Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sędzia Waldemar Żurek złożył do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka skargę na bezprawne przerwanie w 2018 r. jego kadencji członka Krajowej Rady Sądownictwa
• Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do ETPC o dopuszczenie w charakterze interwenienta do sprawy zainicjowanej tą skargą indywidualną
• Trybunał w Strasburgu zakomunikował skargę rządowi RP w maju 2020 r. (skarga nr 39650/18)

Sprawa dotyczy niezgodnego z Konstytucją przerwania w 2018 r. kadencji członka KRS (Żurek był jej rzecznikiem prasowym) oraz naruszania swobody wypowiedzi sędziego poprzez podejmowanie wobec niego działań represyjnych w związku z krytycznymi ocenami wyrażanymi przez niego, a dotyczącymi zmian w sądownictwie. Postawione Polsce zarzuty dotyczą naruszenia art. 6, art. 10 oraz art. 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

W grudniu 2017 r. Sejm uchwalił nowelizację ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, co było inicjatywą prezydenta Andrzeja Dudy po zawetowaniu ustaw o KRS i SN w lipcu 2017 r. Nowela wprowadziła wybór 15 członków KRS-sędziów na wspólną czteroletnią kadencję przez Sejm - wcześniej wybierały ich środowiska sędziowskie. Protestowało przeciw temu wiele środowisk; konstytucyjność noweli kwestionował także RPO. Nowych kandydatów do KRS mogły zgłaszać grupy 25 sędziów oraz co najmniej 2 tys. obywateli. Dokonany w marcu 2018 r. wybór nowych członków Rady przerwał kadencje dotychczasowych.  

Rzecznik zdecydował o przystąpieniu ze względu na wagę sprawy. Wprawdzie dotyczy ona statusu indywidualnego sędziego, skarżącego przedwczesne przerwanie jego kadencji jako członka KRS oraz brak skutecznego środka prawnego w polskim systemie prawnym przeciwdziałającemu pozbawienia go mandatu. Jednocześnie sprawa ma wymiar systemowy, gdyż zmiany, które dotknęły sędziego Żurka, wiązały się z ponownym ukształtowaniem i obsadą KRS, organu zaangażowanego w proces nominacji sędziów krajowych i mającego chronić niezawisłość sędziowską.

RPO krytycznie oceniał szereg zmian wprowadzonych w polskim systemie prawnym i sądowniczym od jesieni 2015 r. Przedstawiał opinie na temat projektów aktów prawnych i aktywnie uczestniczył w procesie legislacyjnym w Parlamencie.

Rzecznik uważa, że przerwanie trwającej kadencji członków KRS było arbitralne i niezgodne z Konstytucją. A wybór przez Sejm nowych członków KRS stanowił naruszenie przepisów konstytucyjnych. Doprowadziło to do stałego podważania mandatu obecnych członków KRS; kwestionowania statusu prawnego tych osób, które zostały powołane na stanowiska sędziowskie z udziałem nowej Rady oraz podważania mocy prawnej ich orzeczeń.

Tło prawne i okoliczności faktyczne zmian przeprowadzonych przez rządzącą większość dają obraz intencjonalnych działań władz krajowych mających na celu uzyskanie decydującej kontroli nad procesem mianowania sędziów oraz, przynajmniej pośrednio, wpływanie na treść ich decyzji sądowych zgodnie z oczekiwaniami władz politycznych.

Sędzia Waldemar Żurek jest drugim b. członkiem KRS, który złożył skargę do ETPC w związku z przerwaniem kadencji Rady. W pierwszej sprawie sędziego Jana Grzędy (skarga nr 43572/18), RPO również zwrócił się do Trybunału o dopuszczenie do udziału, uzyskał status interwenienta oraz przedłożył pisemną opinię amicus curiae.

VII.511.38.2020