Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Na platformie internetowej odbyła się druga konferencja „Kryzys psychiczny u osób działających w NGO i ruchach nieformalnych. Profilaktyka i wsparcie.”

Na początku 2020 roku w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich podjęliśmy problem kryzysów psychicznych wśród osób działających w organizacjach społecznych i ruchach nieformalnych. Dzięki wynikom ankiety, w której wzięło udział ponad 900 osób, wiemy jak znaczącym i trudnym problemem dla wielu działaczy i aktywistów stało się przemęczenie, wypalenie, stres, brak wsparcia i procedur wewnątrz organizacji jak i rozwiązań systemowych. Podczas konferencji  "Kryzys psychiczny u osób działających w organizacjach pozarządowych oraz ruchach nieformalnych.” zorganizowanej 6 lutego 2020r. rozpoczęliśmy prace nad przygotowaniem rekomendacji i poradników. Już po konferencji opublikowaliśmy raport z badań „Wyzwania i zagrożenia pracy w NGO i nieformalnych ruchach społecznych”, przeprowadzonych w styczniu br. przez dr Marzenę Cypryańską-Nezlek z Uniwersytetu SWPS oraz kontynuowaliśmy prace grup roboczych, które zawiązały się podczas lutowej konferencji. Od marca grupy robocze spotykały się online i pracowały nad rekomendacjami do poradnika dla zarządów organizacji oraz dla aktywistów i aktywistek w kryzysie, a także nad rekomendacjami prawnymi, zmian systemowych oraz dotyczącymi działań w czasach pandemii.  Epidemia Covid-19 pogłębiła wiele problemów, z którymi borykają się organizacje pozarządowe w Polsce, a także ujawniła nowe związane z sytuacjami kryzysowymi. Między innymi o tych zagadnieniach rozmawiano podczas konferencji 24 czerwca na platformie ZOOM.

Projekt związany ze wsparciem osób działających w NGO, w tym konferencje tematyczne są organizowane we współpracy przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Fundację Stabilo. Partnerem merytorycznym jest Uniwersytet Humanistycznospołeczny SWSP a patronatem medialnym portal nglo.pl.

Współorganizatorem konferencji byli: Instytut Psychologiczno-Psychoseksuologiczny Terapii i Szkoleń BEATA VITA, Fundacja Europejskie Centrum Edukacji PO PROSTU, Fundacja Culture Shock, Fundacja RegenerAkcja, Fundacja Instytut Badań i Rozwoju Lokalnego.

W grupach roboczych pracuje blisko 70.osób z kilkudziesięciu organizacji z terenu całej Polski.

Podczas konferencji Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar podkreślił, że koronawirus pogłębił problemy organizacji społecznych w zakresie m.in. finansowania, organizacji, wypełniania zadań statutowych. „Każdy z nas zastanawia się jak będziemy żyli i funkcjonowali w przyszłości, za miesiąc, rok”- mówił Adam Bodnar. Zwrócił także uwagę, że podczas pandemii organizacje stanęły przed nowymi problemami np. jak zorganizować zgromadzenie kiedy jest to zakazane, czy jak odwołać się od nałożonych kar administracyjnych. Biuro RPO mimo pracy zdalnej reaguje na bieżąco na bardzo liczne skargi obywateli. Rzecznik zwrócił uwagę, także na naruszanie praw człowieka w ostatnim czasie. Także okres kampanii wyborczej zaostrzył debatę. Pojawiają się akty agresji np. wobec przedstawicieli Młodzieżowego Strajku Klimatycznego obecnych na spotkaniach z różnymi kandydatami na prezydenta RP, czy słowa polityków negatywne wobec aktywistów między innymi działających na rzecz mniejszości, w tym „haniebne słowa pod adresem społeczności LGBT+”.  To powoduje dodatkowe obciążenia, stres i  pytania: dlaczego dehumanizuje się tę grupę społeczną? 

Od podziękowań i deklaracji dalszego wsparcia zaczął swoje wystąpienie  prof. dr hab. Roman Cieślak - Rektor Uniwersytetu Humanistycznospołecznego SWPS. „Występuję na naszej konferencji w trzech rolach: jako rektor Uniwersytetu SWPS, jako naukowiec, który zajmuje się badaniami stresu i wypalenia zawodowego oraz jako obywatel.” Prof. Roman Cieślak mówił, że partnerstwo uczelni w projekcie wynika z wartości, którymi Uniwersytet SWPS się kieruje: otwartości, odwagi i odpowiedzialności. Uczelni zależy na tworzeniu prostych modeli teoretycznych, w taki sposób by były one proste i łatwe do implementacji i wdrażania proponowanych rozwiązań. Modele muszą być więc tworzone we współpracy i zainteresowaniu interesariuszy.

Otwartość, Odwaga, Odpowiedzialność.

Sposób uprawiania nauki – często zadajemy sobie pytania: po co i jak uprawiać nauki społeczne, dla kogo, w jakim celu?

Chcemy tworzyć bardzo proste modele teoretyczne, które pomagają opisać, zrozumieć, przewidzieć, co się wydarzy, które pomagają zrozumieć przeszłość, opisać teraźniejszość, przewidzieć przyszłość. Nauka może nas do tego przybliżyć.

Ważne dla nas jest zastosowanie wyników naszych badań. A to jest możliwe, jeśli w proces badawczy zaangażowani są interesariusze -  na każdym etapie tego procesu.  Rektor SWPS zreferował krótko dwa modele: model efektywności działania liderów oraz model dotyczący wymagań i zasobów.

Model efektywności działania liderów. Wyniki badań pokazują, że wybranie orientacji na relacje zamiast orientacji na cele powoduje, że efektywność działania może być równie wysoka, ale mamy dodatkowy pozytywny efekt w postaci uczenia grupowego. Pozytywne efekty orientacji na relacje ujawniają się szczególnie w sytuacjach kryzysowych. To widać na przykład w działaniach organizacji pozarządowych, gdzie ważna jest orientacja na relacje. W działalności organizacji społecznych można też dostrzec, że możliwe jest efektywne funkcjonowanie na obu wymiarach, zarówno zadaniowym, jak i relacyjnym.

Kolejnym ciekawym modelem omówionym przez prof. dr hab. Romana Cieślaka był model dotyczący wymagań i zasobów. Dotyczy on  zarówno jakości naszego życia i pracy. Model ten pozwala przewidywać pozytywne i negatywne skutki naszego działania. W największym uproszczeniu - jeśli stawiamy sobie  wysokie wymagania a mamy niewystarczające zasoby (nie małe, ale niewystarczające) – to może to prowadzić to do wypalenia zawodowego, kryzysu.

Na co dzień trzeba identyfikować  wymagania (bo one się zmieniają – np. w kryzysie), ale też przyjrzeć się zasobom i zaangażowaniu, czyli wszystkim tym czynnikom, które pomagają nam zmierzyć się z wypaleniem.  Rektor SWPS mówił także o konkretnej pomocy interwencyjnej w postaci bezpłatnego programu  psychologicznego wsparcia Med-Stres SOS prowadzonego z myślą o przedstawicielach zawodów medycznych. Zaprosił do skorzystania z tego programu także uczestników konferencji. Na zakończenie podkreślił jak ważne było dla niego uczestniczenie w konferencji i we wspólnocie, bo właśnie  „poczucie wspólnoty może pokonać naszą frustrację”.

Alina Czyżewska - aktorka i działaczka społeczna próbowała odpowiedzieć na pytanie dlaczego się wypalamy. Zwracała uwagę, że dzieje się tak dlatego, że akceptujemy, jako normę pewne formy działania i stereotypy dotyczące NGO, np. dlatego, że:

• kupujemy jako powszechną normę (np. w ogłoszeniach konkursowych, że za koordynację projektu praca jest warta 0 zł. „To tak, jakbyśmy nie płacili urzędnikom za ich  pracę – to brak szacunku”)
• zgadzamy się na nierówne traktowanie – np.: nierówne traktowanie panelistów – aktywistom się nie płaci za wystąpienia, tym, którzy nie są społecznikami – tak. Spełniamy oczekiwanie, że społecznicy będą pracowali za darmo, albo że np. za pracę na rzecz grup defaworyzowanych wezmą mniejsze pieniądze niż wzięłyby firmy.  

Alina Czyżewska namawiała by nie być cicho, by głośno protestować i domagać się zmian, a także uczyć się współpracy, wspólnotowości i dbania o siebie. „Zależy nam na zmianach społecznych, których nie da się policzyć w PKB” – mówiła.

Polecamy także artykuł prelegentki na ten temat zamieszczony na portalu NGO.pl:

https://publicystyka.ngo.pl/to-jest-felieton-o-kasie-i-seksie

Agata Passent – felietonistka i prezeska Fundacji Okularnicy podzieliła się swoim własnym doświadczeniu kryzysu po ponad 20 latach prowadzenia organizacji pozarządowej.

Podkreślała jak ważne jest zachowanie równowagi między pracą, a odpoczynkiem. Mówiła jak trudny dla niej osobiście był stosunek liczby porażek do sukcesów (np. w staraniu się o oferty lub granty) i jak porażki zaczynały przykrywać sukcesy i odbierać radość z nich, poczucie, że „do niczego się nie nadaje”. Zwracała też uwagę na konieczność zmiany prawa podatkowego dla organizacji pozarządowych, ustalenie jasnych, uczciwych i transparentnych kryteriów przyznania funduszy projektowych. Informacji zwrotnej od urzędników z jakiej przyczyny odrzucili projekt i co należałoby w nim poprawić. Agata Passent apelowała też o większe wsparcie, życzliwość i wspólnotowość organizacji.

Prezentacja i podsumowanie prac grup roboczych.

Koordynatorzy grup powołanych podczas pierwszej konferencji poświęconej kryzysom psychicznym (zorganizowanej w Biurze RPO - 6 lutego br.) przedstawili dotychczasowy dorobek zespołów roboczych:

• Jak sobie radzić w dobie pandemii COVID-19? – dr Marzena Cypryańska-Nezlek
• Wsparcie dla działaczek/działaczy w kryzysie – Bianca Beata Kotoro
• Obszar zmian prawnych i systemowych – Magdalena Wilczyńska
• Poradnik dla zarządów organizacji społecznych – Łukasz Broniszewski

Część druga konferencji- warsztatowa.

Zanim uczestnicy konferencji podzielili się na grupy i porozmawiali w internetowych pokojach spotkań nad wypracowanymi do tej pory rekomendacjami, głos zabrały jeszcze trzy osoby.

Pierwsze, bardzo osobiste i poruszające było wystąpienie Natalii Saraty z Fundacji RegenerAkcja na temat sytuacji aktywistów i aktywistek LGBT+ i działających na rzecz innych grup dyskryminowanych.

Natalia przedstawiła sytuację aktywistów i aktywistek LGBTQ+ i  wywodzących się i działających na rzecz innych dyskryminowanych grup społecznych. Odniosła się do tego, jak obawy przed innością i utrwalane społecznie przekonanie, że jedni ludzie są gorsi od innych, stanowi główną oś aktywizmu na rzecz równości, ale też wielkie wyzwanie dla podtrzymywania dobrostanu aktywistek i aktywistów z mniejszości.

Działaczka zaznaczyła, że praca aktywistyczna z pozycji grupy mniejszościowej jest niezwykle kosztowna psychologicznie i emocjonalnie - często działacze i działaczki grup LGBTQ+ i innych doświadczają silnej mowy nienawiści, a także większej i intensywniejszej społecznej niechęci, niż aktywiści i aktywistki innych, nietożsamościowych grup, czy większego stopnia inwigilacji. Ten rodzaj aktywizmu wiąże się z pracą własną historią i własną tożsamością, a także ze wspieraniem innych ludzi, którzy ze względu na swoje tożsamości są wykluczani, doświadczają przemocy. Dlatego często skutkuje to takimi doświadczeniami, jak wypalenie, czy wtórna traumatyzacja, a także osłabianie całych społeczności aktywistycznych. Odpowiedzią może być wzajemna solidarność wewnątrz sektora i budowanie takich organizacji, w których wszystkie osoby, bez względu na przynależność narodową, etniczną, kolor skóry, stopień sprawności czy orientację seksualną, czują się u siebie. 

Monika Stec - z Fundacji Culture Shock przedstawiła wstępne wyniki badania dotyczącego wypalenia zawodowego w organizacjach pozarządowych przeprowadzone w Polsce, Chorwacji i Słowenii.

Damian Wojciech Dudała - Prezes Fundacji Instytut Badań i Rozwoju Lokalnego, sekretarz Wrocławskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego przedstawił informację na temat testowania pilotażowego modelu wsparcia psychologicznego dla wrocławskich NGO-sów.

Do niedawna temat kryzysu psychicznego u osób działających w organizacjach pozarządowych i w ruchach nieformalnych we wrocławskim środowisku trzeciego sektora można uznać za temat tabu. O problemach wynikających z braku wsparcia psychologicznego, wypaleniu, zmęczeniu aktywistek i aktywistów, zmęczeniu brakiem efektywności i sprawczości różnych form dialogu, mówiło się i nadal mówi podczas różnych wydarzeń środowiskowych. Jednak w ostatnim czasie, poczynając od 2018 r., można zauważyć wzrost sygnałów ze strony III sektora o problemach wynikających z kryzysu psychicznego. Sygnały te pojawiają się m.in. na spotkaniach Grup Dialogu Społecznego, 1. Forum Rad Społecznych, spotkaniach Grupy Kultura Wrocław czy Kongresie Wrocławskich Organizacji Pozarządowych. Sygnały zaczęły również docierać do Wrocławskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego. Należy jednak podkreślić, że nie są to „oficjalne zgłoszenia”, a jedynie, czy aż, wypowiedzi przedstawicielek i przedstawicieli organizacji pozarządowych, aktywistek i aktywistów w toku różnych dyskusji podczas spotkań, a często w kuluarach. Po części różne wątki dotyczące braku efektywności i sprawczości można znaleźć w wypowiedziach wrocławskich NGS-ów w badaniach, analizach i dyskusjach zarówno wewnątrz, jak i międzysektorowych do obowiązującej obecnie Strategii rozwoju współpracy Wrocławia z NGO na lata 2018-2022.

Wobec takiej sytuacji Fundacja Instytut Badań i Rozwoju Lokalnego wraz z początkiem 2020 r., wyszła z inicjatywą podjęcia tematu w skali miejskiej. Działania zostały wstrzymane na wskutek ogłoszenia pandemii Covid-19, jednak jej doświadczenie i badania Stowarzyszenia Klon-Jawor 2020, pokazały, że problem ten przybrał na sile, chociażby odnotowując kilkukrotny wzrost udzielanych porad psychologicznych przedstawicielkom i przedstawicielom organizacji pozarządowych we Wrocławiu.

Obecnie w gronie kilku organizacji pozarządowych we Wrocławiu trwają prace nad pilotażowym modelem wsparcia psychologicznego dla wrocławskich organizacji pozarządowych.

Wstępna propozycja modelu wsparcia zawiera:

1. Przygotowanie pakietu informacyjnego dla wrocławskich NGO-ów w zakresie profilaktyki, wsparcia psychologicznego i superwizji.
2. Zachęcanie organizacji pozarządowych do uwzględniania w nowych działaniach wsparcia psychologicznego i superwizji dla szeroko rozumianych zasobów ludzkich organizacji - zaangażowanie Wrocławskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego.
3. „Powołanie” grupy branżowej NGO do spraw profilaktyki i przeciwdziałania kryzysowi psychicznemu u osób działających w organizacjach pozarządowych z udziałem przedstawicieli Gminy Wrocław. Służyć ma ona dyskusji i poszukiwaniu rozwiązań w skali miasta. 

Rozmowy w pokojach grup roboczych

Podczas konferencji „Kryzys psychiczny u osób działających w NGO i ruchach nieformalnych. Profilaktyka i wsparcie.” koordynatorzy grup roboczych mieli możliwość prezentacji kilkumiesięcznych wyników pracy swoich zespołów. Spotkanie było także okazją do przedstawienia ich kolejnym osobom reprezentującym organizacje społeczne i zaproszeniem ich do współpracy.

Plany na przyszłość

Organizatorzy planują oddzielne spotkania konsultacyjne dla wszystkich grup na początku września. Wszyscy chętni będą się mogli wcześniej zapoznać z wypracowanymi przez poszczególne grupy robocze materiałami (które będą uzupełniane i opracowywane także podczas okresu wakacji) i wziąć udział w konsultacjach dotyczących wypracowanych treści.

Mamy nadzieję, że wspólnie wypracowane rekomendacje dotyczące zarówno dbania o dobrą organizację i kulturę pracy w organizacjach społecznych, uważność na dobrostan pracowników i wolontariuszy, ale także propozycje rozwiązań systemowych i prawnych oraz utworzenie ogólnopolskiej  koalicji na rzecz ich wdrażania znacznie poprawi działanie organizacji, ich funkcjonowanie w przestrzeni publicznej i pomoże w zapobieganiu kryzysom psychicznym, takim jak wypalenie. Chcemy by poradniki i wszystkie wypracowane materiały były dostępne dla wszystkich w sieci.

O kolejnych działaniach i terminach spotkań konsultacyjnych będziemy Państwa informować na stronach RPO, Fundacji Stabilo i NGO.pl.

Wszystkich, którzy chcą się włączyć do prac nad rekomendacjami dla aktywistów i aktywistów oraz opracowaniem poradników zapraszamy do kontaktu: wsparciewkryzysie2020@gmail.com

Informacje na temat projektu: joanna.troszczynska-reyman@brpo.gov.pl

Zachęcamy także do zapoznania się z relacją z pierwszej konferencji:

https://www.rpo.gov.pl/pl/content/kryzys-psychiczny-u-aktywistow-konferencja-u-rpo

oraz raportem z badań „Wyzwania i zagrożenia pracy w NGO i Nieformalnych ruchach społecznych”:

https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Raport%20z%20badania%20Marzena%20Cyprya%C5%84ska-Nezlek_0.pdf

Prowadzenie:

Łukasz Broniszewski

Partnerzy merytoryczni:

SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, Fundacja Stabilo

Partner medialny:

ngo.pl