Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Niektóre Urzędy Stanu Cywilnego nie uwzględniają zaświadczeń cudzoziemca o możności zawarcia małżeństwa według prawa jego kraju i w nim wydawanych - jeśli nie ma w nich danych drugiej osoby mającej zawrzeć to małżeństwo 
• Z polskich przepisów nie wynika wprost, że takie zaświadczenie musi zawierać dane drugiego z nupturientów
• Rzecznik Praw Obywatelskich prosi Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o rozważenie wydania kierownikom USC takich wytycznych, by brak w zaświadczeniu danych drugiego nupturienta nie powodował automatycznie odmowy

Skarżący zwrócił się do RPO o pomoc w sprawie dokumentów wymaganych przez polskie prawo do zawarcia na terytorium RP związku małżeńskiego z cudzoziemką. Kierownik USC odmówił przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Obywatel złożył odwołanie do sądu, który odmowę utrzymał w mocy. Skarżący złożył apelację. Po udzieleniu Rzecznikowi informacji sprawa - mimo zawarcia związku małżeńskiego w innym USC - nie została jeszcze zakończona.

Z uwagi na nadesłane dokumenty, w tym odpowiedzi Urzędu Wojewódzkiego w sprawie interpretacji art. 79 ust. 1 pkt 3 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego, RPO widzi potrzebę wytycznych MSWiA w sprawie automatycznych odmów kierowników USC co do przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przez cudzoziemca i obywatela polskiego na podstawie zaświadczeń o możności zawarcia małżeństwa według prawa ojczystego, wydawanych przez organy państwa ojczystego cudzoziemca, a niezawierających danych drugiego z nupturientów.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 3 P.a.s.c., cudzoziemiec zamierzający zawrzeć małżeństwo składa dokument stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem może zawrzeć małżeństwo, chyba że na podstawie przepisów Prawa prywatnego międzynarodowego możność zawarcia małżeństwa jest oceniana na podstawie prawa polskiego.

Wynika z tego konieczność przedłożenia przez cudzoziemca właściwego dokumentu. To prawo ojczyste cudzoziemców - o ile przewiduje procedurę wydawania zaświadczeń o zdolności do zawarcia związku małżeńskiego - decyduje o treści tego zaświadczenia. Ma ono spełniać dwie funkcje: ma stanowić wraz z innymi wymaganymi dokumentami dowód stanu cywilnego oraz treści prawa obcego oraz stwierdzić, że małżeństwo można zawrzeć według prawa ojczystego cudzoziemca.

Z przepisu tego nie wynika jednak wprost, że zaświadczenie z państwa cudzoziemca musi zawierać dane drugiego z nupturientów.

W literaturze podkreśla się, że brak w zaświadczeniu wskazania drugiego z nupturientów nie powinien automatycznie przesądzać o niemożności uznania go za dokument określony w art. 79 ust. 1 pkt 3 P.a.s.c.  Tymczasem w sprawie skarżącego Kierownik USC wśród elementów, które jego zdaniem powinno zawierać takie zaświadczenie wskazał, że dokument przedłożony przez cudzoziemkę nie określa danych drugiego z nupturientów.

RPO podkreśla, że wymagania, by zaświadczenia zawierały dane drugiego z nupturientów, są oparte nie na wyraźnych przepisach p.a.s.c., lecz na jednym ze stanowisk doktryny.

Skoro małżeństwo ma być zawarte na terytorium RP, to zatem prawo polskie jest właściwe do oceny, czy obywatel polski może zawrzeć małżeństwo z obywatelem innego państwa. Jeżeli z zaświadczenia wynikać będzie np. pozostawanie z związku małżeńskim, które według prawa ojczystego cudzoziemca nie stałoby na przeszkodzie zawarciu nowego związku, to nawet mimo wskazania danych drugiego z nupturientów i tak kierownik USC - badając wymogi formalne - musiałby odmówić przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński.

Ta relatywna możliwość zawarcia małżeństwa powinna być badana przez kierownika USC (ewentualnie sąd), a nie przez organ właściwy w kraju ojczystym cudzoziemca, którego zadanie polega na zbadaniu możności zawarcia małżeństwa w świetle przepisów prawa ojczystego. 

Można też sobie wyobrazić sytuację, gdy w świetle prawa ojczystego cudzoziemca możliwe jest zawarcie małżeństwa z osobą tej samej płci. Jeżeli w świetle prawa polskiego taka możliwość jest wykluczona, to bez znaczenia jest, czy możliwe jest to według prawa ojczystego cudzoziemca, nawet gdyby zaświadczenie zawierało dane drugiego z nupturientów. To zatem zadanie prawa polskiego właściwego dla zawarcia małżeństwa. 

Nie może to jednak oznaczać, że prawo polskie będzie wymuszać na prawie obcym, w jaki sposób i w jakim zakresie właściwe organy mają wydawać dokumenty niezbędne do zawarcia związku małżeńskiego w RP. Brak danych nupturienta  nie powinien być przesłanką odmowy przyjęcia przez kierownika USC oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński na terytorium RP - o ile po odebraniu oświadczeń od nupturientów, nie stwierdzi innej przeszkody. Jak pokazuje sprawa skarżącego, tak też się ostatecznie stało w innym USC w Polsce.

RPO Marcin Wiącek prosi ministra Tomasza Siemoniaka o rozważenie możliwości wydania kierownikom USC wytycznych, zgodnych z p.a.s.c., zawierających dyrektywę kierunkową dotyczącą konieczności poddania ocenie pod kątem formalnym dokumentów i oświadczeń nupturientów, zanim kierownik podejmie automatyczną decyzję o odmowie przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Chodzi o to, aby nie prowadziło to do automatycznej odmowy, gdy jedna z osób jest cudzoziemcem i uzyskała formalnie poprawne zaświadczenie o możności zawarcia małżeństwa według prawa ojczystego, wystawione przez właściwy organ, mimo braku w nim danych drugiego z nupturientów. Prosi też o stanowisko.

VII.511.25.2024