Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar oraz rzecznik praw dziecka Marek Michalak we wspólnym wystąpieniu generalnym do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wskazują na konieczność podjęcia inicjatywy legislacyjnej na rzecz skuteczniejszego zabezpieczenia praw dzieci podczas procedury adopcji zagranicznej.

Efektem spotkań rzecznika praw obywatelskim z przedstawicielami Fundacji Dobrego Pasterza oraz Stowarzyszenia Wolne Społeczeństwo jest wspólna z rzecznikiem praw dziecka inicjatywa na rzecz poprawy realizacji obowiązków państwa przy procedurze adopcji zagranicznej. W wystąpieniu generalnym skierowanym do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Adam Bodnar i Marek Michalak wskazali na niedostatki przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, których wyeliminowanie pozwoli na pełniejsze realizowanie gwarancji praw dziecka w procedurze adopcji zagranicznej.

W ocenie Rzeczników prawidłowa realizacja obowiązków państwa przy procedurze adopcji zagranicznej musi się odbywać z poszanowaniem szeroko pojętej generalnej zasady dobra dziecka, w tym zasady nierozdzielania rodzeństw oraz zasady pierwszeństwa adopcji krajowej. Aby było to możliwe działania wszystkich organów, w szczególności w ramach tzw. procedury przedsądowej, winny być oparte na rzetelnych, niebudzących wątpliwości ustaleniach dokonanych na podstawie jasnych i precyzyjnych norm prawnych.

W wystąpieniu Rzecznicy wskazują na problem rozdzielania rodzeństw. W ich ocenie informacje, że w 2016 roku doszło do rozdzielenia rodzeństw w 71% przypadków, w których wyrażono zgodę na realizację procedury adopcji zagranicznej muszą niepokoić, a analiza przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej pod kątem ich skuteczności jest zatem kluczowa.

W ich ocenie brak obowiązku uzyskania jakiegokolwiek dokumentu potwierdzającego wyczerpanie możliwości poszukiwania dla dziecka rodziny w Polsce, przeprowadzenie i zakończenie tych poszukiwań bez znalezienia kandydata na rodzica adopcyjnego nie stanowi gwarancji realizacji zasady prymatu adopcji krajowej. Określenie standardów działań podejmowanych przez ośrodki adopcyjne na rzecz poszukiwania kandydatów na rodziców adopcyjnych dziecka jest koniecznością.

Zdaniem Rzeczników istnieje również potrzeba wprowadzenia regulacji umożliwiającej pozyskanie wiedzy o polskich dzieciach adoptowanych za granicę. W obowiązującym porządku prawnym brak jest podstaw do działań w ramach śledzenia losów dziecka po przysposobieniu międzynarodowym.

- Istnieje wprawdzie dobra praktyka polegająca na przesyłaniu przez zagraniczne organizacje adopcyjne oraz organy centralne innych państw raportów postadopcyjnych, w których opisywany jest proces adaptacji dziecka w nowym środowisku, ale warto zadać sobie pytanie czy jest to formuła zawsze realizowana i czy wystarczająca? Brak jakichkolwiek mechanizmów do wymagania, aby ta dotychczasowa praktyka była realizowana w każdym przypadku adopcji zagranicznej oznacza, że w sytuacji braku dobrowolnej informacji zwrotnej z zagranicznego ośrodka adopcyjnego państwo polskie, po prawomocnym orzeczeniu przysposobienia zagranicznego, traci dziecko z pola widzenia. Wobec wątpliwości co do skuteczności dotychczasowej praktyki, wydaje się więc konieczne wypracowanie rozwiązania możliwego do wprowadzenia w polskim ustawodawstwie, które pozwoli na realny wgląd polskiego organu centralnego w sytuację dziecka zagranicą - przekonują Adam Bodnar i Marek Michalak.

Rzecznik praw obywatelskich i rzecznik praw dziecka podkreślili, iż informacje o braku poszanowania dobra dzieci zamieszkujących poza granicami Polski wskutek przysposobienia międzynarodowego muszą niepokoić, ale jednocześnie winny stanowić bodziec do podjęcia szerszej międzyresortowej debaty w tym obszarze. Niezbędne jest bowiem wypracowanie rozwiązań krajowych, które umożliwią realizację wiążących Polskę konwencji, w sposób zapewniający pełną gwarancję działania w imię dobra dziecka, a także wypracowanie i wdrożenie stosownych zasad współpracy z instytucjami służb społecznych na terenie innych państw tak, aby odpowiedzialność państwa pochodzenia dziecka nie kończyła się wraz z zakończeniem procedury przysposobienia międzynarodowego.

Rzecznicy wystąpili do Minister Elżbiety Rafalskiej z prośbą o przedstawienie stanowiska wobec sygnalizowanych problemów oraz rozważenie zasadności podjęcia inicjatywy legislacyjnej na rzecz skuteczniejszego zabezpieczenia praw dzieci w sytuacji adopcji zagranicznej.

Agnieszka Jarzębska, główny specjalista w Zespole Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego BRPO:

Zasada prymatu przysposobienia krajowego nad przysposobieniem międzynarodowym musi być bezwzględnie przestrzegana. Oznacza to, że adopcja zagraniczna winna być realizowana jedynie wtedy, gdy dziecku nie można zapewnić w żaden inny odpowiedni sposób opieki w Polsce. Odpowiedzialność za dziecko pozbawione opieki rodziców leży po stronie państwa, a więc to organy państwa muszą zrobić wszystko, aby poprzez orzeczenie adopcji zagranicznej nie ucierpiał interes dziecka. Realizacja fundamentalnych praw dziecka wymaga dzisiaj od ustawodawcy podjęcia pilnych działań legislacyjnych.

III.522.4.2017