Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Problemy dotyczące leczenia bólu, w tym dostęp do znieczulenia okołoporodowego i marihuany medycznej były tematem VI posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Zdrowia przy Rzeczniku Praw Obywatelskich 10 października 2018 r.

Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie podkreślał w wystąpieniach do Ministra Zdrowia, że niezbędne jest zapewnienie jakości i skuteczności łagodzenia bólu pacjentów w polskiej służbie zdrowia.

Szczególnym przykładem niedostatków w zakresie łagodzenia bólu jest dostęp kobiet rodzących do znieczulenia zewnątrzoponowego. Z danych statystycznych wynika znaczna dysproporcja w dostępie do tego świadczenia w różnych regionach kraju. Problem ten został przez Rzecznika podniesiony w wystąpieniach do Ministra Zdrowia z dnia 26 września 2016 r. i z dnia 25 kwietnia 2017 r. (V.7010.70.2016).

Innym znamiennym przykładem podejścia władz publicznych do tematyki łagodzenia bólu jest dostęp polskich pacjentów do leczenia marihuaną medyczną. Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 17 marca 2015 r., sygn. S 3/15 wskazał, że w świetle aktualnych badań naukowych marihuana może być wykorzystywana w celach medycznych, zwłaszcza w przypadku łagodzenia negatywnych objawów chemioterapii stosowanej w chorobach nowotworowych (pkt 2.2. uzasadnienia postanowienia Trybunału) i zwrócił uwagę na potrzebę unormowania „kwestii medycznego wykorzystywania marihuany”. W sprawie wykonania postanowienia sygnalizacyjnego Trybunału, Rzecznik zwracał się do Ministra Zdrowia pismami z dnia 28 października 2015 r. i z dnia 18 sierpnia 2016 r. (pozostały bez odpowiedzi) oraz do Przewodniczącego Podkomisji nadzwyczajnej Komisji Zdrowia Sejmu RP pismem z dnia 20 grudnia 2016 r. (V.7010.80.2015.ŁK). W ostatnich kilku latach doszło do pewnych pozytywnych zmian legislacyjnych. Dotyczy to w szczególności:

• wprowadzenia (z dniem 11 maja 2017 r.) do ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta nowego art. 20a, który explicite przewiduje prawo pacjenta do leczenia bólu i obowiązek monitorowania natężenia i skuteczności łagodzenia bólu przez podmiot leczniczy;
• wprowadzenia (z dniem 31 sierpnia 2016 r.) rozporządzeniem Ministra Zdrowia standardów postępowania medycznego w łagodzeniu bólu porodowego.

Można jednak wymienić także „porażki” legislacyjne, w szczególności przepisy (weszły w życie z dniem 1 listopada 2017 r.), które miały umożliwić szerszy dostęp do marihuany leczniczej. Z powodu restrykcyjnych wymogów dopuszczenia do obrotu surowca farmaceutycznego do sporządzania leków recepturowych w postaci ziela konopi innych niż włókniste, nie został dotychczas złożony żaden wniosek o dopuszczenie surowca do obrotu, przez co surowiec ten jest niedostępny w aptekach (wystąpienie do Ministra Zdrowia z dnia 9 września 2018 r., V.7010.80.2015.ET).

Wspomniane wyżej standardy postępowania medycznego w łagodzeniu bólu porodowego utracą zaś moc z dniem 31 grudnia 2018 r. (w związku z nowelizacją podstawy prawnej do wydania rozporządzenia).

Podstawowe wątpliwości dotyczą tego, czy praktyka pozwala na realizację prawa pacjenta do łagodzenia bólu. Analiza skarg i doniesień medialnych prowadzi do wniosku, że personel medyczny nie zawsze docenia rolę łagodzenia bólu u pacjentów. Ból bywa traktowany jako nieodłączna część choroby i procesu leczenia. Tymczasem, monitorowanie i łagodzenie bólu związanego z chorobą powinno być traktowane jako jeden z priorytetów procesu leczniczego.

Praktyka działania organów administracji (w szczególności Ministra Zdrowia) również pozostawia wiele do życzenia, jeżeli chodzi o podejście do zagadnienia łagodzenia bólu. Wniosek taki można wyprowadzić w oparciu o analizę postępowań administracyjnych/sądowoadministracyjnych dotyczących refundacji marihuany medycznej sprowadzanej z zagranicy (bez refundacji trudno sobie wyobrazić faktyczny dostęp do leku, mimo zgody na jego sprowadzenie), w których Rzecznik brał udział/monitorował je. Prowadząc postępowania, Minister nie uwzględnia indywidualnego podejścia i selektywnie traktuje poszczególne kryteria refundacyjne, nie uwzględniając w pełni „propacjenckiego” orzecznictwa sądów administracyjnych.

Eksperci Komisji wraz z rzecznikiem praw obywatelskich doszli do wniosku, że należy przedyskutować powyższe propozycje ponownie, ale z udziałem organizacji pozarządowych,  przedstawicieli Ministerstwa Zdrowia oraz podmiotów z branży farmaceutycznej. Konieczne jest kontynuowanie kampanii społecznych oraz szkoleń uświadamiających pacjentów oraz personel medyczny, że pacjent ma prawo do leczenia (życia) bez bólu. Należy również walczyć ze stereotypami związanymi ze stosowaniem w procesie leczniczym marihuany medycznej oraz opioidów.