Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Za publiczne zniesławienie położnej obywatel został skazany na miesiąc pozbawienia wolności w zawieszeniu; ponadto nakazano mu jej publiczne przeproszenie
• Sąd II instancji zamienił orzeczoną karę na grzywnę, utrzymując nakaz przeprosin
• Nie kwestionując winy mężczyzny, RPO składa kasację do SN, ponieważ sąd naruszył prawo
• Nakaz przeprosin można bowiem orzec tylko przy skazaniu na pozbawienie wolności w zawieszeniu lub na ograniczenie wolności
• AKTUALIZACJA: Sąd Najwyższy (sygn. akt V KK 294/21) uchylił nakaz przeprosin jako niedopuszczalny w tej sytuacji 

Kierując się potrzebą ścisłego przestrzegania prawa przez sąd, Rzecznik  Praw Obywatelskich złożył kasację. Wniósł o uchylenie prawomocnego wyroku w  części nakazującej przeprosiny.

Obywatel zniesławia położną- sąd go skazuje 

Mężczyzna został oskarżony w prywatnym akcie oskarżenia o to, że w 2018 r. na miejskim portalu zniesławił pielęgniarkę tamtejszego szpitala. Kobieta zarzuciła mu poniżenie w opinii publicznej i narażenie na utratę zaufania dla wykonywania zawodu położnej. 

Za takie przestępstwo, dokonane za pośrednictwem mediów, art 212 § 2 Kodeksu karnego przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Sąd Rejonowy uznał oskarżonego za winnego i skazał go na miesiąc pozbawienia wolności  z warunkowym zawieszeniem na rok próby. Ponadto na podstawie art. 72 § 1 pkt 2 k.k. zobowiązał go do przeproszenia pokrzywdzonej w oświadczeniu na stronie portalu. Orzekł też wobec niego 3 tys.zł nawiązki na cel społeczny.

Po rozpoznaniu apelacji obrońcy Sąd Okręgowy częściowo zmienił wyrok. W miejsce kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wymierzył oskarżonemu karę 50 stawek grzywny w wymiarze 40 zł każda. W pozostałym zakresie wyrok utrzymał.

Argumentacja RPO

Orzeczenie sądu II instancji zapadło z rażącym naruszeniem prawa, co miało istotny wpływ na jego treść.

Istotą środków probacyjnych (np. przeproszenia), nakładanych na podstawie art. 72 k.k. jest to, że mogą być one wykonywane i egzekwowane wyłącznie w okresie próby - związane są bowiem właśnie z poddaniem sprawcy próbie (czy nie popełni znów podobnego czynu). 

Tymczasem Sąd Okręgowy uznał, wbrew stanowisku sądu I instancji, że karą współmierną jest kara grzywny. Dokonując takiego wyboru rodzaju kary, sąd odwoławczy nie mógł jednak orzec o utrzymaniu w mocy orzeczenia sądu I instancji co do obowiązku przeprosin.

Taki obowiązek można bowiem orzec jedynie w razie wymierzenia kary ograniczenia wolności albo gdy orzeczono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania -  jak to uczynił sąd I instancji.

Doszło zatem do bezpodstawnego utrzymania nałożonego przez sąd I instancji obowiązku z art. 72 § 1 pkt 2 k.k. Musi to być rozumiane jako rażące naruszenie tego przepisu prawa materialnego.

- Miało to istotny wpływ na treść orzeczenia, gdyż doprowadziło do wymierzenia dolegliwości, której oskarżony nie powinien był ponieść - napisał zastępca RPO Stanisław Trociuk w kasacji do Izby Karnej SN.

Wyrok SN z 13 grudnia 2021 r. z najważniejszymi fragmentami uzasadnienia 

(...) Kasacja była oczywiście zasadna i podlegała rozpoznaniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.  (na posiedzeniu bez udziału stron). 

Trafnie zwrócił uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich, że korekta orzeczenia sądu I instancji w zakresie wymierzonej kary (to jest z kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby na karę grzywny), obligowała do dalszej modyfikacji wyroku w zakresie orzeczonego wobec skazanego (…) na podstawie art. 72 § 1 pkt 2 k.k. obowiązku przeproszenia pokrzywdzonej. 

Obowiązek ten bowiem związany jest z istotą probacji, od której sąd II instancji - poprzez zastąpienie kary pozbawienia wolności orzeczonej w ramach środka probacji karą grzywny - odstąpił. O ile zatem przy karze wymierzonej przez sąd I instancji, orzeczenie obowiązku probacyjnego było obligatoryjne, o tyle w sytuacji powyższej zmiany orzeczenia wręcz przeciwnie, stało się niedopuszczalne (art. 72 § 1 k.k.). 

Choć przepisy Kodeksu karnego, określające zasady wymiaru kary oraz środków karnych, uprawniają do swobodnego kształtowania kary wymierzanej za konkretne przestępstwo, jednakże zawsze nakazują to czynić w granicach przewidzianych przez ustawę (art. 53 § 1 k.k.). 

Zobowiązanie skazanego do przeproszenia pokrzywdzonej, co prawda nie mieści się w katalogu kar określonych w art. 32 k.k. czy środków karnych wymienionych w art. 39 k.k., jednakże jako jeden z obowiązków probacyjnych, może być przez sąd nałożone wyłącznie w przypadku zastosowania wobec oskarżonego instytucji związanych z poddaniem sprawcy próbie (warunkowe umorzenie - art. 67 § 3 k.k., warunkowe zawieszenie wykonania kary - art. 72 § 1 k.k., warunkowe przedterminowe zwolnienie - art. 159 k.k.w.). 

W tym stanie rzeczy, oczywiście zasadne było twierdzenie Rzecznika Praw Obywatelskich, że pozostawienie zaskarżonym wyrokiem Sądu Okręgowego tego rozstrzygnięcia w mocy stanowiło rażące naruszenie prawa materialnego, tj. art. 72 § 1 pkt 2 k.k., które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, gdyż doprowadziło to do wymierzenia (…) dolegliwości, której nie powinien ponieść. 

Implikacją podzielenia tego zarzutu było uchylenie wyroku w zaskarżonej części bez wydawania orzeczenia następczego, albowiem zachodziła konieczność jedynie korektury, tj. wyeliminowania rozstrzygnięcia dotkniętego obrazą przepisu prawa materialnego, co nie wymagało ponownego rozpatrywania sprawy.

II.511.618.2020