Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Zastępca dyrektora generalnego Służby Więziennej płk Jarosław Kardaś odpowiedział RPO  na jego wystąpienie generalne z 20 stycznia 2016 r. w sprawie właściwego wdrożenia (implementacji) wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) dotyczących więźniów niebezpiecznych (np. Piechowicz v. Polska, skarga nr 20071/07, Horych v. Polska, skarga nr 13621/08).
Kolejne wyroki ETPC z dnia 12 stycznia 2016 r., dotyczące osadzonych niebezpiecznych:

• Karykowski v. Polska (skarga nr 653/12),
• Prus v. Polska (skarga nr 5136/11) oraz
• Romaniuk v. Polska (skarga nr 59285/12)

potwierdzają wagę problemu.

ETPC we wszystkich trzech sprawach stwierdził naruszenie przez Polskę art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu).
Nie wykazano bowiem wystarczających i odpowiednich powodów, które by usprawiedliwiały, w odniesieniu do poszczególnych osadzonych i okoliczności ich sprawy, surowość zastosowanych środków.
W szczególności nie udowodniono, aby wszystkie stosowane środki składające się na reżim dla niebezpiecznych, były konieczne dla osiągnięcia celu, jakim jest bezpieczeństwo zakładu karnego.
Stąd też ważna jest zmiana praktyki w postępowaniu z osadzonymi niebezpiecznymi, z uwzględnieniem nowych przepisów, wprowadzonych ustawą o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy z dnia 10 września 2015 r. (Dz. U. poz. 1573). Dopiero wówczas będzie można mówić o właściwej implementacji wyroków ETPC.

Rzecznik postulował o wydanie przez Dyrektora Generalnego SW wytycznych Dyrektorom jednostek penitencjarnych, w których funkcjonują oddziały dla osadzonych niebezpiecznych, w zakresie potrzeby szczegółowego uzasadniania decyzji o zakwalifikowaniu do wskazanej kategorii więźniów lub o przedłużeniu tego statusu oraz dostosowywania warunków osadzenia do indywidulanych zachowań i cech osobowych, poprzez wykorzystywanie możliwości odstąpienia od pewnych elementów reżimu dla niebezpiecznych.

Zastępca Dyrektora Generalnego SW poinformował, iż uwagi dotyczące zmian w praktyce postępowania z osadzonymi niebezpiecznymi z uwzględnieniem nowych przepisów będą wykorzystywane w działalności szkoleniowej oraz w trakcie odpraw służbowych.

Szczególnej uwadze zostanie poddane zagadnienie dotyczące poprawy wartości merytorycznej przygotowywanych decyzji kwalifikacyjnych i weryfikacyjnych z uwzględnieniem przesłanek, o których mowa w art. 88a § 2 k.k.w. oraz odstąpienia od schematycznego powielania decyzji o przedłużeniu statusu osadzonego niebezpiecznego. Poruszona zostanie również tematyka związana z możliwością odstępowania od pewnych elementów reżimu, o którym mowa w art. 88b § 1 k.k.w.

Dyrektor Kardaś wskazał również, iż Dyrektor Generalny Służby Więziennej już w piśmie z dnia 5 czerwca 2012 r. zobowiązał dyrektorów okręgowych Służby Więziennej m.in. do tego, by zapoznali dyrektorów jednostek penitencjarnych, w których przebywają osadzeni posiadający status niebezpiecznego, z orzeczeniami ETPC w sprawach Piechowicz i Horych.

Zdaniem Zastępcy Dyrektora Generalnego SW, okręgowe inspektoraty Służby Więziennej dołożyły wszelkich starań w celu realizacji tych poleceń. Do tego 13 sierpnia 2010 r. weszła w życie instrukcja nr 15/10 Dyrektora Generalnego w sprawie zasad, organizacji i warunków prowadzenia oddziaływań penitencjarnych wobec skazanych, tymczasowo aresztowanych i ukaranych stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu karnego lub aresztu śledczego osadzonych w warunkach zapewniających wzmożoną ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo zakładu karnego.

Zastępca Dyrektora Generalnego SW podkreślił, że przepisy tej instrukcji mają przede wszystkim na celu wdrażanie konstruktywnych rozwiązań sprzyjających poprawie efektywności w organizacji i prowadzeniu oddziaływań penitencjarnych wobec wskazanej grupy osadzonych. Natomiast pismem z dnia 18 września 2013 r. Zastępca Dyrektora Generalnego SW polecił podjęcie wszelkich działań zmierzających do umieszczenia osadzonych niebezpiecznych w specjalistycznych oddziałach przeznaczonych dla tej kategorii osadzonych (nie dotyczyło to osadzonych skierowanych do leczenia oraz na terapię).

Zastępca Dyrektora Generalnego SW poinformował także Rzecznika, iż w najbliższym czasie planowane jest spotkanie przedstawicieli Centralnego Zarządu Służby Więziennej  z Pełnomocnikiem Ministra Spraw Zagranicznych do spraw postępowań przed ETPC. Celem tego spotkania będzie m.in. omówienie problematyki związanej z najczęściej powtarzającymi się przyczynami uznawania roszczeń osób składających skargi do ETPC.

Dr Ewa Dawidziuk, dyrektor Zespołu do spraw Wykonywania Kar w Biurze RPO

Dotychczasowe działania podejmowane przez Służbę Więzienną, a przytoczone w odpowiedzi Zastępcy Dyrektora Generalnego SW, są niewystarczające i nie przynoszą oczekiwanych efektów, czego dowodem są kolejne wyroki ETPC zapadłe w sprawie więźniów niebezpiecznych z dnia 16 lutego 2016 r., tj. Paluch v. Polska (skarga nr 57292/12) oraz Świderski v. Polska (skarga nr 5532/10).
Musi nastąpić zasadnicza zmiana praktyki w postępowaniu z osadzonymi niebezpiecznymi, uwzględniająca zasadę indywidualizacji. Oznacza to stosowanie tylko takich obostrzeń, które są w konkretnej sytuacji i wobec danej osoby niezbędne. Rutyna i korzystanie ze wszystkich elementów reżimu dla niebezpiecznych, przewidzianego w obowiązujących w Polsce przepisach prawa, przez cały okres zakwalifikowania do niebezpiecznych, wyraźnie zostało zanegowane przez ETPC

IX.517.1438.2015