Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ocena spornych postanowień co do przeliczeń walutowych musi być dokonywana w świetle postanowień unijnych traktatów i aktów przyjętych przez instytucje UE, w tym dyrektyw
• A według prawa unijnego konsument jest w gorszym położeniu niż przedsiębiorca, dlatego sądy mają obowiązek badać abuzywność umów 
• RPO wskazuje sądowi na zasadę pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej i związanie sądu krajowego orzecznictwem TSUE, które ma moc równą z zasadami prawnymi
• Powołuje się też na ugruntowane orzecznictwo TSUE i Sądu Najwyższego w sprawie mechanizmu kontroli nieuczciwych postanowień

Chodzi o pozew zbiorowy kilku tysięcy konsumentów, którzy zawarli z bankiem umowy o kredyt hipoteczny waloryzowany do franka szwajcarskiego. Pozew złożono w Sądzie Okręgowym w W. w 2014 r. - do dziś sprawa nie została rozpoznana.

Grupa powodów -  reprezentowana przez Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Olszynie i adwokata - wnosi o ustalenie, że bank ponosi odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia się wobec członków grupy z uwagi na stosowanie we wzorcach umownych (umowach kredytowych) postanowień uznanych przez Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za niedozwolone.

Kredyt indeksowano do CHF/USD/EUR po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF/USD/EUR według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w banku w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczana jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty.

Stanowisko RPO dla sądu 

Z prawnego punktu widzenia roszczenie jest uzasadnione.  Dlatego RPO popiera pozew i wnosi o ustalenie, że bank ponosi odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wobec powodów.

Rzecznik podkreśla, że ocena spornych postanowień dotyczących przeliczeń walutowych musi być dokonywana w świetle postanowień Traktatów, aktów przyjętych przez instytucje UE i orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE.

W sprawie zastosowanie znajdują przepisy Dyrektywy Rady 93/13/WE z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz niezwykle bogate orzecznictwo TS UE na jej tle. A naruszenie Dyrektywy 93/13 stanowi w systemie prawa UE naruszenie przepisów mających rangę przepisów bezwzględnie obowiązujących. 

Pod uwagę należy wziąć również art. 47 Karty Praw Podstawowych UE, obejmujący zasadę skutecznej ochrony sądowej.

Zgodnie z orzecznictwem TSUE system ochrony ustanowiony przez Dyrektywę 93/13 opiera się na założeniu, że konsument znajduje się w gorszym położeniu niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym godzi się na postanowienia umowne sporządzone uprzednio przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść.

Z jednej strony chodzi o przywrócenie równowagi między stronami poprzez usunięcie nieuczciwego postanowienia z umowy, a z drugiej strony - długoterminowo - eliminacja stosowania nieuczciwych postanowień przez przedsiębiorców. Dyrektywa 93/13 nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Jednocześnie, zgodnie z motywem 24 Dyrektywy 93/13, sądy państw członkowskich muszą mieć do swojej dyspozycji stosowne i skuteczne środki zapobiegające  stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Rzecznik stoi na stanowisku, że:

1. Z uwagi na specyfikę postępowania grupowego nie jest konieczne orzekanie przez sąd, czy wobec stwierdzenia abuzywnego charakteru i związanej z tym bezskuteczności zamieszczonych w umowach kredytu członków grupy postanowień dotyczących indeksacji walutowej, możliwe jest dalsze obowiązywanie tych umów. Dla rozstrzygnięcia o żądaniu pozwu wystarczające jest ustalenie przez sąd, iż podnoszone postanowienia są niedozwolone i z tej przyczyny bezskuteczne, od chwili zawarcia umowy.

2. Stwierdzenie niedozwolonego charakteru wskazanych w pozwie postanowień dotyczących indeksacji walutowej, a w konsekwencji tego ich bezskuteczności, powoduje, że wszystkie pobrane od członków grupy w wyniku ich stosowania kwoty są nienależnym, świadczenie w rozumieniu art. 410 § 2 k.c., niezależenie od oceny czy obowiązywanie umowy kredytu z pominięciem mechanizmu jest prawnie możliwe. Z tego względu uzasadnione jest również żądanie ustalenia, że pozwany bank zobowiązany jest do zwrotu na rzecz członków grupy kwot obliczonych jako różnica pomiędzy kwotami faktycznie pobranymi od nich w wykonaniu umowy kredytu, w okresie objętym pozwem, a kwotami za ten sam okres obliczonymi z pominięciem niedozwolonych postanowień.

3. Rozstrzygnięcie o możliwości obowiązywania w odniesieniu każdej umowy kredytu, może być dokonane w postępowaniu indywidulanym, w którym sąd decydować będzie o roszczeniach pieniężnych każdego członka grupy, w oparciu m.in. o ustalenia sądu dokonane w niniejszym postepowaniu. W każdym z tych postępowań indywidualnych sąd będzie mógł, orzec że:

• umowa kredytu wiąże dalej, bez postanowień abuzywnych dotyczących indeksacji, co uzasadniać będzie żądanie zwrotu przez bank wszystkich kwot pobranych w wyniku stosowania abuzywnych postanowień;
• że umowa jest nieważna, wobec czego konsumentowi przysługuje nie tylko roszczenie o zwrot kwot pobranych od niego w wyniku stosowania abuzywnych postanowień, lecz ponadto wszystkich innych kwot pobranych na podstawie nieważnej umowy,
• ewentualnie konsument będzie mógł oświadczyć, że chce wykorzystać mechanizmy zapewniające ochronę przed szczególnie niekorzystnymi skutkami unieważnienie umowy, przysługujące na tle prawa unijnego i polskiego

V.510.212.2017