Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Istotne ułatwienia w organizacji systemu oświaty z myślą o przybyłych z Ukrainy dzieciach i młodzieży oraz ich rodzicach przewiduje senacki projekt zmian prawa 
• Zakłada m.in. zwolnienie tej grupy dzieci z obowiązku przystąpienia do egzaminu ósmoklasisty
• Rzecznik Praw Obywatelskich akceptuje kierunek zmian projektu, który uwzględnia postulaty samorządów i środowisk edukacyjnych

Marcin Wiącek przekazał przewodniczącemu senackiej Komisji Ustawodawczej Krzysztofowi Kwiatkowskiemu opinię o senackim projekcie nowelizacji specustawy o pomocy  obywatelom Ukrainy oraz Prawa oświatowego (druk nr 693).

Projekt przewiduje ułatwienia dla dzieci i młodzieży z Ukrainy, m. in. poprzez: 

• tworzenie domowych punktów wychowania przedszkolnego, 
• zniesienie konieczności uzyskania zezwolenia ministra przy otwieraniu oddziałów międzynarodowych, 
• odstąpienie od stosowania zasad oceniania, klasyfikowania i promowania, 
• zwolnienie uczniów z obowiązku przystąpienia do egzaminu ósmoklasisty, 
• zapewnienie możliwości korzystania z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego uczniom z oddziałów przygotowawczych. 

Przewiduje także finansowanie realizacji tych zadań z budżetu państwa, co prawdopodobnie odpowiada na oczekiwania jednostek samorządu terytorialnego.

Pewne wątpliwości Rzecznika związane są zapisem: „Uczeń, o którym mowa w ust. 1, decyzją dyrektora szkoły, może zostać przyjęty do pierwszej klasy szkoły ponadpodstawowej po zakończeniu rekrutacji, jeżeli szkoła dysponuje wolnymi miejscami”.

Należy bowiem mieć na uwadze fakt, że rekrutacja na rok szkolny 2022/2023 będzie przebiegała przy zwiększonej liczbie kandydatów do szkół ponadpodstawowych. Kandydaci najczęściej wybierają licea ogólnokształcące, co oznacza, że wolne miejsca zostaną  w szkołach cieszących się mniejszym zainteresowaniem (np. w szkołach branżowych). 

Młodzież z Ukrainy znajdzie się zatem w zdecydowanie gorszej pozycji w porównaniu z rówieśnikami z Polski. To zaś może prowadzić do zarzutów nierównego traktowania oraz naruszania zasady równego dostępu do nauki. 

Konwencja dotycząca statusu uchodźców z 1951 r. przewiduje, że państwo przyzna uchodźcom możliwie najbardziej korzystne traktowanie, a w każdym razie nie mniej korzystne niż to, które przyznaje w tych samych okolicznościach cudzoziemcom, w zakresie szkolnictwa innego niż szkolnictwo podstawowe. A

Także Konwencja w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty z  1960 r. wymienia obowiązki państwa w celu wyeliminowania lub zapobieżenia dyskryminacji, w tym umożliwienie cudzoziemcom zamieszkującym dany kraj takiego samego dostępu do oświaty jak własnym obywatelom. 

Rzecznik jest świadomy, że regulacje są proponowane w reakcji na nadzwyczajną sytuację oraz w trybie pilnym z uwagi na bliski termin zakończenia roku szkolnego. 

Deklarację co do języka obcego nowożytnego, w którym uczeń przystąpi do egzaminu, uczniowie składali w terminie do 11 kwietnia 2022 r. Słuszne jest zatem określenie możliwości przysługujących uczniom, którzy nie zdecydowali się podejść do egzaminu ósmoklasisty, a nie chcą powtarzać VIII klasy w szkole podstawowej.

Jest to również odpowiedź na pytania dyrektorów szkół średnich co do podstawy prawnej do przyjęcia ucznia lub uczennicy z Ukrainy do pierwszej klasy. Wśród zgłaszanych przez dyrektorów i nauczycieli postulatów szczególnie ważne było odstąpienie w roku szkolnym 2021/2022 od stosowania zasad oceniania, klasyfikowania i promowania, określonych w ustawie o systemie oświaty .

Rzecznik ma nadzieję na podjęcie starań, aby zapewnić szerszy wybór placówek edukacyjnych dzieciom cudzoziemców, co wymaga rozbudowania sieci szkół oraz zadbania o kadrę  pedagogiczną. Niezbędne jest także podniesienie jakości nauczania języka polskiego poprzez zagwarantowanie stałego doskonalenia zawodowego nauczycieli i opracowanie dobrych materiałów dydaktycznych. 

Przepisy projektu dotyczące domowych punktów wychowania przedszkolnego rodzą pytania związane z nadzorem nad warunkami nauki, opieki i wychowania. Choć rezygnacja z obecnie obowiązujących wymogów ma uzasadnienie, kwestie takie jak kwalifikacje osób sprawujących opiekę, poziom higieny w lokalu czy też dostęp do materiałów dydaktycznych będą mieć znaczenie w kontekście bezpieczeństwa najmłodszych oraz realizacji ich prawa do nauki.

Propozycja zagwarantowania elastyczności organom prowadzącym i jednostkom oświatowym w kształtowaniu oferty edukacyjnej dla uczniów z Ukrainy w zależności od potrzeb zasługuje na poparcie.

Jednocześnie należy rozważyć środki służące temu, aby oferta ta pozostawała na równie wysokim poziomie, jak wobec  polskich uczniów i uczennic, zgodnie ze standardami prawa międzynarodowego.

VII.071.21.2022