Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sądy mają wątpliwości, czy sprawy o alimenty mogą się toczyć w postępowaniu uproszczonym
• W tym trybie nie jest np. możliwa zmiana powództwa, wynikająca z dynamicznie zmieniających się okoliczności życia dziecka
• Jeden z sądów zadał już w tej sprawie pytanie prawne Sądowi Najwyższemu
• RPO pyta zaś resort sprawiedliwości, czy pracuje nad rozstrzygnięciem tej kwestii

6 kwietnia 2020 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zadał Sądowi Najwyższemu pytanie prawne (sygn. akt SN: III CZP 44/20): „Czy sprawa o zasądzenie świadczeń alimentacyjnych z powództwa małoletniego dziecka przeciwko swojemu rodzicowi, której wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 tys. zł, podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu uproszczonym?”.

Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego z 4 lipca 2019 r. wprowadziła nową treść jego art. 5051. Obecnie brzmi on: § 1. W postępowaniu uproszczonym rozpoznaje się sprawy o świadczenie, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza dwudziestu tysięcy zł, a w sprawach o roszczenia z rękojmi lub gwarancji – jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty. § 2. Spośród spraw wymienionych w § 1 nie rozpoznaje się w postępowaniu uproszczonym spraw: 1) należących do właściwości sądów okręgowych; 2) małżeńskich i z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi; 3) z zakresu prawa pracy rozpoznawanych z udziałem ławników; 4) z zakresu ubezpieczeń społecznych, z wyjątkiem spraw wymienionych w art. 4778 § 2 i spraw o rentę. § 3. Sąd może rozpoznać sprawę z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym, jeżeli może to przyczynić się do sprawniejszego rozwiązania sporu.

SO podkreślił, że przepis ten wywołuje wątpliwości i rozbieżności sądów. Nie jest bowiem jasne, jakie świadczenia - inne niż alimenty - miałyby znaleźć się w kategorii „świadczeń z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi” i podlegać rozpoznawaniu w postępowaniu procesowym, w tym w postępowaniu uproszczonym.

Ponadto SO wskazał, że przy interpretacji art. 5051 § 2 pkt 2 Kpc - jako wykluczającego postępowania alimentacyjne między rodzicami i dziećmi z postępowania uproszczonego - powstaje pytanie, co z pozwami o alimenty dla dzieci od innych osób, np. dziadków. Sprawy alimentacyjne wydają się sprawami, których rozpoznanie w postępowaniu uproszczonym mogłoby służyć rozładowaniu przynajmniej części zaległości w sądach.

Według SO są ważne okoliczności przemawiające przeciw takiemu trybowi traktowania pozwów o alimenty. W trakcie postępowania, z uwagi na dynamicznie zmieniające się okoliczności życia dziecka, może zachodzić potrzeba zmiany powództwa - a to w postępowaniu uproszczonym nie jest możliwe. Podstawowym problemem jest istnienie poważnych wątpliwości co do właściwego trybu rozpoznania takich spraw przez sądy. A rozpoznanie sprawy w niewłaściwym trybie, w niewłaściwym składzie może doprowadzić do nieważności postępowania.

RPO jest świadom planów wprowadzenia specjalnego alimentacyjnego postępowania nakazowego, co stanowiło przedmiot prac parlamentu poprzedniej kadencji (druk sejmowy nr 3254). Na fakt, że sprawy alimentacyjne miały w zamyśle ustawodawcy nie wchodzić w zakres działania art. 5051 Kpc (czyli postępowania uproszczonego), może wskazywać korelacja czasowa między pracami legislacyjnymi nad projektem alimentów natychmiastowych i alimentacyjnego postępowania nakazowego oraz nad projektem, który ostatecznie został uchwalony jako ustawa z 4 lipca 2019 r.

Wydaje się prawdopodobne, że ustawodawca podczas prac nad projektem tej ustawy zakładał uchwalenie także przepisów z druków sejmowych nr 3254 i nr 3254A, ujętych potem w druku nr 3564 -  a dotyczących alimentów natychmiastowych i alimentacyjnego postępowania nakazowego. Skoro projekt ten nie został jednak uchwalony, a prac nad nim zaniechano, obecnie sądy mają uzasadnione wątpliwości co do możliwości stosowania przepisów o postępowaniu uproszczonym w sprawach o alimenty.

18 grudnia 2020 r. MS napisało Rzecznikowi, że „ponownie podjęto prace zmierzające do reformy prawa rodzinnego, w tym również w obszarze realizacji obowiązku alimentacyjnego”.

Dlatego RPO prosi ministra Zbigniewa Ziobrę o informację, na jakim etapie są te prace oraz czy w ich toku planowane jest jednoznaczne rozstrzygnięcie kwestii z opisanego pytania prawnego. Chodzi o jednoznaczne określenie, czy postępowanie w sprawach o alimenty, także pomiędzy rodzicami i dziećmi, może toczyć się w trybie uproszczonym – napisał do MS zastępca RPO Stanisław Trociuk.

IV.7022.12.2021