i wina obwinionego budzą wątpliwości, a ukaranie należy uznać za wadliwe. Wadliwość ta ma charakter rażący i mający istotny wpływ na treść  orzeczenia. Analiza akt w świetle przepisów i z uwzględnieniem prawidłowej ich wykładni prowadzi do wniosku, że obywatel nie wyczerpał znamion wykroczenia z art. 94 § 1 k.w.

Miał on zatem uprawnienia do prowadzenia pojazdów mechanicznych kat. "A" od 27 czerwca 2024 r., a więc i w dacie przypisanego mu czynu. Sam dokument prawa jazdy odebrał zaś 15 lipca 2024 r. Nie był on ograniczony w realizacji swoich uprawnień, niezależnie od tego czy i kiedy odebrał dokument prawa jazdy.

Za brak uprawnienia, o którym mowa w art. 94 § 1 k.w., nie może zostać uznana sytuacja, gdy kierujący nie odebrał faktycznie dokumentu z urzędu, bądź taka, gdzie owo uprawnienie nie zostało w prawidłowy sposób odnotowane w systemie informatycznym.

Prawo jazdy nie stanowi dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu, a jedynie potwierdza posiadanie takiego uprawnienia. Wynika to z przepisów rozdziałów 2 i 3 ustawy o kierujących pojazdami. Prawo jazdy odzwierciedla jedynie treść nabytych uprawnień.

Tym samym ukarany miał stosowne uprawnienia, tyle że nie posiadał przy sobie dokumentu ich potwierdzającego. To jednak nie wystarcza dla wypełnienia znamion z art. 94 § 1 k.w.

Najważniejsze pisemne motywy rozstrzygnięcia SN

(...) Kasacja podlegała uwzględnieniu na posiedzeniu ze względu na jej oczywistą zasadność (art. 535 § 5 k.p.k. w zw. z art. 112 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia - dalej: k.p.w.).

Zgodnie z art. 93 § 1 k.p.s.w. Sąd na posiedzeniu może wydać wyrok nakazowy w sprawach o wykroczenia, w których wystarczające jest wymierzenie nagany, grzywny albo kary ograniczenia wolności. Z kolei w myśl art. 93 § 2 zd. 1 k.p.w. orzekanie w postępowaniu nakazowym może nastąpić, jeżeli okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości. Uznaje się, że tryb nakazowy jest postępowaniem uproszczonym przewidzianym dla spraw o charakterze oczywistym, gdzie materiał dowodowy zgromadzony w fazie przedprocesowej w sposób jednoznaczny przesądza o odpowiedzialności obwinionego, eliminując tym samym konieczność przeprowadzania pełnego postępowania dowodowego na rozprawie (...). Wymóg ten oznacza w szczególności brak wątpliwości co do tak zasadniczych kwestii, jak realizacja przez obwinionego wszystkich znamion określonych w konkretnym przepisie typizującym dane wykroczenie, jak również wyczerpanie pozostałych warunków odpowiedzialności, ujętych w części ogólnej Kodeksu wykroczeń.

Tymczasem w realiach rozpoznawanej sprawy taka sytuacja nie występowała. (...) został ukarany za kierowanie motocyklem bez uprawnień do prowadzenia tego rodzaju pojazdów mechanicznych. Sądowi Rejonowemu (...) umknął fakt, że w dniu 27 czerwca 2024 r. Starosta (....) wydał ukaranemu prawo jazdy w kategorii „AM, A1, A2, A, B1, B”. Dokument prawa jazdy kategorii „A” został zamówiony tego samego dnia. Ukarany odebrał dokument w dniu 15 lipca 2024 r. 

Oznacza to, że Sąd Rejonowy w (...) wadliwie uznał, że w dniu 13 lipca 2024 r. (....) nie posiadał uprawnień do kierowania motocyklem. Uprawnienia te posiadał, co wynikło z decyzji Starosty (...) z dnia 27 czerwca 2024 r., a jedynie faktycznie w czasie przypisanego mu czynu nie posiadał dokumentu potwierdzającego to uprawnienie. Rzecz w tym, że opisany w art. 94 § 1 k.w. brak wymaganych uprawnień zachodzi jedynie wówczas, gdy dana osoba w ogóle nie uzyskała uprawnień do prowadzenia pojazdu określonej kategorii w sposób wskazany ustawowo, utraciła je w wyniku cofnięcia i musi ponownie ubiegać się o uzyskanie takich uprawnień lub posiadając de facto takie uprawnienia nie może w danej chwili ich realizować i z nich korzystać z uwagi np. na ich czasowe zawieszenie, nie powodujące jednak ich definitywnej utraty. Faktyczny brak posiadania dokumentu potwierdzającego uprawnienie, które kierujący pojazdem uzyskał, nie realizuje znamion wykroczenia z art. 94 § 1 k.w. (...) Takie stanowisko wynika z faktu, że sam dokument nie stanowi uprawnienia do kierowania pojazdem, a uprawnienie to jedynie potwierdza.

Oznacza to, że (...), będąc w dniu 13 lipca 2024 r. uprawniony do kierowania motocyklami, nie wypełnił znamion art. 94 § 1 k.w. w ramach przypisanego mu czynu. Należy ponadto wskazać, że skoro kierujący pojazdem nie ma już obowiązku posiadania przy sobie dokumentu prawa jazdy wydanego w Rzeczypospolitej Polskiej, to brak takiego dokumentu nie wypełnia także znamion wykroczenia z art. 95 § 1 k.w.

Uwzględniając kasację Rzecznika Praw Obywatelskich, należało zatem uchylić wyrok nakazowy wydany w sprawie oraz - ze względu na oczywistą niesłuszność ukarania - uniewinnić obwinionego od zarzucanego mu wykroczenia (art. 537 § 2 k.p.k.). 

II.510.483.2025