Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sprawa dotyczy długu sprzed lat, ściąganego z rodziny w trudnym położeniu przez komornika
• RPO w skardze nadzwyczajnej dowodzi, że w sprawie tej sąd źle zastosował przepisy i nie zauważył, że firma obracająca długami, która ściąga pieniądze od dłużniczki, nie ma już prawa do należności, bo w jej przypadku roszczenie się przedawniło
• To wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, które sąd pominął
• Tego błędu nie da się naprawić bez nadzwyczajnych środków, do których prawo ma Rzecznik Praw Obywatelskich
• AKTUALIZACJA: 4 października 2022 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt I NSNc 540/21) uwzględnił skargę nadzwyczajną RPO w tej sprawie i uchylił zaskarżony wyrok

Pani O. wzięła przed kilkunastu laty 2 tys. zł kredytu i nie spłaciła go. Bank wypowiedział jej umowę, próbował odzyskać pieniądze a następnie należność sprzedał. O pieniądze upomniał się po kolejnych kilku latach Fundusz sekurytyzacyjny – wyliczył, że z odsetkami kwota ta wynosiła ona już 4 tys. zł.

Na podstawie dokumentów z funduszu sąd wydał w postępowaniu upominawczym nakaz zapłaty. Pani O. zgłosiła sprzeciw, dowodząc, że sprawa już się przedawniła. Fundusz jednak argumentował, że w toku postępowania bankowi (pierwotnemu wierzycielowi) udało się przerwać bieg przedawnienia.

Argumentów sąd wysłuchał na rozprawie. Pani O. tłumaczyła, że pożyczkę częściowo spłaciła, a boryka się z ogromnymi problemami (brakiem pracy i niepełnosprawnością członka rodziny). Ma też na głowie inne postępowania egzekucyjne. Sąd po wysłuchaniu obu stron zasądził od pani O. 4 tys. zł na rzecz funduszu. Komornik dochodzi należności ze świadczenia emerytalno-rentowego pani O.

RPO składa skargę nadzwyczajną, wskazując, że sąd źle podszedł do problemu przedawnienia należności pani O. oraz do praw funduszu sekurytyzacyjnego, który nie jest ani pierwotnym wierzycielem ani bankiem. Wniosek o wszczęcie egzekucji długu od pani O. przerwał bieg przedawnienia w przypadku sprawy z bankiem, ale fundusz tego przerwania „nie odziedziczył”.

Rzecznik argumentuje, że rzeczywiście fakt zbycia wierzytelności nie wpływa na bieg terminów przedawnienia, zatem w razie zmiany podmiotu w zobowiązaniu – np. w przypadku cesji – nowy podmiot wstępuje w miejsce dotychczasowego wierzyciela. Ale zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego, reguły te nie znajdują zastosowania do przerwy biegu terminu przedawnienia, która została spowodowana dochodzeniem roszczenia na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego.

Taki pogląd pojawił się już w wyroku SN z 19 listopada 2014 r. (sygn. akt II CSK 196/14). Wskazano w nim, że przerwanie biegu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 kodeksu cywilnego następuje co do zasady tylko pomiędzy stronami postępowania, jeżeli z istoty łączącego je stosunku prawnego wynika, że są materialnie zobowiązane lub uprawnione, a więc skutek przerwania zachodzi tylko w podmiotowych i przedmiotowych granicach czynności podjętej przez wierzyciela.

Wniosek o wszczęcie egzekucji wywołuje zatem skutek przerwy wtedy, gdy pochodzi od wierzyciela wskazanego w tytule egzekucyjnym, na którego rzecz została wydana klauzula wykonalności; nie jest bowiem wystarczająca tożsamość wierzytelności, lecz konieczna jest również identyczność osób, na rzecz których czynność ta została dokonana. Skutki prawne postępowania egzekucyjnego wszczętego na podstawie bankowego tytułu wykonawczego związane są więc tylko z podmiotami w nim uczestniczącymi na podstawie tego tytułu w granicach podmiotowych i przedmiotowych ukształtowanych treścią klauzuli wykonalności.

Nabywca wierzytelności niebędący bankiem powinien więc uzyskać sądowy tytuł egzekucyjny, a następnie klauzulę wykonalności. A nadanie bowiem bankowemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności niebędącemu bankiem nie jest dopuszczalne – por. uchwała SN z 2 kwietnia 2004 r. (sygn. akt III CZP 9/04).

Następnie w uchwale z 29 czerwca 2016 r. (sygn. akt III CZP 29/16) SN rozwinął ten pogląd i wskazał, że w przypadku wierzytelności objętej bankowym tytułem wykonawczym, sytuacja cesjonariusza kształtuje się odmiennie od sytuacji prawnej nabywcy wierzytelności objętej innym tytułem wykonawczym. Wówczas nabywca wierzytelności (nie będący bankiem) nabywa wierzytelność w swej treści i przedmiocie tożsamą z wierzytelnością zbywającego banku, niemniej jednak nie wchodzi w sytuację prawną zbywcy wywołaną przerwą biegu przedawnienia i rozpoczęciem biegu na nowo. W konsekwencji SN podjął uchwałę, zgodnie z którą nabywca wierzytelności nie będący bankiem nie może powoływać się na przerwę biegu terminu przedawnienia spowodowaną wszczęciem postępowania egzekucyjnego na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności.

Podobnie orzekł SN w uchwale z 9 czerwca 2017 r. (sygn. akt III CZP 17/17), doprecyzowując, że wniosek o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia objętego tym tytułem wobec cesjonariusza nie będącego bankiem.

W konsekwencji Rzecznik zdecydował o wywiedzeniu skargi nadzwyczajnej od wyroku sądu pierwszej instancji (pomimo tego, że nie zostało sporządzone jego uzasadnienie). Rzecznik kwestionował to orzeczenie, ponieważ sankcjonuje ono praktyki dochodzenia przez firmy windykacyjne przedawnionych roszczeń, w sytuacji skutecznego podniesienia przez obywatela zarzutu przedawnienia.

Zdaniem RPO sprawiedliwość społeczna wymaga przyznania ochrony prawnej konsumentowi jako słabszemu uczestnikowi życia społecznego i gospodarczego.

Najważniejsze motywy rozstrzygnięcia SN

 (...) Za zasadny uznać należy zarzut rażącego naruszenia prawa materialnego, tj. art. 117 § 2 k.c. Sąd meriti przyjął, że okoliczność dokonywania przez pozwaną dobrowolnych wpłat do komornika w okresie od 4 maja 2011 r. do 16 listopada 2012 r., jest zdarzeniem, o którym mowa w art. 123 § 1 pkt 2 k.c. przerywającym bieg przedawnienia. Sąd meriti nie wziął, jednakże pod uwagę, że wskazana okoliczność, jeśli uznana zostałaby jej relewantność, miała miejsce przed zawarciem przez bank z powodem umowy przelewu wierzytelności, na mocy której ten ostatni nabył dochodzoną od pozwanej wierzytelność. Okoliczność ta jest o tyle istotna, że jakkolwiek co do zasady skutki przerwy biegu terminu przedawnienia odnoszące się do zbywcy wierzytelności odnoszą się także do cesjonariusza, tak w przypadku wierzytelności objętej bankowym tytułem egzekucyjnego sytuacja cesjonariusza kształtuje się zgoła odmiennie.

W wyroku z 19 listopada 2014 r., II CSK 196/14, Sąd Najwyższy podkreślił, że przerwanie biegu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. następuje, „co do zasady, tylko pomiędzy stronami postępowania, jeżeli z istoty łączącego je stosunku prawnego wynika, że są materialnie zobowiązane lub uprawnione. Tak więc z istoty tej instytucji wynika, że przerwanie następuje w podmiotowych i przedmiotowych granicach czynności podjętej przez wierzyciela; dotyczy tego roszczenia, które jest zabezpieczone, dochodzone, ustalane lub egzekwowane, jest skuteczne przeciwko osobie, wobec której kieruje się czynność i z korzyścią na rzecz osoby dokonującej czynności”.

Powyższy pogląd został rozwinięty w uchwale Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2016 r., III CZP 29/16, odnoszącej się bezpośrednio do interpretacji przepisu, który stanowił kluczowy element rozumowania Sądu meriti. Zgodnie z treścią wskazanej uchwały „nabywca wierzytelności niebędący bankiem nie może powoływać się na przerwę biegu przedawnienia spowodowaną wszczęciem postępowania egzekucyjnego na podstawie bakowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.)”.

Jak podkreślił Sąd Najwyższy: ,,nie może ujść uwagi, że przerwa biegu przedawnienia została spowodowana czynnością banku zmierzającą do egzekwowania roszczenia, podczas gdy nabywcy niebędącemu bankiem miałaby służyć do jego dochodzenia. Nabywca wierzytelności nie będący bankiem nabywa wierzytelność w swej treści i przedmiocie tożsamą z wierzytelnością zbywającego banku, ale nie wchodzi w sytuację prawną zbywcy wywołaną przerwą biegu przedawnienia i rozpoczęciem biegu na nowo.

Czynność wszczęcia postępowania egzekucyjnego przez bank wywołuje materialnoprawny skutek przerwy biegu przedawnienia jedynie w stosunku do wierzyciela objętego bankowym tytułem wykonawczym, natomiast nabywca wierzytelności niebędący bankiem, nawet jeżeli nabycie nastąpiło po umorzeniu postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. i rozpoczęciu biegu terminu przedawnienia w stosunku do banku na nowo, nie może się powołać na przerwę biegu przedawnienia wywołaną wszczęciem postępowania egzekucyjnego przez pierwotnego wierzyciela będącego bankiem.

Wyjątkowość przywileju wystawiania bankowego tytułu egzekucyjnego prowadzi do wniosku, że skoro nie może on być podstawą egzekucji na rzecz innych osób niż w nim wskazane, z wyjątkiem następstwa prawnego po stronie wierzyciela innego banku, to również materialnoprawne skutki wszczęcia postępowania egzekucyjnego jako czynności wierzyciela - banku prowadzącej do przerwy biegu przedawnienia dotyczą wyłącznie tego wierzyciela i nie dotyczą nabywcy nie będącego bankiem”.

Sąd meriti nie wziął więc pod uwagę wyjątkowego charakteru instytucji bankowego tytułu egzekucyjnego, który uzasadniał odstępstwo od zasad ogólnych dotyczących skutków zbycia wierzytelności. Wskazana instytucja stanowiła bowiem szczególny przywilej, dostępny jedynie wąskiej grupie wierzycieli, a tym samym a contrario nie mogła służyć innym podmiotom, w szczególności takim, które nie mogły się nią formalnie posługiwać.

Powyższe stanowisko uważa się za utrwalone i jednolite w orzecznictwie.

Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika, aby Sąd meriti odwołał się w powyższej kwestii do alternatywnych stanowisk. Tym samym ewentualna okoliczność, iż szereg orzeczeń tworzących wskazaną wyżej linię orzeczniczą wydanych zostało już po ogłoszeniu zaskarżonego wyroku, nie umożliwia stwierdzenia, iż w sprawie nie doszło do rażącego naruszenia prawa

W związku z powyższym w ocenie Sądu Najwyższego zasadny jest zarzut rażącego naruszenia prawa materialnego, tj. art. 117 § 2 k.c.

Przechodząc do oceny zarzutu naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, czyli przesłanki ogólnej skargi nadzwyczajnej, w pierwszej kolejności zauważyć należy, że w przedmiocie bankowego tytułu egzekucyjnego wypowiedział się wprost Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z 14 kwietnia 2015 r. Trybunał Konstytucyjny, P 45/12, orzekł, że art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe są niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP i że wskazane przepisy tracą moc obowiązującą z dniem 1 sierpnia 2016 r. Trybunał Konstytucyjny uznał, że przywilej przysługujący bankom w postaci możliwości wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego naruszają wywodzoną z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP zasadę równego traktowania w trzech aspektach: w relacji między bankiem a jego klientem, w relacjach między bankami jako wierzycielami a pozostałymi podmiotami będącymi wierzycielami oraz w relacjach między dłużnikami banków i dłużnikami innych podmiotów.

Z zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej wywodzona jest zasada zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Niewątpliwie wywodzenie skutków prawnych z instytucji, która w swej istocie pozostaje niezgodna z Konstytucją na płaszczyźnie aksjologicznej narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego niezależnie od dnia, z którym odpowiednie przepisy utraciły moc obowiązującą.

Przechodząc jednakże na płaszczyznę przepisów prawnych obowiązujących w dniu orzekania przez Sąd Rejonowy, wskazać należy, że sposób zastosowania prawa przez Sąd meriti, w szczególności nieuwzględnienie specyfiki bankowego tytułu egzekucyjnego i konsekwencji dla biegu przedawnienia związanych z nabyciem wierzytelności przez nabywcę niebędącego bankiem, naruszył zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Sąd meriti nie wziął również pod uwagę okoliczności, że pozwana występowała w roli konsumenta, a tym samym podlegała ochronie wynikającej z art. 76 Konstytucji RP.

Z uwagi na powyższe doszło do naruszenia zasady  państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

V.511.12.2021