Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Narasta problem upowszechniania w mediach społecznościowych wizerunków dzieci przez rodziców
• Może to rodzić negatywne skutki dla dzieci, włącznie z wykorzystanie materiałów do celów przestępczych
• Rzecznik Praw Obywatelskich występuje do Ministra Cyfryzacji w sprawie planowanych działań, w tym legislacyjnych

Niepokój RPO wzbudziły doniesienia mediów, które wskazują na pogłębiający się problem tzw. sharentingu - upowszechniania w środowisku cyfrowym, zwłaszcza w mediach społecznościowych, wizerunków dzieci przez rodziców i inne osoby.

Negatywnymi skutkami może być narażenie dzieci na hejt, kpiny i krzywdzące komentarze (nie tylko w sieci) oraz wykorzystanie materiałów do celów przestępczych, w tym na tle seksualnym. Szacuje się, że nawet 50 proc. materiałów gromadzonych przez pedofilów pochodzi z serwisów społecznościowych. 

Tymczasem,  jak wskazuje MC i NASK, aż 40 proc. rodziców dzieli się w Internecie zdjęciami i filmami z dziećmi. Czasem przybiera to formę parental trolling - publikowania przez rodziców w Internecie treści, które kompromitują, wyśmiewają i upokarzają dziecko. Umniejsza to godność dziecka i czyni z niego obiekt żartu - bez szczególnych konsekwencji.

Z raportu Nastolatki 3.0 wynika, że 45,5 proc. nastolatków w Polsce deklaruje, że rodzice lub opiekunowie upubliczniają ich wizerunek; 23,6 proc. odczuwa z tego powodu zawstydzenie, a 18,8 proc. niezadowolenie. Według badania EU Kids Online 2018, prawie co dziesiąty nastolatek jest świadomy, że rodzice czasami publikują treści na jego temat bez zgody. Ponad połowa przyznaje, że są tym zdenerwowani; ok. 42 proc. doświadczyło nieprzyjemnych komentarzy.

Od kilku lat instytucje publiczne, w tym Rzecznik Praw Dziecka, i organizacje społeczeństwa obywatelskiego podejmują wysiłki dla upowszechnienia problemów związanych z tym zjawiskiem. 

Zastrzeżenia są formułowane też w literaturze. Wskazuje się, że art. 16 Konwencji o prawach dziecka (prawo do poszanowania życia prywatnego, rodzinnego lub domowego oraz ochrony jego honoru i reputacji) przesądza również o zakazie nękania dziecka za pomocą środków komunikacji elektronicznej. 

Obrona przed przemocą cyfrową ma na celu ochronę dóbr osobistych dziecka, w tym dobrego imienia (art. 47 Konstytucji RP), oraz jego godności (art. 30 Konstytucji RP). Z przyrodzoną i nienaruszalną godnością dziecka, której ochrona jest obowiązkiem władz publicznych (art. 30 zd. 2 Konstytucji RP), w kontekście publikowania ich wizerunku w Internecie, ściśle związane jest prawo do prywatności (art. 47 Konstytucji RP). 

Potwierdza to orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, który orzekł, że "zachowanie przez człowieka godności wymaga bowiem poszanowania jego sfery czysto osobistej, gdzie nie jest narażony na konieczność bycia z »innymi«, czy »dzielenia się z innymi« swoimi przeżyciami czy doznaniami o intymnym charakterze". Podobne podejście aksjologiczne można dostrzec w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, z którego wynika, że prawo do prywatności "ma przede wszystkim na celu zapewnienie rozwoju – bez ingerencji z zewnątrz – osobowości każdego człowieka".

Powagę problemu dostrzeżono za granicą. We Francji przyjęto ustawę o poszanowaniu prawa dziecka do wizerunku. W wielu krajach dąży się do wprowadzenia takich rozwiązań. 

Postulaty w tej sprawie podnosi również polska doktryna.  Wskazuje się, że konieczne jest uregulowanie w ustawie działalności mediów społecznościowych pod kątem ochrony dzieci i ich praw, tak aby ich wizerunek był przetwarzany w ograniczonym stopniu, a sam proces mógł podlegać kontroli sformalizowanych organów ochrony prawnej. 

Gdy dochodzi do sharentingu, prawo do usunięcia danych dziecko ma dopiero po osiągnięciu pełnoletności. Gdy jest małoletnie, jako jedyny środek wskazuje się art. 80 ust. 1 Rozporządzenia RODO. Wydaje się to jednak niewystarczające w kontekście ochrony małoletnich przed działaniami jego rodziców.

Krajowe przepisy powinny być tworzone przy uwzględnieniu kontekstu i celu wprowadzenia odpowiednich aktów prawa UE. W tym kontekście istotny jest motyw 38 RODO. Konieczność ochrony dziecka przed nadużyciami wynika również z Karty Praw Podstawowych UE.

Trwające obecnie prace nad wdrożeniem regulacji ws. usług cyfrowych są znakomitą okazją do wypracowania całościowego podejścia do tych problemów. Kluczowe jest też kontynuowanie działań dla podnoszenia świadomości społecznej i prowadzenie projektów edukacyjnych.

Marcin Wiącek prosi wicepremiera, ministra cyfryzacji Krzysztofa Gawkowskiego o stanowisko i wskazanie planowanych działań, w tym legislacyjnych, które będą właściwą odpowiedzią na dostrzeżone problemy i wyzwania.

VII.501.113.2025