Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE przedstawiło opinię o ustawie o szczególnych zasadach organizacji wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 r. z możliwością głosowania korespondencyjnego (druk senacki nr 118).

Sejm uchwalił ustawę 12 maja 2020 r.  1 czerwca Senat RP zajmie się nią na plenarnym posiedzeniu.

OBWE podkreśla, że - w odróżnieniu od rozwiązań z ustawy o szczególnych zasadach przeprowadzania wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 r., przewidującej powszechne wybory korespondencyjne - zachowano pozycję Państwowej Komisji Wyborczej jako organu przeprowadzającego wybory. Pozwolono także na osobiste głosowanie w lokalu wyborczym. Potencjalnie możliwe będzie również przeznaczenie dłuższego czasu na odpowiednie przygotowanie administracji wyborczej oraz przekazanie wyborcom niezbędnych informacji.

Jednocześnie jednak Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE ocenia, że niektóre rozwiązania zawarte w ustawie budzą zastrzeżenia i obawy. Z tych powodów -  w celu skutecznej realizacji praw wyborczych zgodnie z międzynarodowymi standardami demokratycznych wyborów - w dokumencie OBWE sformułowano kluczowe zalecenia:

• należy ponownie rozważyć przepisy ustawy umożliwiające Marszałkowi Sejmu RP ustalanie i zmianę terminów czynności wyborczych; w zakresie, w jakim ze względu na sytuację epidemiologiczną można dopuścić elastyczność terminów wyborczych, prawo powinno wyraźnie określać, które terminy mogą zostać zmienione, a Państwowa Komisja Wyborcza powinna podejmować ostateczną decyzję w sprawie takich zmian;
• należy rozważyć zachowanie sędziowskiego charakteru składu okręgowych komisji wyborczych (OKW), który jest obecnie przewidziany w Kodeksie wyborczym; niejasne jest bowiem w jaki sposób planowane w ustawie zmiany w składach tych komisji są powiązane z wymogami wynikającymi z obecnej sytuacji;
• należy rozważyć proponowane w ustawie zmniejszenie minimalnej liczby członków obwodowych komisji wyborczych (ObKW) i zastosować w odniesieniu do planowanych wyborów obecne przepisy Kodeksu wyborczego dotyczące składów (ObKW)  w odniesieniu do planowanych wyborów Prezydenta RP;
• zaleca się, aby każda ewentualna decyzja o odwołaniu głosowania w lokalach wyborczych była podejmowana przez Państwową Komisję Wyborczą, odpowiednio wcześnie przed dniem wyborów; ustawa powinna określać sposób przeprowadzania w takiej sytuacji głosowania korespondencyjnego, tak aby uniknąć potencjalnego pozbawienia wyborców możliwości realizowania praw wyborczych;
• należy ustanowić możliwie wczesne terminy wydania wytycznych dotyczących zdrowia publicznego mających zastosowanie do procesu wyborczego, tak aby umożliwić ich skuteczne wdrożenie;
• należy zapewnić, aby nowe komitety wyborcze zarejestrowane w planowanych wyborach Prezydenta RP podlegały zwykłym limitom wydatków na kampanie przewidzianym w Kodeksie wyborczym;
• należy zapewnić, aby wybór terminu przeprowadzenia wyborów Prezydenta RP w 2020 r. umożliwiał przeprowadzenie kompleksowej kampanii informacyjnej skierowanej do wyborców, w tym informacje o nowych ustaleniach dotyczących głosowania i środkach ochronnych wprowadzonych w lokalach wyborczych;
•  należy zapewnić, aby terminy rozstrzygania protestów wyborczych nie zostały nadmiernie skrócone.

Podkreślono również, że zmiany w prawie wyborczym powinny być przeprowadzane z uwzględnieniem reguł praworządności, a proces legislacyjny powinien pozwolić na merytoryczną publiczną dyskusję, umożliwiającą zabranie głosu przez wszystkich interesariuszy, ułatwiając osiągnięcie konsensusu przez zainteresowane strony.

Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE (ODIHR) jest zaangażowane m.in. w ocenę i przegląd ustawodawstwa państw członkowskich OBWE w zakresie wykonywania przez obywateli ich praw politycznych (w tym praw wyborczych). Ponadto ODIHR obserwuje wybory w Polsce pod kątem przestrzegania podstawowych wolności, zasady tajności głosowania, zasady bezpośredniości, zasady równości, zasady powszechności, zasady proporcjonalności.

VII.602.35.2020