Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił obawy rodziców, nauczycieli, uczniów i samorządowców, jakie otrzymał po ogłoszeniu (16 września) konsultacji społecznych projektu likwidacji gimnazjów. Ludzie zgłaszali do niego ten problem także w czasie ostatnich spotkań regionalnych - w Malopolsce i województwie kujawsno-pomorskim (pierwsze obawy zgłaszane były wiosna, np. na Podkarpaciu). RPO zwraca uwagę, że skutki proponowanych zmian dotkną nie tylko dzieci kończące szkołę podstawową, ale także pierwszoklasistów, dzieci z zerówek, a także gimnazjalistów a nawet uczniów liceów i techników. Do tego doprowadzą bowiem zmiany w sposobie naboru do szkół, likwidacja gimnazjów i konieczna z tego powodu zmiana granic obwodów szkolnych.

- W związku z przedstawieniem projektu do wiadomości publicznej do Rzecznika zaczęły napływać skargi indywidualne oraz wystąpienia organów samorządu terytorialnego z zastrzeżeniami i prośbami o podjęcie tego tematu przez Rzecznika – napisał do minister edukacji narodowej Anny Zalewskiej Adam Bodnar. - Wśród kwestii o charakterze ogólnym, podnoszonych w wystąpieniach kierowanych do RPO, wskazuje się m.in. na brak projektów aktów wykonawczych. Podkreśla się też, że nieznana jest podstawa programowa. Wiele problemów obywateli dotyczy jednak kwestii szczegółowych, wśród których do najważniejszych należą te, które przedstawiono w dalszej części.

Problem 1: Dostosowanie sieci szkół: zmieni się rejonizacja (granice obwodów szkolnych)

Samorządy terytorialne będą zobowiązane do dostosowania sieci szkół podstawowych i gimnazjów od 1 września 2017 r.  do dnia 31 sierpnia 2019 r. (na czas wygaszania gimnazjów) i mają na to czas tylko do 31 marca 2017 r. Ponieważ to głównie od działań jednostek samorządu terytorialnego będzie zależało przeprowadzenie stosownych zmian w zakresie reorganizacji systemu szkolnictwa, należy podkreślić, że zaproponowany termin jest bardzo krótki, co może uniemożliwić właściwą realizację procesu.

Brak wsparcia dla szkół i rodziców przy tak głębokich zmianach

Organy administracji, zgodnie z zasadą priorytetu dobra dziecka, w pierwszej kolejności powinny wziąć pod uwagę opinie oraz oczekiwania rodziców. Dlatego też, wprowadzając te zmiany, należy zadbać o zapewnienie działań wspierających wdrożenie nowych regulacji skierowanych do nauczycieli i dyrektorów szkół oraz samorządów tak, aby nie zdezorganizować systemu oświaty oraz zapewnić odpowiednie gwarancje dzieciom, których powyższa zmiana obejmie.

Problem 2: Przepełnienie szkół

Zgodnie z przedstawionym projektem, z dniem 1 września 2017 r. likwiduje się klasę I, a w latach następnych kolejne klasy dotychczasowego gimnazjum. Oznacza to, że dzieci kończące w roku szkolnym 2016/2017 klasę VI szkoły podstawowej staną się uczniami VII, a następnie VIII klasy szkoły podstawowej. W roku szkolnym 2018/2019 ostatni rocznik dzieci klas III ukończy gimnazjum.

Głównym efektem zmian będzie zwiększenie się liczby dzieci w szkołach podstawowych w latach szkolnych 2017/2018 i 2018/2019. Zmniejszy się liczba dzieci w gimnazjach a zwiększy w szkołach ponadpodstawowych (obecnie ponadgimnazjalnych) w roku szkolnym 2019/2020.

Przepełnione podstawówki

Dołączenie klas VII i VIII do dotychczasowych sześcioklasowych szkół podstawowych, przy jednoczesnym przeprowadzaniu naboru do klas I, może doprowadzić do przepełnienia budynków szkół i pogorszenia warunków nauczania.

Tymczasem w szkołach podstawowych jest teraz więcej uczniów!

Na skutek zmian z 2009 r. (sześciolatki) w roku szkolnym 2014/2015 do I klas szkoły podstawowej poszło o 150 801 więcej dzieci niż w roku 2013/2014. Oznacza to, że około 41% dzieci więcej rozpoczęło naukę w I klasie szkoły podstawowej w 2014/2015.

W roku szkolnym 2015/2016, 318 225 dzieci 6-letnich rozpoczęło naukę w I klasie szkoły podstawowej. To sprawia, iż obecnie w II i III klasach uczy się znacznie więcej dzieci.

Przenoszenie uczniów do filii szkół lub do innych szkół

W efekcie, żeby uniknąć organizacji zajęć w systemie zmianowym, trzeba będzie przenosić część dzieci do innych szkół, także poprzez tworzenie filii.

W latach szkolnych 2017/2018–2021/2022 samorząd terytorialny będzie mógł wskazać uczniom niektórych oddziałów danej klasy I-VI (jeżeli są zorganizowane co najmniej dwa oddziały klas w danej szkole) oraz uczniom oddziałów odpowiednio klas VII i VIII miejsce w innej szkole podstawowej.

Dodatkowe obowiązki dla dyrektorów szkół

Utworzenie filii wiązać się będzie z obciążeniem dla dyrektora szkoły, który będzie sprawował nadzór nad uczniami i nauczycielami w szkołach niejednokrotnie oddalonych od siebie.

Kłopoty nastolatków

Wskazanie uczniom klas VII i VIII miejsc w innej szkole może wiązać się z trudnościami i brakiem akceptacji związanej z obawami przed zmianą kadry oraz lokalizacji realizacji obowiązku szkolnego.

Problem 3: Kłopoty nowych pierwszaków

Kłopoty dotkną tez dzieci, które jeszcze do szkoły podstawowej nie chodzą.

Z zerówki do gimnazjum?

Obawy obywateli dotyczą m.in. tego, czy dzieci najmłodsze nie będą musiały trafić do budynków po wygaszanych gimnazjach, w których nadal jeszcze uczy się młodzież w wieku gimnazjalnym.

Rodzice, których dzieci chodziły do zerówek w szkołach, które po reformie nie będą już ich szkołami obwodowymi, obawiają się, że doprowadzi to rozbicia grup klasowych już utworzonych oraz przeniesienie ich dzieci do szkół nieprzystosowanych do dzieci najmłodszych.

Z zerówki do przepełnionej I klasy?

Inny problem wynika z tego, że nauka w zerówce – jako element nauki przedszkolnej – nie podlega rejonizacji. Po wprowadzeniu obowiązku szkolnego dla sześciolatków w wielu przedszkolach zlikwidowano zerówki – a dzieci trafiły do zerówek w szkołach. To znaczy, że w szkolnej zerówce są dzieci z obecnego obwodu i spoza tego obwodu.

Co będzie, gdy zmienią się granice tych obwodów?

Otóż reforma zakłada, że dzieci, które w latach szkolnych 2015/2016–2018/2019 chodzą do obowiązkowej zerówki w szkole podstawowej innej niż szkoła, w obwodzie której dziecko mieszka, mają prawo do miejsca w klasie I tej szkoły.

W efekcie przepełnione podstawówki będą zobowiązane do przyjmowania po pierwsze – dzieci z nowego obwodu szkolnego i po drugie - dzieci, które nie mieszkają w obwodzie bądź też z niego „wypadły” na skutek zmiany obwodów.

Problem 4: Rekrutacja do I klas liceum ogólnokształcącego

W roku szkolnym 2019/2020 w klasach I liceów ogólnokształcących, techników i branżowych szkół pierwszego stopnia edukację rozpoczną dzieci kończące klasę III gimnazjum i dzieci kończące klasę VIII szkoły podstawowej.

Młodzież kończąca gimnazjum będzie kształciła się w 3-letnich liceach ogólnokształcących i 4-letnich technikach, natomiast młodzież kończąca VIII klasę szkoły podstawowej rozpocznie naukę w 4-letnim liceum lub 5-letnim technikum.

Skutki?

Dwa roczniki do liceum i technikum

Konieczne będzie zapewnienie porównywalnej liczby miejsc dla uczniów realizujących obowiązek nauki w dwóch różnych systemach oświaty.

Dlatego zmiana ta rodzi obawy wśród dzieci i rodziców o równy dostęp m.in. do I klas liceów i I klas technikum dla dzieci, które ukończą III klasę gimnazjum oraz VIII klasę szkoły podstawowej w roku szkolnym 2019/2020: ponieważ szkoły ponadpodstawowe będą zobowiązane do przyjęcia dzieci z dwóch roczników, które w tej samej szkole będą uczyły się według dwóch różnych systemów.

Powtarzanie roku szkolnego: z III klasy gimnazjum do podstawówki…

Powtarzanie klasy III gimnazjum, III liceum oraz IV technikum przez uczniów uczących się w starym systemie oświaty spowoduje 2 letnie opóźnienie w podjęciu nauki w liceum oraz 2 letnie opóźnienie w ukończeniu nauki w liceum i technikum.

Uczniowie dotychczasowego gimnazjum, trzyletniego liceum ogólnokształcącego oraz czteroletniego technikum, którzy nie dostaną promocji, trafią do szkoły niższego szczebla Co to dla nich znaczy?

Uczeń klasy III gimnazjum, który w roku szkolnym 2018/2019 nie ukończy szkoły, z dniem 1 września 2019 r. stanie się uczniem klasy VIII szkoły podstawowej. Zatem osoba, która powinna być wiekowo w liceum, trafi z powrotem do szkoły podstawowej po to, żeby zdać egzamin ośmioklasisty i uczyć się dalej w szkole ponadpodstawowej w oparciu o nową podstawę programową.

Uczeń klasy III trzyletniego liceum ogólnokształcącego, który w roku szkolnym 2021/2022 nie ukończy tej szkoły, w roku szkolnym 2022/2023 stanie się uczniem… klasy III, ale  liceum czteroletniego.

Z kolei uczeń klasy IV czteroletniego technikum, który w roku szkolnym 2022/2023 nie ukończył tej szkoły, z dniem 1 września 2023 r. stanie się uczniem klasy IV pięcioletniego technikum.

Problem 5: zwiększanie różnic edukacyjnych między miastem, a wsią

Zmiany struktury szkolnictwa polegające na odejściu od gimnazjów wywołują również obawę obywateli, co do niekorzystnego wpływu tych zmian dla uczniów z terenów wiejskich i słabiej zurbanizowanych. Gimnazja były szansą dla tych dzieci, które – w przeciwieństwie do dzieci miejskich nie mają dostępu do gęstej sieci placówek o wysokiej renomie.

- Będę wdzięczny Pani Minister za wzięcie powyższych kwestii i wątpliwości pod uwagę w trakcie dalszych prac legislacyjnych nad reformą systemu oświaty. Uprzejmie proszę o poinformowanie mnie o zajętym w tej sprawie stanowisku – napisał Adam Bodnar.