Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W kwietniu 2020 r. na dworcu PKP w G. pan Wiktor nie zastosował się do obowiązku zakrywania nosa i ust
• Kara wydana przez sąd nie może się ostać, bo rażąco narusza przepisy - wskazuje w kasacji Rzecznik Praw Obywatelskich
• Wnosi, by Sąd Najwyższy uniewinnił obywatela, bo przepisy, na których podstawie go ukarano, nie mogą być podstawą niczyjej odpowiedzialności
• AKTUALIZACJA: 29 września 2021 r. SN uchylił zaskarżony wyrok i uniewinnił pana Wiktora 

Zgodnie z utrwaloną już linią orzeczniczą Sąd Najwyższy uwzględnia poszczególne kasacje „kowidowe” RPO.

Historia sprawy

Pan Wiktor został obwiniony o to, że 21 kwietnia 2020 r. na dworcu PKP w G. nie zastosował się do obowiązku zakrywania nosa i ust. Zarzucono mu wykroczenie z art. 54 k.w. w związku z § 18 rozporządzenia Rady Ministrów z 10 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii.

Wyrokiem nakazowym Sąd Rejonowy w G.  uznał obwinionego za winnego. Wymierzył mu karę 200 zł grzywny. Wyrok nie został zaskarżony i uprawomocnił się.

Argumentacja RPO

Zgodnie z art. 54 k.w., kto wykracza przeciwko wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscach publicznych, podlega karze grzywny do 500 zł albo karze nagany. Przepis ten odsyła do innych przepisów, które regulują zasady i sposób zachowania się w miejscach publicznych.

Odesłanie art. 54 k.w. obejmuje wyłącznie "przepisy porządkowe". Mają one mieć  za zadanie ochronę porządku i spokoju publicznego - tym samym nie mieszczą się w tym regulacje odnoszące się do innych sfer, np. do ochrony zdrowia publicznego.

Stanowisko to znalazło wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego (m. in. wyroki: z  26 marca 2021 r., sygn. akt II KK 40/21; 8 kwietnia 2021 r., sygn. akt II KK 75/21;  15 kwietnia 2021 r., sygn. akt V KK 111/21; 5 maja 2021 r., sygn. akt V KK 132/21, sygn. akt V KK 126/21, sygn. akt II KK 106/21; 12 maja 2021 r., sygn. akt II KK 76/21 i II KK 82/21; 9 czerwca 2021 r., sygn. akt II KK 221/21; 11 czerwca 2021 r., sygn. akt II KK 202/21 i II KK 226/21; 15 czerwca 2021 r., sygn. akt II KK 180/21).

W kwietniu 2020 r. obowiązek noszenia maseczek został wprowadzony w sposób wadliwy: rządowym rozporządzeniem odwołującym się do ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi. Tymczasem ustawa ta pozwalała zobowiązywać do noszenia maseczek ludzi chorych lub podejrzanych o zakażenie - a nie wszystkich.

Od początku pandemii RPO apelował do rządu o taką zmianę ustawy, by dało się prawidłowo wprowadzić obowiązek noszenia maseczek.

W końcu, na mocy zmian ustawy „kowidowej” z 28 października 2020 r., Rada Ministrów uzyskała upoważnienie do ustanowienia w rozporządzeniu powszechnego nakazu zakrywania ust i nosa wraz ze sposobem realizacji tego nakazu. A jego nieprzestrzeganie zostało uznane za wykroczenie. Przepisy te weszły w życie 29 listopada 2020 r.

Wykluczone jest zatem pociągnięcie do odpowiedzialności, na podstawie art. 54 k.w., osób, które nie stosowały się do obowiązku zakrywania ust i nosa  - ustanowionych na mocy rozporządzenia.

Z art. 31 ust. 3 Konstytucji wynika, że ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. A tylko unormowania, które nie stanowią podstawowych elementów składających się na ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności, mogą być treścią rozporządzenia. W rozporządzeniu powinny być zatem zamieszczane jedynie przepisy o charakterze technicznym, niemające zasadniczego znaczenia z punktu widzenia praw lub wolności jednostki.

Wyrok SN wraz z uzasadnieniem 

Kasacja wniesiona przez Rzecznika Praw Obywatelskich okazała się oczywiście zasadna, co umożliwiło jej rozpoznanie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k. w zw. z art. 112 k.p.w. 

Zasadnie podniesiono w uzasadnieniu kasacji, że w chwili czynu nie obowiązywało już rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U, 2020, poz. 658 ze zm.). Utraciło ono moc na podstawie § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz. U. 2020, poz. 697 ze zm.). 

Jednakże oba wskazane rozporządzenia zostały wydane na podstawie art. 46a i art. 46b pkt 1-6 i 8-12 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz. U. 2020, poz, 1845 ze zm,), a także oba w § 18 ust. 1 pkt 2 zawierały powszechny obowiązek zakrywania ust i nosa w miejscach ogólnodostępnych. 

Problem prawny będący istotą zarzutu kasacyjnego, dotyczący możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności za wykroczenie z art. 54 k.w. w związku z niedostosowaniem się do powszechnego nakazu zasłaniania ust i nosa zawartego w kolejnych rozporządzeniach „covidowych", był już przedmiotem wnikliwych rozważań w orzecznictwie Sądu Najwyższego, prowadzących do powstania spójnej linii orzeczniczej (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2021 r., II KK 66/21; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2021 r., II KK 96/21; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2021 r., II KK 220/21; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 lipca 2021 r., IV KK 238/21; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2021 r., II KK 352/21). 

Sąd Najwyższy w niniejszym składzie w pełni aprobuje zawarte tam stanowiska i poglądy, a także wnioski z nich wypływające. Nie ma więc potrzeby, aby je ponownie obszernie przytaczać. 

Zasadność zarzutu kasacyjnego wynika przede wszystkim z tego, że art. 54 k.w. ma charakter blankietowy i może być uzupełniony przepisem o randze podustawowej wyłącznie jeśli jest to „przepis porządkowy". Jak słusznie stwierdza Rzecznik Praw Obywatelskich, czynność sprawcza wykroczenia określonego w art. 54 k.w. polega na „wykraczaniu" przeciwko przepisom porządkowym, czyli na takim zachowaniu się w miejscu publicznym, które narusza obowiązujący w określonym miejscu porządek, wyznaczony przepisami porządkowymi. Nie jest takim „przepisem porządkowym" przepis rozporządzenia „covidowego", mający na celu ochronę zdrowia i życia w związku z epidemią C0VID-19. 

Niezależnie od tego trzeba stwierdzić, że obowiązujące w chwili czynu przepisy normujące powszechny obowiązek zasłaniania ust i nosa zostały wydane z przekroczeniem ustawowego upoważnienia, zawartego w ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Upoważnienie to umożliwiało wprowadzenie obowiązku stosowania środków profilaktycznych takich jak zasłanianie ust i nosa wyłącznie względem osób chorych i podejrzanych o zachorowanie, ale nie o charakterze powszechnym. 

Dopiero z dniem 29 listopada 2020 r., a więc z chwilą wejścia w życie ustawy z 28 października 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem C0VID-19 (Dz.U, 2020, poz. 2112 ze zm.), Rada Ministrów uzyskała upoważnienie do uregulowania w rozporządzeniu powszechnego nakazu zakrywania ust i nosa w określonych okolicznościach, miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach, wraz ze sposobem realizacji tego nakazu. Nieprzestrzeganie tego nakazu zostało jednocześnie przez ustawodawcę uznane za wykroczenie z art. 116 § l a k.w. Wskazane przepisy siłą rzeczy nie mogły stać się podstawą odpowiedzialności obwinionego za czyn popełniony 21 kwietnia 2020 r.

Wobec powyższego należało uchylić zaskarżony wyrok nakazowy i uniewinnić obwinionego od przypisanego mu czynu (art. 537 § 2 k.p.k. w zw. z art. 112 k.p.w.). 

BPG.511.32.2021