Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar spotkał się z uczniami klasy o profilu prawno-politologicznym z VII Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego w Warszawie
• Spotkanie odbyło się online w ramach dorocznych Dni prawnych 
• Uczniowie mają wtedy okazję uczestniczyć w wykładach i warsztatach z prawnikami, zajmującymi się różnymi dziedzinami prawa, zadać pytania, szukać ścieżki kariery która potencjalnie ich interesuje

Adam Bodnar rozpoczął spotkanie od omówienia kompetencji Rzecznika Praw Obywatelskich i opisu działań urzędu. Dużo miejsca poświęcił funkcjonowaniu urzędu w czasie pandemii. Zwrócił uwagę na szczególną rolę instytucji stojącej na straży wolności praw obywatelskich teraz w czasie pandemii koronawirusa.

„Pandemia jest wydarzeniem dla historii Polski i świata bezprecedensowym. Nie byliśmy przygotowani na takie zmiany w życiu i konsekwencje społeczne i gospodarcze” – mówił. Służby sanitarne w Polsce do tej pory reagowały na niewielkie punktowe problemy. Od października muszą  się zająć większością obywateli i praktycznie straciły możliwość sprawnego działania.

Adam Bodnar omówił zapisane w ustawie zasadniczej możliwości wprowadzenia stanu nadzwyczajnego w Polsce. Konstytucja zakłada wprowadzenie jednego ze stanów nadzwyczajnych. W sytuacji w której się znajdujemy  od marca br. powinien zostać ogłoszony stan klęski żywiołowej. Choć kojarzy się nam z powodziami, trzęsieniem ziemi, to obejmuje także masowe występowanie choroby zakaźnej. Staliśmy się jednak zakładnikami procesów politycznych w Polsce co ma wpływ na poszanowanie naszych praw obywatelskich. Wprowadzenie klęski żywiołowej daje możliwość wprowadzenia zmian prawnych, ale wiąże się także z kompensowanie strat np. przedsiębiorcom.

W efekcie różne ograniczenia praw są teraz wprowadzenia na podstawie ustaw i rozporządzeń. W tym ustawy z 2008 roku, która bardzo ogólnie traktuje o prawach obywatelskich np. związanych z możliwością swobodnego przemieszczaniu się. Ustawa wprowadza nakaz noszenia maseczek, ale jedynie przez osoby chore. Karanie osób zdrowych, które ich nie noszą, jest zatem niezgodne z prawem.

Do Biura RPO trafia rocznie kilkadziesiąt tysięcy skarg. Od momentu pandemii bardzo wiele osób zgłasza się do BRPO z pytaniami i skargami dotyczącymi funkcjonowania w tym czasie w różnych obszarach.

Rzecznik interweniuje także w kwestiach „zaskakiwania” przez rząd wprowadzaniem przepisów w ostatniej chwili np. zamknięciem cmentarzy w ostatniej chwili, czy działalności różnych branż np. fitnes , hotelarskich czy gastronomicznych. Wpłynęło także wiele wniosków od przedsiębiorców dotyczących braku wystarczającego wsparcia. Biuro reaguje na bieżąco, a interwencje Rzecznika w tym zakresie stanowią dokumentację zdarzeń.

Rzecznik włączał się w problemy związane z sytuacją w oświacie. To problemy metodologiczne  i logistyczne z przejściem na nauczanie zdalne oraz połączenia pracy rodziców z nauką lub opieką nad dziecmi w tym samym czasie. Jak zwierzył się Adam Bodnar, on także wraz z żoną równocześnie pracował w domu (podczas swojej kwarantanny) i zajmował się synem w wieku przedszkolnym.  Nie wszyscy w Polsce mieli równy dostęp do sprzętu i sieci informatycznej.

Rzecznik mówił także o intensywnej pracy swojego biura podczas zamiaru rządu przeprowadzenia wyborów korespondencyjnych 10 maja.

Podkreślał aktywność biura przy grupie problemów związanych z  możliwością organizowania spontanicznych zgromadzeń (zarówno wiosną jak i teraz). Według RPO władza przepisy stosuje bardzo arbitralnie, Rzecznik wielokrotnie interweniował np. w przypadku kar nakładanych na protestujące osoby zarówno  wiosną jak i teraz. Przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur cały czas monitują miejsca pozbawienia wolności. Sprawdzają, czy osoby zatrzymane podczas protestów mają dostęp do adwokata, możliwość skontaktowania się z rodziną, w jakich warunkach sanitarnych są przetrzymywane, czy mają prawo skorzystania z opieki lekarskiej.

Wiele działań w ostatnich tygodniach było związanych z innymi zagadnieniami niż pandemii (wybory prezydenckie, ataki na osoby LGBT+ próby wycofania się Polski z Konwencji Stambulskiej, wyrok TK w sprawie aborcji). Według prof. Adama Bodnara „opinia publiczna była rozpraszana tymi zagadnieniami. Znajdujemy się teraz  w stanie dużego chaosu, zmarnowano okres wakacyjny. To był błąd polityczny, założenie, że drugiej fali epidemii nie będzie. Teraz wszyscy z tego powodu cierpimy”.

Podczas spotkania licealistki i licealiści pytali m.in.

• Dlaczego nie ma publikacji wyroku TK w sprawie aborcji? Jakie jest dobre rozwiązanie w sprawie ustawy, czy uda się uchwalić nową?

Uchwalenie nowej ustawy byłoby dobrym rozwiązaniem, ale chyba nie ma zgody politycznej na przywrócenie stanu z ustawy z 1993 roku. Protesty na ulicach mają szerszy zakres, kobiety chcą liberalizacji zapisów. Jesteśmy w stanie pata, wywołanego przez rząd. Najlepszym rozwiązaniem (choć to rozwiązanie długofalowe) byłoby przeprowadzenie Panelu Obywatelskiego w tej kwestii, na wzór tego w Irlandii.

• Skończyła się kadencja obecnego RPO. Jaki to ma wpływ na pracę BRPO?

Nie mamy kłopotów z codziennym wykonywaniem zadań (proszę spojrzeć na stronę www.rpo.gov.pl ile spraw podjęliśmy w ostatnich dniach), ale trudno jest planować zadania z wyprzedzeniem. Nie mogliśmy w tym roku zorganizować Kongresu Praw Obywatelskich, który w poprzednich latach odbywał się w grudniu. Czekam na powołanie następcy. Liczę, że uda się powołać niezależną kandydatkę panią Zuzannę Rudzińską-Bluszcz. Niepokojące, że przed TK toczy się sprawa czy przedłużenie kadencji RPO jest zgodne z konstytucją. Może to być próba odsunięcia mnie ze stanowiska.

• Jak zmieniała się aktywność, poziom interwencji Rzecznika podczas kadencji?

Bardzo dokładnie wszystkie działania ostatnich 5 lat opisuje książka „Z urzędu”. Autorkami są trzy fantastyczne dziewczyny: Barbara Imiołczyk, Agnieszka Jędrzejczyk i Aneta Kosz. Nie są prawniczkami, piszą więc zrozumiałym językiem. Książka pokazuje, czym się zajmowaliśmy. Od września 2015 roku jestem non stop w pracy, wciąż są różne fale ważnych spraw, interwencje, działania. Nie było podczas mojej kadencji nawet jednego tygodnia spokojniejszego. Zajmuję się najczęściej dwoma typami problemów.

Systemowe – związane z tymi obszarami, gdzie Państwo nie funkcjonuje prawidłowo, to np. problemy osób w więzieniach, osób starszych z niepełnosprawnościami, osób w kryzysach bezdomności, rozliczenia z przeszłością. Oraz problemy wynikające z działań obecnej władzy: reforma oświaty, wolność słowa i zgromadzeń, ataki na praworządność, mniejszości, LGBT, migrantów, uchodźców

W Polsce jesteśmy jedną z nielicznych instytucji, która reagowała na łamanie praw człowieka i obywatela i do której każdy może się zwrócić o pomoc.

• Czy przy okazji wprowadzania tarcz antykryzysowych próbowano przemycić przepisy nie mające związku z pandemią? Np. czy próbowano ograniczyć kompetencje RPO?

Nie, choć obawiamy się tego. Ostatnio próbowano ograniczyć prawa Rzecznika Finansowego. Byłoby to szkodliwe dla obywateli. Na szczęście ta zmiana nie została uchwalona.

• Kwarantanna nakłada obowiązek aplikacji. Jest to związane z wysyłanie zdjęć i innych dane prywatnych. Czy to jest legalne ?

Mamy wątpliwości i wysłaliśmy w tej sprawie pismo do premiera, bo po co w kwarantannie domowej włączony mikrofon w telefonie? Do czego służy zbieranie danych osobowych? Takie aplikacje jak "Kwarantanna domowa" z jednej strony bardzo ułatwiają życie, są proste w stosowaniu, ale z drugiej przesuwają granice naszego prawa do prywatności. Mogą prowadzić do przekształcenia się w społeczeństwo nadzorowane, jak to się już praktycznie dzieje w Chinach. W Polsce ustawodawstwo inwigilacyjne jest bardzo dziurawe.

• Co zrobić w sytuacji, kiedy rodzice osoby niepełnoletniej są ciężko chorzy i trafiają do szpitala? Kwarantanna wyklucza wówczas opiekę innego dorosłego.

To sytuacja na szczęście niestandardowa. Najszybszą pomoc zapewnią zawsze bliscy – niestety istnieje ryzyko objęcia ich kwarantanną. A z uwagi na doniosłość tej kwestii, RPO postara się ją rozwiązać systemowo, zwracając się do właściwego ministra.

Sprawę indywidualną można zgłosić do Rzecznika Praw Obywatelskich. Więcej informacji otrzymają Państwo na bezpłatnej infolinii 800 676 676