Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nie jest wiedzą powszechną, że w granicach Warszawy znajduje się fragment dawnej puszczy - Park Natoliński
• Wynika to m.in. z faktu, że dostęp do tego dobra kultury dla większości obywateli jest bardzo ograniczony - w ocenie RPO: wręcz zbyt restrykcyjny
• Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił w tej sprawie do Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, w której zarządzie pozostaje XVIII-wieczny pałac w Natolinie wraz z parkiem 
• AKTUALIZACJA: Zasady udostępniania parku nie naruszają nieproporcjonalnie wolności korzystania z dóbr kultury. Wypełniają zaś obowiązek ochrony unikatowego rezerwatu Las Natoliński - odpisała KPRM

Rezerwat leśny - obszar Natura 2000 - obejmuje tam całe piętro dolne oraz część obszaru na skarpie, z wyłączeniem pałacu i terenów do niego przylegających. Liczy on w sumie 103 ha. Jest tam ponad 100 pomników przyrody,  wiele drzew ma kilkaset lat. To także cenne siedlisko licznych owadów i grzybów oraz 90 gatunków ptaków.

Rzecznikowi znana jest debata dotycząca dostępności parku, w tym argumenty KPRM oraz administrującej terenem Fundacji Centrum Europejskie Natolin, dotyczące funkcjonowania tam Kolegium Europejskiego oraz konieczności ochrony rezerwatu przyrody.

Ostatnio Rada Dzielnicy Wilanów ogłosiła, że zamierza podjąć rozmowy z KPRM na temat zmian w udostępnianiu parku. W ocenie Rzecznika inicjatywa ta zasługuje na poparcie.

Możliwość zwiedzania Parku Natolińskiego – z uwagi na jego znaczenie historyczne i wyjątkowy charakter – mieści się w granicach prawa równego dostępu do dóbr kultury wyrażonego w art. 73 Konstytucji. Wolność ta nie jest ograniczona podmiotowo, co oznacza, że przysługuje każdemu. Może ona też, jak każde z konstytucyjnych praw, podlegać ograniczeniom przy zachowaniu zasady proporcjonalności zawartej w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Obecny sposób reglamentowania dostępu do Parku Natolińskiego wydaje się zbyt restrykcyjny i stanowi de facto całkowite ograniczenie dostępu do tego dobra kultury dla większości obywateli, w tym zwłaszcza Warszawy i okolic.

Park Natoliński można zwiedzać jedynie w ramach zorganizowanych wycieczek, które odbywają się w sezonie letnim – jedynie w niedziele. Liczebność grup zwiedzających jest limitowana. W praktyce oznacza to, że zwiedzanie obiektu należy planować z dużym wyprzedzeniem, co może stanowić barierę m.in. dla osób spoza Warszawy.

Rzecznik zwrócił się do dyrektorki Biura Dyrektora Generalnego KPRM Patrycji Zasępy o stanowisko i informację o podjętych działaniach.

Odpowiedź KPRM

Odpowiadając na pisma dotyczące zajęcia przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów stanowiska w sprawie dostępności Parku w Natolinie dla mieszkańców Warszawy oraz korzystając z zapewnienia, że Rzecznik Praw Obywatelskich zna argumenty dotyczące funkcjonowania Kolegium Europejskiego oraz konieczności ochrony rezerwatu przyrody, chciałabym podkreślić, że argumenty te nadal pozostają aktualne.

Nie uległy zmianie zarówno cele, na jakie wykorzystywany jest Zespół Pałacowo-Parkowy Natolin, jak i wszelkie ograniczenia wynikające z obowiązującego Planu Ochrony rezerwatu przyrody „Las Natoliński”. Niemniej, przez wszystkie lata Fundacja „Centrum Europejskie - Natolin” podejmuje działania mające na celu odpowiedzialne i zgodne z wymogami konserwatorskimi udostępnianie zwiedzającym terenu Zespołu Pałacowo-Parkowego Natolin.

Dotychczasowa dostępność Zespołu Pałacowo-Parkowego wyłącznie w sezonie letnim, została od 1 sierpnia 2021 r. rozszerzona o możliwość całorocznego zwiedzania tego Zespołu, co współbrzmi z inicjatywą Dzielnicy Wilanów w opisywanej sprawie.

Fundacja kontynuuje także powszechnie dostępny dotychczas program zwiedzania najcenniejszych historycznie części Zespołu Pałacowo-Parkowego Natolin, nie ograniczając możliwości zwiedzania dla szkół, towarzystw naukowych, stowarzyszeń działających na rzecz zachowania dziedzictwa narodowego obejmującego zabytki kultury materialnej, jak i unikatowe wartości polskiej przyrody oraz innych organizacji społecznych, ale także osób indywidualnych zainteresowanych zwiedzaniem Zespołu.

Przyjęte zasady udostępniania Zespołu Pałacowo-Parkowego Natolin nie tylko nie naruszają określonej w art. 73 Konstytucji wolności korzystania z dóbr kultury w zakresie, który wykraczałby poza zasadę proporcjonalności, ale wręcz wypełniają obowiązek ochrony dziedzictwa narodowego oraz ochrony unikatowego środowiska, służąc zachowaniu dóbr kultury zarówno dla obecnego jak i dla przyszłych pokoleń – do czego z kolei zobowiązuje władze publiczne art. 74 Konstytucji.

W kontekście normatywnego znaczenia art. 73 Konstytucji i wolności w nim określonej należy mieć również na względzie, że konieczność stworzenia warunków dla powszechnego udostępnienia dóbr kultury każdemu zainteresowanemu musi zostać pogodzona z obowiązkiem ich odpowiedniej ochrony, jak również ochrony praw i wolności osób i instytucji będących ich właścicielami. Ocena wskazanych powyżej dwóch wartości, jakimi są możliwość dostępu do dobra kultury jak również obowiązek ochrony tego dobra, prowadzić może do wniosku o uzasadnionej potrzebie ograniczenia w zakresie zupełnie swobodnego i nie podlegającego kontroli dostępu do zespołu pałacowo-parkowego, mającego przecież szczególne znaczenie. Konsekwencją wskazanej powyżej oceny (w odniesieniu do wolności korzystania z dóbr kultury określonej w art. 73 Konstytucji, również w zakresie odnoszącym się do zasady proporcjonalności) i tak rozumianego kompromisu, może być faktyczne określenie terminów, charakteru i zakresu, w jaki każdy zainteresowany może korzystać z przyznanej mu wolności korzystania z dóbr kultury.

Podkreślenia w tym kontekście wymaga, że Fundacja Centrum Europejskie – Natolin organizuje i umożliwia zwiedzanie Zespołu Pałacowo-Parkowego Natolin Mieszkańcom Warszawy jak i chętnym, w tym grupom zgłoszonym m.in. przez inne jednostki organizacyjne, takie jak szkoły, uczelnie, stowarzyszenia itp. Ponadto Fundacja Centrum Europejskie – Natolin zorganizowała przewodnika i za pomocą aplikacji jest możliwość zapisania się na zwiedzanie Zespołu Pałacowo-Parkowego Natolin, także poza sezonem letnim.

Umożliwiono zatem zwiedzanie całoroczne w ramach grup zorganizowanych lub osobom zainteresowanym, które mogą zapisać się na zwiedzanie za pomocą dedykowanej aplikacji.

Mając na względzie wskazane powyżej możliwości zwiedzania Zespołu Pałacowo-Parkowego Natolin nie sposób zgodzić się z kategorycznym stwierdzeniem (zawartym w wystąpieniu RPO), że „Obecny sposób reglamentowania dostępu do Parku Natolińskiego wydaje się zbyt restrykcyjny i stanowi de facto całkowite ograniczenie dostępu do tego dobra kultury dla większości obywateli, w tym szczególności Warszawy i okolicznych miejscowości”.

Należy zatem zwrócić uwagę, że pewne ograniczenia w zakresie całkowicie powszechnego dostępu do Parku w Natolinie są przede wszystkim związane z koniecznością ochrony Zespołu Pałacowo-Parkowego Natolin. Podkreślenia wymaga bowiem, że Zespół Pałacowo-Parkowy Natolin to nieruchomość obejmująca przede wszystkim rezerwat przyrody „Las Natoliński” (Obszar Natura 2000), który stanowi ponad 95% całej powierzchni zespołu pałacowo-parkowego.

Wskazane powyżej udogodnienia dotyczące zwiedzania Zespołu Pałacowo-Parkowego Natolin, a z drugiej strony potrzeba związana z koniecznością ochrony Zespołu Pałacowo-Parkowego Natolin, uzasadniają zatem stwierdzenie, że w niniejszej sprawie nie zachodzi naruszenie określonej w art. 73 Konstytucji wolności korzystania z dóbr kultury w zakresie, który wykraczałby poza zasadę proporcjonalności.

W związku z powyższym, poza sporem pozostaje konieczność ochrony dziedzictwa kulturowego i naturalnego rezerwatu Las Natoliński oraz wyważenia praw obywatelskich, jednak w szerszym kontekście niż opisywany przez Burmistrza Dzielnicy Wilanów.

Zwrócić należy uwagę chociażby na postępującą od lat redukcję i degradację znacznej części naturalnej otuliny rezerwatu natolińskiego od strony wschodniej, poprzez usankcjonowaną planistycznie przez Dzielnicę Wilanów intensywną zabudowę mieszkaniowo-usługową przylegającą bezpośrednio do terenu rezerwatu. Rozumienie interesu publicznego szerzej, jak i postulowanym kierunkiem pro obywatelskim byłoby tu raczej wzmacnianie działań mających na celu ochronę obszaru Natura 2000, niż tylko poprzez rosnącą liczbę odwiedzin.

Już tylko na marginesie warto nadmienić, że w ostatnich latach wszelkie działania w tym zakresie podejmowane przez Fundację CEN odbywają się bez wsparcia finansowego czy chociażby logistycznego Dzielnicy Wilanów m.st. Warszawy - brzmi konkluzja pisma Patrycji Zasępy z KPRM.

VII.715.21.2021