Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatel został ukarany grzywną przez sąd w trybie nakazowym za przekroczenie prędkości i brak prawa jazdy. Orzeczono też wobec niego zakaz prowadzenia pojazdów na pół roku.
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę, że taki tryb zastrzeżono do najbardziej oczywistych przypadków, gdy materiał dowodowy nie nasuwa żadnych istotnych wątpliwości ani co do winy, ani okoliczności czynu
• W tej sprawie wątpliwości istniały, bo obwiniony mówił, że ma zarówno polskie, jak i amerykańskie prawo jazdy, które "zostawił w domu"
• W kasacji do Sądu Najwyższego zastępca RPO Stanisław Trociuk wnosi o uchylenie wyroku nakazowego i zwrot sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania
• AKTUALIZACJA 3.04.2025: Sąd Najwyższy 26 marca 2025 r. (sygn. akt IV KK 52/25) uchylił zaskarżony wyrok i zwrócił sprawę Sądowi Rejonowemu

Stan faktyczny

Obywatel został obwiniony o to, że w 2023 r. swym autem przekroczył prędkość o 14 km/h (wykroczenie z art. 92a §1 k.w.), a także o to, że nie miał wtedy uprawnień do kierowania pojazdami (wykroczenie z art. 94 §1 k.w.).

Wyrokiem nakazowym Sąd Rejonowy uznał obwinionego za winnego tego, że prowadząc bez uprawnień nie zastosował się do ograniczenia prędkości do 40 km/h. Ukarał go za to 2 tys. zł  grzywny. Orzekł też środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów na pół roku. Obwiniony nie wniósł sprzeciwu, wobec czego wyrok uprawomocnił się.

Wnioski kasacji RPO

Zastępca RPO Stanisław Trociuk zaskarżył orzeczenie w całości na korzyść ukaranego.

Wyrokowi zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego, tj. art. 93 § 2 k.p.w. Polegało to  na przyjęciu, że wina i okoliczności czynu nie budzą wątpliwości oraz wydaniu wyroku nakazowego. Tymczasem w świetle materiału dowodowego sąd powinien był nabrać wątpliwości, czy obywatel danego dnia nie miał uprawnień do kierowania pojazdami. 

Konsekwencją powinno było być skierowanie sprawy do rozpoznania na rozprawie i wyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności dla merytorycznego rozstrzygnięcia. 

Argumentacja RPO

Orzeczenie zostało wydane z rażącym naruszeniem prawa, co miało istotny wpływ na jego treść.

Zgodnie z art. 93 § 2 k.p.w., orzekanie w postępowaniu nakazowym jest możliwe, jeśli okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości. Jak wskazał Sąd Najwyższy, brak wątpliwości, o których mowa w art. 93 § 2 k.p.w. oznacza, że nie ma ich zarówno odnośnie co do sprawstwa czynu, jak i winy obwinionego, z uwzględnieniem zarówno jego wyjaśnień oraz innych dowodów przeprowadzonych w toku czynności wyjaśniających. 

Postępowanie nakazowe to instytucja prawa procesowego, której stosowanie zastrzeżono do najbardziej oczywistych przypadków, gdzie materiał dowodowy jest tak jednoznaczny, że nie nasuwa żadnych istotnych wątpliwości co do winy i okoliczności popełnienia zarzuconego czynu. Tymczasem w realiach tej sprawy analiza materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że nie ziściły się przesłanki pozwalające na wydanie wyroku nakazowego.

Obywatel zeznawał: "Posiadam zarówno polskie jak i amerykańskie prawo jazdy. Wszystkie dokumenty z prawem jazdy zostawiłem w domu". Wyjaśnienia te powinny wzbudzić wątpliwości sądu co do winy i okoliczności czynu zarzucanego obwinionemu.

Zgodnie z orzecznictwem SN, przez brak wymaganych uprawnień należy rozumieć sytuację, gdy dana osoba w ogóle ich nie uzyskała, utraciła je w wyniku cofnięcia lub posiadając je de facto, nie może w danej z nich korzystać z uwagi np. na ich czasowe zawieszenie, nie powodujące jednak ich definitywnej utraty.

Skoro obwiniony wyjaśnił, że ma zarówno polskie, jak i amerykańskie prawo jazdy, to tym samym uzyskał uprawnienia do prowadzenia pojazdów. Powinno to było wzbudzić wątpliwości sądu, co do tego, czy ich nie posiadał. Sąd nie wyjaśnił okoliczności związanych z wyjaśnieniami, że ma on zarówno polskie, jak i amerykańskie prawo jazdy. Każda z tych okoliczności wymagała wyjaśnienia, co w konsekwencji powinno spowodować skierowanie sprawy do rozpoznania na rozprawie. 

Jak stwierdził SN, pod pojęciem "pozbawiona prawa jazdy" użytym w art. 94 § 1 k.w. należy rozumieć kategorie prawne przewidziane w k.k. i k.w. oraz w p.r.d., a nie inne stany faktyczne. W aktach sprawy jest jedynie informacja o wpisach w ewidencji, że obywatel dopuścił się wykroczenia z art. 94 §1 k.w. Tak lakoniczna informacja była zdecydowanie niewystarczająca, aby uznać, że okoliczności czynu i wina obwinionego w zakresie czynu z art. 94 §1 k.w. nie budzą wątpliwości.

SN wskazał, że dokumentami stwierdzającymi posiadanie uprawnienia do kierowania pojazdem są nie tylko te wydane w kraju, ale także za granicą, w tym krajowe lub międzynarodowe prawo jazdy. Kwestia przysługujących obwinionemu uprawnień z tytułu posiadania prawa jazdy wydanego w USA nie została w żaden sposób zbadana. 

W konsekwencji należy uznać, że rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu nakazowym i ukaranie wyrokiem nakazowym było wadliwe. Wadliwość ta ma charakter rażący, wyrok nakazowy zapadł bowiem bez wyjaśnienia wskazanych wątpliwości, a ukaranie obwinionego wiązało się z dodatkową dolegliwością w postaci obligatoryjnego orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów.

Wyjaśnienie przez sąd tych wątpliwości może spowodować, że zapadnie inne co do istoty orzeczenie.

Najważniejsze motywy pisemne wyroku SN

Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich, wniesiona na korzyść (...) zasługiwała na uwzględnienie w całości na posiedzeniu bez udziału stron wobec jej oczywistej zasadności (art. 535 § 5 k.p.k. w zw. z art. 112 k.p.w.).

Analiza akt sprawy potwierdziła uchybienie opisane w kasacji, a polegające na tym, że wydając wyrok nakazowy, sąd orzekający zaniechał zweryfikowania dowodów dołączonych do wniosku o ukaranie i ustalenia, czy okoliczności czynu z art. 94 § 1 k.w. i wina obwinionego nie budziły wątpliwości, do czego zobligowany był przez art. 93 § 2 k.p.w.

Prawidłowa kontrola materiału dowodowego ujawniłaby, że podczas przesłuchania (...) w dniu popełnienia czynu 10 września 2023 r. wyjaśnił on, że uprawnienia do prowadzeniu pojazdu posiada, ale nie ma ich przy sobie. Mając na uwadze, że wykroczenie z art. 94 § 1 k.w. popełnia osoba, która prowadzi pojazd m.in. na drodze publicznej bez uprawnień a więc nie mająca jeszcze w ogóle uprawnień w postaci prawa jazdy albo pozwolenia do jego prowadzenia, to wyjaśnienie powyższej okoliczności było konieczne do tego aby stwierdzić, czy w ogóle doszło do popełnienia zarzucanego (...) wykroczenia z art. 94 § 1 k.w.

Dlatego niezbędne stało się wydanie zaproponowanego przez skarżącego wyroku o charakterze kasatoryjnym. 

BPK.511.221.2024