Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W liście do marszałka Senatu zastępca rzecznika praw obywatelskich Krzysztof Olkowicz podsumował działania RPO w sprawie długotrwałego tymczasowego aresztowania Macieja Dobrowolskiego. Pan Dobrowolski, kibic oskarżony o pomoc w przemycie narkotyków, przebywał w areszcie tymczasowym 40 miesięcy. Został z niego zwolniony pod koniec września 2015 r.

Czy w toku postępowania karnego doszło do naruszenia praw i wolności przysługujących indywidualnie p. Maciejowi Dobrowolskiemu?

11 września 2015 r. Adam Bodnar, który od 9 września  2015 r. pełni funkcję Rzecznika Praw Obywatelskich,  wysłał pismo do prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie z prośbą o zbadanie efektywności wykorzystania tymczasowego aresztowania wobec p. Dobrowolskiego.

Tego samego dnia zwrócił się do prezesa Sądu Apelacyjnego w Warszawie o rozważenie zbadania w trybie nadzoru wewnętrznego sprawności postępowania w sprawie p. Dobrowolskiego.

Następnie 4 listopada 2015 r. wystąpił do przewodniczącego XII Wydziału Karnego Sądu Okręgowego w Warszawie o informację o aktualnym stanie sprawy.

Dostał takie odpowiedzi:

• Prezes Sądu Okręgowego w Warszawie poinformował go (pismo z dnia 23 września), że brak jest jakichkolwiek uchybień w działalności Sądu Okręgowego w Warszawie.
• Wiceprezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie (pismo z dnia 23 września) napisał, iż nie ma podstaw do obejmowania go szczególnym nadzorem administracyjnym tego śledztwa.
• Przewodniczący XII Wydziału Karnego Sądu Okręgowego w Warszawie (pismo z dnia 23 listopada) poinformował, że w sprawie nadal trwa postępowanie dowodowe.

RPO oczekuje teraz na jego prawomocne zakończenie. Następnie zażąda do wglądu akt sądowych, by zbadać, czy w świetle standardów ochrony praw człowieka i obywatela,  odpowiedzi te zasługują na aprobatę. Na takie działanie pozwala RPO kategoryczne brzmienie art. 521 § 3 Kodeksu postępowania karnego (że Rzecznik Praw Obywatelskich ma prawo żądać do wglądu akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia).

Problem systemowy: długotrwałe areszty tymczasowe w Polsce

26 października  rzecznik wystąpił do Ministra Sprawiedliwości o:

1. udzielenie informacji o wszystkich sprawach, w których tymczasowe aresztowanie trwa dłużej niż 2 lata, ze wskazaniem ewentualnej złożoności każdej sprawy;
2. rozważenie takiej zmiany prawa, która zagwarantuje osobie oskarżonej skuteczną procedurę odszkodowawczą za niesłuszne tymczasowe aresztowanie i to jeszcze przed wydaniem końcowego rozstrzygnięcia w procesie;
3. zainicjowanie zmian prawa, które wprowadzą rozwiązania uwzględniające wymogi wynikające z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - chodzi o uniemożliwienie formułowania wniosków i postanowień aresztowych wobec kilku oskarżonych, bez indywidualnego opisania sprawy każdego z nich i konkretnie wskazanej obawy matactwa czy innego utrudniania postępowania.

3 listopada rzecznik poprosił Przewodniczącego Krajowej Rady Sądownictwa o opinię w sprawie wprowadzenia takich właśnie zmian do polskiego prawa.

Nadto, 4 listopada zwrócił się do dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury o rozważenie szkoleń aplikantów Szkoły z zakresu stosowania tymczasowego aresztowania przez pryzmat orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka; zaś dyrektora Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości poprosił o rozważenie badań aktowych dotyczących efektywności kontroli zażaleniowej na stosowanie i przedłużanie tymczasowego aresztowania.

RPO otrzymał następujące odpowiedzi:

• 19 stycznia 2016 r. Minister Sprawiedliwości powiadomił rzecznika, iż poda mu informacje zaraz po tym, jak zostaną przygotowane sprawozdania za ostatni kwartał;
• 21 grudnia 2015 r. Minister Sprawiedliwości poinformował Rzecznika Praw Obywatelskich, iż w jego ocenie aktualne uregulowania prawnokarne w kwestii odszkodowania za niesłuszne pozbawienie wolności są wystarczające i nie ma potrzeby wprowadzania dodatkowych podstaw żądania odszkodowania za stosowanie tymczasowego aresztowania. Poza tym zdaniem Ministra Sprawiedliwości system postępowania karnego zawiera wystarczające mechanizmy zapobiegające  stosowaniu tymczasowego aresztowania na okres dłuższy, niż jest to niezbędne;
• Wiceprzewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa 8 stycznia poinformował RPO, iż zdaniem Prezydium Rady uregulowania zawarte w Kodeksie postępowania karnego są wystarczające.

Rzecznik analizuje teraz te pisma i czeka na odpowiedzi od pozostałych adresatów.

Niech się wypowie Trybunał Konstytucyjny

Istotne jest to, iż badając sprawę p. Macieja Dobrowolskiego, a także sprawy innych obywateli, Rzecznik Praw Obywatelskich powziął wątpliwości dotyczące zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej niektórych przepisów kodeksu postępowania karnego regulujących zasady orzekania oraz przedłużania tymczasowego aresztowania.

Dlatego 8 stycznia skierował wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności przepisów Kodeksu postępowania karnego w zakresie, w jakim nie oznacza on maksymalnego czasu trwania tymczasowego aresztowania oraz dopuszcza przedłużenie tymczasowego aresztowania bez konieczności spełnienia przesłanek uzasadniających takie postanowienie.