Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Pan Sławomir nie miał maseczki w swojej małej miejscowości w kwietniu 2020 r .
• Został za to, oraz za tzw. nieobyczajny wybryk, ukarany miesiącem ograniczenia wolności
• Co do wątku braku maseczki RPO składa kasację – kolejną w sprawie wyroków nakazowych sądu w R. – bo obywatela ukarano na podstawie wadliwych przepisów
• AKTUALIZACJA: 7 grudnia 2021 r. SN uchylił wyrok i uniewinnił obywatela od  tego wykroczenia (sygn. akt II KK 342/21). SN podkreślił, że to kolejny wyrok w takiej sprawie, a orzecznictwo jest już utrwalone

Rzecznik Praw Obywatelskich skierował już do Sądu Najwyższego wiele kasacji ws. obostrzeń kowidowych, wprowadzanych rozporządzeniami Rady Ministrów. Część SN już uwzględnił, w tym te dotyczące braku maseczek.

W kwietniu  2020 r. obowiązek noszenia maseczek był wprowadzony w sposób wadliwy: rozporządzeniem rządowym odwołującym się do ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi. Tymczasem ustawa ta pozwalała zobowiązywać do noszenia maseczek ludzi chorych lub podejrzanych o zakażenie - a nie wszystkich.

Od początku pandemii RPO apelował do rządu o taką zmianę ustawy, by dało się prawidłowo wprowadzić obowiązek noszenia maseczek. Zmienione przepisy weszły w życie dopiero pod koniec 2020 r., a więc po tym, jak policja zatrzymała pana Sławomira bez maseczki.

Historia sprawy

Pan Sławomir został obwiniony o to że w kwietniu 2020 r. w B. nie stosował się do obowiązku zakrywania ust i nosa. Było to wykroczenie z art. 54 k.w. w związku z § 18 rozporządzenia Rady Ministrów z 16 kwietnia 2020 r. ws. ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii. Ponadto, będąc pod wpływem alkoholu, dopuścił się nieobyczajnego wybryku - leżał na chodniku. Było to wykroczenie z art. 140 k.w.

Sąd Rejonowy w R. wyrokiem nakazowym z 19 czerwca 2020 r. uznał obwinionego za winnego obu wykroczeń. Wymierzył mu łączną karę miesiąca ograniczenia wolności - wykonywania nieodpłatnej pracy społecznej przez 30 godzin w miesiącu. Wyrok uprawomocnił się.

Argumentacja RPO

W ocenie RPO (który zaskarżył orzeczenie tylko w części dotyczącej braku maseczki) wyrok zapadł z rażącym naruszeniem prawa.

Zgodnie z art. 54 k.w. kto wykracza przeciwko wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscach publicznych, podlega karze grzywny do 500 zł albo karze nagany. Wykroczenie to polega na naruszaniu przepisów porządkowych. W razie naruszenia przepisów, które mają inny przedmiot ochrony, nie jest możliwe stosowanie tego przepisu. Tymczasem celem rozporządzenia rządu była ochrona zdrowia – a  zatem w oczywisty sposób przepisy te nie stanowią przepisów porządkowych w rozumieniu art. 54 k.w.

A rozporządzenie nie zawierało żadnej sankcji za naruszenie nakazu. Tymczasem odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary.

Wykluczone jest zatem pociągnięcie do odpowiedzialności, na podstawie art. 54 k.w., osób, które naruszały m.in. obowiązek zakrywania nosa i ust, ustanowiony na mocy rozporządzenia.

A zostało ono wydane z przekroczeniem granic upoważnienia ustawowego, co stanowi naruszenie art. 92 ust. 1 Konstytucji. Wprowadzenie rozporządzeniem powszechnego nakazu zakrywania ust i nosa nastąpiło też z naruszeniem konstytucyjnego warunku, że ograniczenie wolności osobistej może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonym w ustawie.

Dopiero z chwilą wejścia w życie ustawy „kowidowej” z 28 października 2020 r. Rada Ministrów uzyskała upoważnienie do ustanowienia w rozporządzeniu powszechnego nakazu zakrywania ust i nosa, a nieprzestrzeganie tego nakazu zostało przez ustawodawcę uznane za wykroczenie. Przepisy te weszły w życie 29 listopada 2020 r.

Argumenty te znajdują odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (np. wyrok SN z 11 czerwca 2021, sygn. akt II KK 226/21, wyrok SN z 15 czerwca 2021 r., sygn. akt II KK 180/21).

Dlatego RPO wnosi o uchylenie wyroku nakazowego Sądu Rejonowego w R. w zaskarżonej części i uniewinnienie obwinionego od popełnienia przypisanego mu wykroczenia z art. 54 k.w.

Wyrok SN z uzasadnieniem 

Kasacja jest oczywiście zasadna. Rację ma Rzecznik Praw Obywatelskich kwestionując w skardze kasacyjnej orzeczenie Sądu Rejonowego w R.w części skazującej Sławomira (...) za wykroczenie z art. 54 k.w. w zw. z § 18 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 kwietnia 2020 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii.

Rozporządzenie to nie odsyłało bowiem w swej treści do konkretnego przepisu kodeksu wykroczeń i nie określało wobec sprawcy prawnomaterialnych konsekwencji naruszenia przez niego zawartych w nim przepisów. Ponadto w oczywisty sposób niedopuszczalne jest przyjęcie, że normę blankietową zawartą w art. 54 k.w. wypełniać mogły uregulowania określone w omawianym rozporządzeniu.

W utrwalonym już orzecznictwie Sądu Najwyższego zasadnie wskazywano, że nałożenie nakazów i zakazów w zakresie podstawowych praw i wolności obywatelskich może mieć miejsce jedynie w sytuacji wprowadzenia jednego z trzech stanów nadzwyczajnych, o których mowa w przepisie art. 228 ust. 1 Konstytucji RP. Szczegółowe uregulowania dotyczące funkcjonowania organów władzy publicznej, a także reguły i zakres dokonywania tych ograniczeń wolności i praw człowieka winny natomiast, stosownie do treści art. 228 ust. 2 Konstytucji RP znaleźć odzwierciedlenie w regulacjach ustawy.

Ponadto pełną aktualność zachowują wywody w uzasadnieniach licznych orzeczeń Sądu Najwyższego wskazujące, iż rozporządzenia w omawianym zakresie zostały wydane z przekroczeniem granic upoważnienia ustawowego naruszając art. 92 ust. 1 Konstytucji R P (por. wyroki z dnia: z dnia 16 marca 2021 r., II KK 64/21, OSNK 2021, z. 4 poz. 18; z dnia 16 marca 2021 r., II KK 74/21, OSNK 2021, z. 4, poz. 19; z dnia 16 marca 2021 r., II KK 97/21; z dnia 24 marca 2021 r, II KK 48/21; z dnia 24 marca 2021 r., II KK 66/21, 26 marca 2021 r., II KK 40/21, OSNK 2021, z. 5, poz. 2 1; z dnia 8 kwietnia 2021 r., II KK 75/21; z dnia 26 kwietnia 2021 r., II KK 67/21, z dni 29 kwietnia 2021 r., II KK 135/21; z dnia 5 maja 2021 r., II KK 106/21; z dnia 5 maja 2021 r., II KK 121/21; z dnia 12 maja 2021 r., II KK 76/21; z dnia 12 maja 2021 r., II KK 82/21; z dnia 11 czerwca 2021 r, II KK 226/21; z dnia 15 czerwca 2021r., II KK 180/21).

Podzielając w pełni wyczerpującą argumentację zawartą w uzasadnieniach do wyżej wymienionych judykatów Sądu Najwyższego nie ma potrzeby szerszego jej powielania.

Wobec uznania, że w sprawie będącej przedmiotem kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich, brak było podstawy prawnej wypełniającej blankiet normy sankcjonowanej z art. 54 k.w., wyrok nakazowy w zaskarżonej części (tj. dotyczącej wykroczenia z art. 54 k.w. w zw. z § 18 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii) należało uchylić, a obwinionego - stosownie do treści art. 537 § 2 in fine k.p.k. w zw. z art. 112 k.p.w. - uniewinnić od popełnienia zarzucanego mu wykroczenia.

Uwzględniając przy tym okoliczność, że zaskarżonym wyrokiem została wymierzona kara zgodnie z art. 9 § 2 kw., tj. za obydwa przypisane nim Sławomirowi (...) wykroczenia, również w zakresie obejmującym orzeczenie o karze należało uchylić ten wyrok, a sprawę przekazać Sądowi meriti do ponownego rozpoznania.

II.511.462.2021