Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby, które zawarły umowy cywilne z rolnikami o sezonową pracę przy zbiorze warzyw czy owoców, powinny być objęte gwarancją minimalnego wynagrodzenia - uważa Rzecznik Praw Obywatelskich
• Brak takich zapisów prowadzi do zróżnicowania prawa do minimalnego wynagrodzenia, co rodzi wątpliwości konstytucyjne
• Według Adama Bodnara sezonowa praca na rzecz rolnika nie powinna odbiegać od warunków oferowanych przy pracach sezonowych np. w gastronomii czy hotelarstwie

Rzecznik wystąpił do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie warunków zatrudnienia i ubezpieczenia pracowników sezonowych.

Pomoc w zbiorach warzyw i owoców - na umowę

Nowelizacja z 13 kwietnia 2018 r. ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wprowadziła nowy rodzaj umowy cywilnej - o sezonową pomoc przy zbiorach  chmielu, owoców, warzyw, tytoniu, ziół i roślin zielarskich. Takie odpłatne świadczenie powiązano z nałożeniem na rolnika obowiązku opłacania za pomocnika składki na ubezpieczenie społeczne rolników oraz na ubezpieczenie zdrowotne. Rolnik ma też obowiązek sporządzenia informacji o wysokości przychodów z tytułu umowy i przesłania jej podatnikowi oraz urzędowi skarbowemu.  Łączny czas pracy sezonowej pomocnika nie może przekroczyć 180 dni w roku kalendarzowym.

Wątpliwości RPO

Adam Bodnar podkreśla, że zasady zatrudniania w gospodarstwach rolnych przy pracach pomocniczych w okresie spiętrzenia prac przy zbiorze warzyw i owoców wymagały uregulowania. Prace te często były bowiem wykonywane „na czarno” lub na podstawie umów o dzieło, które nie były oskładkowane. W ocenie RPO nowe przepisy nie zapewniają jednak należytej ochrony takim pracownikom.

Jak wskazuje rzecznik, składka na ubezpieczenie społeczne nie dotyczy wszystkich rodzajów ryzyka, lecz tylko ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego. Z tytułu tego ubezpieczenia przysługiwać będzie tylko jeden rodzaj świadczenia - jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy rolniczej.

Ponadto do umowy o pomoc przy zbiorach nie są stosowane przepisy o minimalnej stawce godzinowej. Zgodnie z ustawą o minimalnym wynagrodzeniu, są nią objęte tylko określone umowy. To skutek niedawnej nowelizacji, której celem było przeciwdziałanie nadużywaniu umów cywilnoprawnych, zastępujących często stosunki pracy dla obniżenia kosztów zatrudnienia. Wynagrodzenia godzinowe wprowadzono dla wykonawców umów, których płace ustalane są w bezpośredniej zależności od czasu wykonywania zlecenia. Nie dotyczy to tej grupy wykonawców umów, których wynagrodzenie ustalane jest w sposób ryczałtowy - zależny od rezultatu pracy.  Jak się wydaje, także przy umowach o pomocy przy zbiorach będzie dominować wynagrodzenie uzależnione od rezultatów pracy - wskazuje rzecznik. 

Argumenty konstytucyjne 

Tymczasem sytuacja rolnika uczestniczącego w obrocie gospodarczym jest taka sama, jak przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą w niewielkim rozmiarze. Dlatego warunki zatrudniania osób udzielających sezonowej pomocy rolnikowi nie powinny odbiegać od tych oferowanych przy pracach sezonowych np. w gastronomii, hotelarstwie i innych działach. Prowadzi to bowiem do trudnego do zaakceptowania w świetle art. 32 ust. 1 Konstytucji RP zróżnicowania ochrony prawa do minimalnego wynagrodzenia w zależności od podmiotu zatrudniającego - podkreśla Adam Bodnar.

Przywołał wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2 czerwca 2015 r. o prawie do zrzeszania się w związkach zawodowych także osób pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych. Według RPO po tym wyroku uprawniona jest szeroka interpretacja konstytucyjna pojęcia „pracy”, która obejmuje wszelką pracę zarobkową, bez względu na formalne zakwalifikowanie relacji pracownika i pracodawcy. Uprawnione jest też stanowisko, że gwarancja wynikająca z art. 65 ust. 4 Konstytucji RP dotyczy każdej pracy, bez względu na formę i charakter jej wykonywania. 

Z kolei w wyroku z 23 lutego 2010 r. TK uznał, że ustawodawca ma pewną swobodę w ustalaniu poziomu minimalnego wynagrodzenia. Zarazem stwierdził, że wykluczone jest arbitralne różnicowanie poziomu tego wynagrodzenia dla różnych kategorii osób pracujących zarobkowo.

Według TK art. 2 Konstytucji RP nakazuje urzeczywistnianie zasad sprawiedliwości społecznej, której ważnym elementem jest godziwe wynagrodzenie za pracę. Art. 24 Konstytucji RP stanowi zaś, że praca znajduje się pod ochroną Rzeczpospolitej. Wynika z tego nakaz ustanawiania przepisów, które zapewnią wystarczającą ochronę pracowników w relacjach z pracodawcami - tak aby zapobiegać niesprawiedliwościom społecznym.  

Jak podkreśla RPO, gwarancja minimalnego wynagrodzenia ma istotne znaczenie społeczne i gospodarcze. Konieczna jest zatem wszechstronna analiza funkcjonowania przepisów pod kątem zgodności ze standardami konstytucyjnymi. Dobrą okazję może stanowić ocena funkcjonowania noweli z 2016 r. ustawy o minimalnym wynagrodzeniu, która ma być przeprowadzona po 24 miesiącach od jej wejścia w życie (co nastąpiło w sierpniu 2016 r.). W ramach tego przeglądu należy w szczególności rozważyć możliwość objęcia gwarancjami minimalnego wynagrodzenia wykonawców wszystkich umów cywilnych, w tym także pomocników rolnika - napisał rzecznik do minister Elżbiety Rafalskiej.

III.7042.26.2016