Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił Ministrowi Sprawiedliwości uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich oraz niektórych innych ustaw  (druk rządowy UD 176)
• Marcin Wiącek pisze, że niektóre propozycje wymagają uszczegółowienia lub doprecyzowania; analiza innych prowadzi do wniosku o ich nieproporcjonalności lub niefunkcjonalności z punktu widzenia zapobiegania krzywdzeniu dzieci

Projekt nowelizacji ustawy z 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich 

W projektowanym art. 2a wprowadza się swoisty słowniczek, obejmujący  określenia: „dopuszczenie do innej działalności”, „inny organizator” oraz „wypoczynek”. Nie budzi zastrzeżeń sprecyzowanie pojęć, których dotychczasowa wykładnia prowadziła do rozbieżnej praktyki. Jednak w ten sposób projektodawca rozmieścił ustawowe definicje w kliku przepisach, zamiast umieścić je w jednej jednostce redakcyjnej ustawy. Katalog terminów użytych w projektowanym art. 2a nie jest ani kompletny, ani wystarczający do stosowania ustawy, poza nim znajdują się inne pojęcia wymagające sprecyzowania.

Wątpliwości budzi zrezygnowanie z zakwalifikowania ogólnie ujętych w ust. 1 obowiązków pracodawców i innych organizatorów w zakresie działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub opieką nad nimi oraz pracowników i innych osób dopuszczanych do takiej działalności z weryfikacji karalności przez pracodawców i innych organizatorów, jako szczególnych środków ochrony przeciwdziałających zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym. 

Jeśli nawet można się zgodzić się, że zakres weryfikacji karalności przez pracodawców czy innych organizatorów, pracowników i innych osób jest szerszy niż obejmujący wyłącznie zagrożenie przestępczością na tle seksualnym,  to nie można zlekceważyć również tego aspektu przeciwdziałania, jakie stwarza weryfikacja karalności przed podjęciem się zatrudnienia przez sprawcę przestępstw na tle seksualnym.

Dotychczasowa treść art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy odnosi się na tyle szeroko do obowiązków pracodawców, innych organizatorów wyszczególnionych działalności, pracowników i innych osób dopuszczanych do tych działalności, że nie sposób sprowadzić jej wyłącznie do weryfikacji karalności, do czego skłania uzasadnienie. Należałoby co najmniej sprecyzować, że nowy pkt 1a będzie odnosić się wyłącznie do weryfikacji karalności, tak aby każda z kategorii środków ochrony małoletnich, wymieniona w art. 3 ust. 2 miała charakter rozłączny.  

Zmiany wymaga również redakcja art. 3 ust. 2 pkt 5 ustawy, która wymienia jako szczególny środek ochrony małoletnich „kontrolę wykonania obowiązków, o których mowa w art. 21 oraz art. 22b”.

W art. 21a i 21b projektu pozbawiono prawa do uzyskiwania informacji z systemu teleinformatycznego w zakresie rejestru z dostępem ograniczonym pracodawcę i innego organizatora będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej. W tym zakresie obowiązek przerzucono na osobę, z którą ma być nawiązany stosunek pracy lub która ma być dopuszczona do działalności, aby uwzględnić brak możliwości weryfikacji na potrzeby Rejestru uprawnień osoby fizycznej, nie posiadającej struktury organizacyjnej, do pozyskania danych innych osób fizycznych. Budzi tutaj wątpliwości użyte w projektowanym art. 12 pkt 6 projektu sformułowanie z „określoną osobą”, podczas gdy w pkt. 7 przepisu odpowiednikiem tego sformułowania jest określenie: „danej osoby”. Desygnat obu pojęć jest tożsamy; wystarczyłoby zindywidualizowanie pracownika lub innej osoby dopuszczonej do konkretnej działalności wspólnym przymiotnikiem „danej/ daną”.

Projekt znacznie rozbudowuje katalog przestępstw, za których skazanie powinno wykluczać z pracy z małoletnimi. Rozbudowano katalog obejmujący prawomocne skazania, w tym przez sądy państw obcych. Przepis rozszerzono przede wszystkim o: pozostałe przestępstwa przeciwko wolności (obok dotychczasowego art. 189a i 207 k.k.), z wyłączeniem art. 192 i 193 k.k. oraz przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece, z wyłączeniem art. 206 i 209 k.k.

Propozycje sprowadzają się do zawężenia dotychczas zakreślonego katalogu wszystkich przestępstw wymienionych w rozdziale XIX Kodeksu karnego wyłącznie do czynów umyślnych, a w zakresie przestępstw wymienionych w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii do sprecyzowania, że chodzi wyłącznie o przestępstwa określone w rozdziale 7.

Zgodnie z projektowanym art. 21f ust. 1, przepisów art. 21c i art. 21d nie stosuje się do osoby, z którą ma być nawiązany stosunek pracy lub która ma być dopuszczona do działalności przez uczelnię. Przepis jest niejasny i nieprecyzyjny, a z punktu widzenia zakładanych celów, nadmiarowy i nieproporcjonalny. Uczelnia jako pracodawca lub inny organizator nie realizuje tylko zadań określonych w art. 11 ust. 1 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ale również prowadzi domy studenckie i stołówki studenckie,  prowadzi także działalność gospodarczą wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo od działalności polegającej na wykonywaniu zadań, w szczególności przez tworzenie spółek kapitałowych. 

RPO 22 stycznia 2025 r. wystąpił do MS w sprawie zobowiązania nauczycieli akademickich do przedłożenia zaświadczenia o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego. Wskazano, że zobowiązywanie szerokiej grupy pracowników uczelni do dostarczenia takiego zaświadczenia może prowadzić do nadmiernej ingerencji w prywatność pracowników uczelni.  W tym zakresie projektodawca odpowiedział na uwagi RPO.

Projektodawca wprowadził liczne wyjątki od obowiązku weryfikacji karalności, które oparte są na pewnych założeniach w ocenie występowania ryzyka skrzywdzenia dziecka. Powstaje jednak pytanie, czy tak zakreślony katalog nie niweczy w części celu, jakim jest dbałość o ochronę i bezpieczeństwo małoletniego. Z akceptacją należy się odnieść do tych wyłączeń wymienionych w art. 21h, które służą minimalizowaniu systemu podwójnych weryfikacji, gdy dana osoba objęta jest procedurą o tożsamym zakresie na gruncie przepisów szczególnych, a więc także wymaganych od każdego funkcjonariusza publicznego. Tożsamych wątpliwości nie należałoby także zgłaszać, gdy inna działalność w bezpośrednim kontakcie z małoletnimi jest wykonywana pod nadzorem osoby zobowiązanej do jej sprawowania (np. wychowawca, nauczyciel, rodzic itp.), co często dotyczy np. wykładów gości zapraszanych do szkół czy przedszkoli.

Ponadto należy zgłosić zastrzeżenia do samej redakcji definicji "standardu ochrony małoletnich" w art. 22b ust. 1. Brak bowiem dookreślenia, że celem standardów jest stworzenie bezpiecznego środowiska dla małoletniego w podmiotach obowiązanych do ich wprowadzenia.

Zamieszczanie danych nieletnich sprawców czynów zabronionych w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym

RPO kilka razy zwracał się do MS ws. zamieszczania danych nieletnich sprawców w tym Rejestrze. Problem stanowi fakt, że ich umieszczenie następuje z mocy prawa przy stwierdzeniu przez sąd rodzinny, że nieletni popełnił wymieniony w ustawie czyn karalny. W orzeczeniu sąd nie zamieszcza takiej informacji, skutek ten następuje z mocy prawa. Najczęściej nieletni i jego przedstawiciele ustawowi o tym nie  wiedzą, w efekcie nie mogą temu przeciwdziałać. Resort podzielił wątpliwości RPO, informując o przygotowanej nowelizacji odpowiadającej jego postulatom. Niestety, projekt nie zawiera zmian postulowanych przez Rzecznika. 

VII.022.8.2025