Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatela skazano na dwa lata ograniczenia wolności – podczas gdy maksymalny wymiar takiej kary to 12 miesięcy
• Zasądzono wobec niego także grzywnę – dopuszczalną jednak tylko przy orzeczeniu kary pozbawienia wolności
• Zobowiązano go też do naprawienia wyrządzonej szkody i zapłaty pokrzywdzonemu 2 tys. zł - choć wcześniej orzekł to już inny sąd
• AKTUALIZACJA: Sąd Najwyższy 15 września uwzględnił kasację RPO w tej sprawie,  którą zwrócił sądowi rejonowemu 

Wobec tak poważnych błędów wyroku Sądu Rejonowego w T. Rzecznik Praw Obywatelskich składa kasację do Sadu Najwyższego na korzyść skazanego przedsiębiorcy za doprowadzenie innej firmy do niekorzystnego rozporządzenia mieniem.

Kasacja wnosi o uchylenie całego wyroku nakazowego i umorzenie postępowania z powodu przedawnienia karalności czynu.  

Historia sprawy

M.S.  został oskarżony o to, że prowadząc działalność gospodarczą, w 2010 r. doprowadził - w celu osiągnięcia korzyści majątkowej - inną firmę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 2026 zł. Polegało to na wprowadzeniu jej w błąd co do zamiaru i możliwości uregulowania należności wynikających z faktury (przestępstwo z art. 286 § 1 Kodeksu karnego).

W marcu 2014 r. Sąd Rejonowy w T. wyrokiem nakazowym (czyli bez rozprawy i wysłuchania podsądnego)  uznał oskarżonego za winnego. Jego czyn ocenił jako „wypadek mniejszej wagi”. Skazując go za występek z art. 286 § 3 k.k.., wymierzył karę dwóch lat ograniczenia wolności, polegającej na nieodpłatnej pracy na cele społeczne przez 40 godzin miesięcznie.

Ponadto orzekł tysiąc zł grzywny. Nałożył też obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody i zapłaty 2026,62 zł na rzecz pokrzywdzonej spółki.

Żadna ze stron nie wniosła sprzeciwu; wyrok uprawomocnił się.

Argumentacja RPO

Wyrok zapadł z rażącymi naruszeniami prawa materialnego i naruszeniem przepisów postępowania poprzez:

• wymierzenie kary dwóch lat ograniczenia wolności, podczas gdy w realiach sprawy, stosownie do przepisu, maksymalny wymiar kary ograniczenia wolności wynosił dwanaście miesięcy;
• wymierzenie kary grzywny w sytuacji, gdy skazanemu nie wymierzono kary pozbawienia wolności, lecz karę ograniczenia wolności;
• nałożenie obowiązku naprawienia szkody w sytuacji, gdy o takim  roszczeniu przysługującemu spółce wobec oskarżonego już prawomocnie orzeczono wyrokiem Sądu Rejonowego w T. z lutego 2011 r.

Zgodnie z art. 34 § 1 k.k., jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy. Wobec tego wymierzenie orzeczonej kary nie było dopuszczalne i rażąco naruszało ten przepis.

Nie było też dopuszczalne wymierzenie grzywny na mocy art. 33 § 2 k.k. W myśl tego przepisu sąd może wymierzyć grzywnę obok kary pozbawienia wolności - jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął. Doprowadziło to do bezpodstawnego orzeczenia  grzywny.

Ponadto z akt sprawy wynika, że o roszczeniu wynikającym z przestępstwa prawomocnie orzeczono wyrokiem Sądu Rejonowego w T. Wydział V Gospodarczy z lutego 2011 r.

Zgodnie z obowiązującym w chwili wyrokowania art. 415 § 5 k.p.k., w razie skazania oskarżonego lub warunkowego umorzenia sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Nie orzeka się tego, jeśli roszczenie jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.

Nie jest zatem możliwe orzekanie o obowiązku naprawienia szkody - i to niezależnie od tego, czy zasądzone w postępowaniu cywilnym roszczenie zostało wyegzekwowane.

Art. 101 § 1 pkt 3 i 4 k.k. stanowi, że karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od  jego popełnienia upłynęło 5 lat, gdy chodzi o występek czyn zagrożony karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności. A zatem karalność  przestępstwa już ustała, a to uzasadnia wniosek o umorzenie postępowania w niniejszej sprawie – podsumowuje kasację zastępca RPO Stanisław Trociuk.

Pisemne uzasadnienie wyroku SN

Kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym, co umożliwia jej rozpoznanie w trybie z art. 535 § 5 k.p.k. Nie wpływa na taką ocenę złożenie wadliwego wniosku końcowego kasacji, czyli domaganie się umorzenia postępowania z powodu przedawnienia karalności czynu przypisanego oskarżonemu; w tym zakresie argumentacja zostanie przedstawiona w końcowej części uzasadnienia.

Na wstępie podnieść trzeba, że wszystkie postawione zarzuty są zasadne, przy czym uchylenie wyroku w całości (a nie w części orzeczenia o karze) jest efektem stwierdzenia, iż w wyroku nakazowym orzeczono obok kary ograniczenia wolności także - na niewłaściwej podstawie prawnej (art. 33 § 2 k.k.) - karę grzywny, w sytuacji, gdy zgodnie z art. 500 § 1 k.p.k. oraz art. 502 § 1 k.p.k. może być orzeczona tylko jedna z tych kar. Skoro sąd zdecydował się na orzeczenie w tej sytuacji obok kary ograniczenia wolności fakultatywnej kary grzywny (art. 33 § 2 k.k.), to należy stwierdzić, że uznał za celowe orzeczenie także takiej grzywny, a to z kolei musi prowadzić do wniosku, iż nie istniały podstawy do orzekania w trybie nakazowym, bo ten pozwala na orzeczenie tylko kary jednego rodzaju.

Odnosząc się do pierwszego zarzutu kasacji, przypomnieć należy, w stanie prawnym obowiązującym zarówno w dacie zarzucanego oskarżonemu czynu, jak i w dacie orzekania przez sąd, przepis art. 34 § 1 k.k. określał, że kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy i wymierza się ją w miesiącach). Z tego powodu orzeczenie kary ograniczenia w wysokości dwóch lat stanowiło o rażącym naruszeniu przepisu art. 34 § 1 k.k., a obraza tego przepisu miała istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku.

Trzeba przy tym zauważyć, że z treści zaskarżonego wyroku nie wynika, aby zaistniały jakiekolwiek okoliczności uzasadniające ewentualne skorzystanie z instytucji nadzwyczajnego obostrzenia kary (art. 38 § 2 k.k.) pozwalającej na wymierzenie tego rodzaju kary w wymiarze przekraczającym górną granice określoną w art. 34 § 1 k.k.

Zasadny jest także drugi zarzut kasacji. Orzeczenie kary grzywny na tej podstawie prawnej jest możliwe tylko w sytuacji orzeczenia kary pozbawienia wolności, a przecież taki rodzaj kary nie został orzeczony (i w trybie nakazowym nie mógł być orzeczony).

Rację ma również skarżący zauważając w zarzucie trzecim kasacji, że sąd meriti nakładając na oskarżonego, na podstawie art. 46 k.k., obowiązek naprawienia szkody poprzez zapłatę kwoty 2062, 62 zł na rzecz (…), rażąco naruszył art. 415 § 1 k.p.k. Przy zaistnieniu tożsamości podmiotowej i przedmiotowej roszczenia, o którym Sąd Rejonowy w T.  orzekł także wyrokiem z dnia 7 lutego 2011 r. w sprawie V GCupr 23/11, (prawomocnym w dniu w dniu 1 marca 2011 r.), w rozpoznawanej sprawie bez wątpienia winna znaleźć zastosowanie klauzula antykumulacyjna z art. 415 § 5 k.p.k., wykluczająca możliwość nałożenia obowiązku naprawienia szkody w oparciu o przepis art. 46 § 1 k.k.

W tej sytuacji zasadność wszystkich zarzutów kasacji musiała prowadzić do uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w T.

W sprawie tej brak jest podstaw do umorzenia postępowania z powodu przedawnienia karalności zarzuconego oskarżonemu czynu. Czyn ten został popełniony w dniu 26 sierpnia 2010 r. i przy jego zakwalifikowaniu z art. 286 § 3 k.k. termin przedawnienia karalności określony w art. 101 § 1 pkt 4 k.k. wynosił 5 lat. W tym terminie doszło do wszczęcia postępowania przeciwko oskarżonemu, co zgodnie z treścią art. 102 k.k. obowiązującego w dacie czynu oraz w dacie orzekania, skutkowało pierwotnie przedłużeniem okresu przedawnienia o 5 lat, tj. do dnia 26 sierpnia 2020 r.

W tym czasie (biegu przedawnienia) doszło jednak do zmiany terminu wskazanego w art. 102 k.k. i wobec wszystkich przestępstw określonych w art. 101 § 1 k.k. termin ten, od dnia 2 marca 2016 r. wynosi lat 10. Oznacza to, że w dacie uchylenia prawomocnego wyroku nakazowego nie doszło do przedawnienia karalności czynu przypisanego oskarżonemu, albowiem termin ten upłynie dopiero w dniu 26 sierpnia 2025 r. (5 lat z art. 101 § 1 pkt 4 k.k. oraz 10 lat z art. 102 k.k.).

II.510.291.2016