Biuletyn Informacji Publicznej RPO

3 czerwca 2025 r. odbyło się posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności. Na posiedzeniu przedyskutowane zostały dwa tematy: zasadność uregulowania w przepisach ustawy o pomocy społecznej kategorii mieszkań ze wsparciem w ramach przygotowanej obecnie nowelizacji oraz problematyka braku przepisów, które regulowałyby dopuszczalność tworzenia tzw. noclegowni niskoprogowych, dostępnych dla osób pod wpływem substancji psychoaktywnych.

W spotkaniu wzięli udział zaproszeni goście – m.in. przedstawiciele Departamentu Polityki Społecznej Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departamentu ds. Społeczeństwa Obywatelskiego w Ministerstwie ds. Społeczeństwa Obywatelskiego, Stowarzyszenia Pomocy i Interwencji Społecznej oraz zewnętrzni eksperci Cezary Miżejewski i Piotr Olech.

Cezary Miżejewski zreferował problem związany z brakiem uregulowania w projektowanej nowelizacji ustawy o pomocy społecznej kategorii mieszkań ze wsparciem, która mogłaby uzupełnić albo zastąpić obecnie zdefiniowane w tej ustawie mieszkania treningowe i mieszkania wspomagane. W ocenie strony społecznej najistotniejszym mankamentem planowanych zmian jest to, ze w ramach istniejących kategorii mieszkań nie będzie możliwe realizowanie programu najpierw mieszkanie, ponieważ zasady tego programu przewidują po pierwsze długoterminowa zakwaterowanie potrzebującej osoby, a po drugie zawarcie z nią umowy najmu. Planowane zmiany w ustawie nie umożliwią realizacji tych zasad. Brak jest spójności pomiędzy treścią poszczególnych projektowanych zmian, co powoduje, że w efekcie planowana nowelizacja nie tylko nie usuwa dotychczasowych problemów, ale wręcz generuje nowe.

Po dłuższej dyskusji z udziałem przedstawicieli MRiPS udało się ustalić, że sporne kwestie mogą zostać doprecyzowane na etapie dalszych prac legislacyjnych w ramach resortu, ponieważ obecne kontrowersje nie są wynikiem braku zgody, czy otwartości resortu na propozycje strony społecznej, lecz raczej wynikają z tego, że aktualnie projekt nie został jeszcze dopracowany pod względem legislacyjnym i stąd niektóre zapisy mogą budzić wątpliwości co do ich rozumienia i intencji projektodawcy. Wydaje się więc, że omawiane kwestie będą mogły zostać pozytywnie załatwione w toku dalszych prac w Ministerstwie.

Dodatkowo przedstawiciele MRPiPS podkreślili, że obecną nowelizację ustawy o pomocy społecznej traktują jako „mała zmianę”, która ma załatwić punktowo pojawiające się problemy. Natomiast równolegle trwają przygotowania do zasadniczej nowelizacji tej ustawy, która jednak musi zostać poprzedzona bardziej wnikliwymi analizami oraz uzgodnieniami z innymi resortami, przede wszystkim z Ministerstwem Rozwoju i Technologii, który zasadniczo odpowiada za mieszkalnictwo.

Drugim omówionym tematem była sprawa konieczności uregulowania w przepisach zarówno możliwości tworzenia, jak i standardów tzw. noclegowni niskoprogowych, to znaczy takich w których przebywać mogą osoby pod wpływem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. 

Julia Wygnańska z Fundacji Najpierw Mieszkanie Polska wyjaśniła dlaczego takie placówki są potrzebne, jakie są zalety zapewnienia bezpiecznego schronienia osobom będącym pod wpływem ww. substancji i co należy zrobić, aby stało się to możliwe i było efektywne. Stowarzyszenie Pomocy i Interwencji Społecznej przedstawiło swoje doświadczenia z pracy z osobami w kryzysie bezdomności na ulicach Warszawy oraz projekt standardów placówki dla osób będących pod wpływem substancji psychoaktywnych, które zostały wypracowane w ramach Branżowej Komisji Dialogu Społecznego ds. Bezdomności w Warszawie i zostały rekomendowane do przedstawienia w Biurze Pomocy i Projektów Społecznych m. st. Warszawy.

Ogólnopolska Federacja na Rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności złożyła wniosek do MRPiPS wniosek o usunięcie z ustawy o pomocy społecznej zakazu przyjmowania do istniejących placówek osób będących pod wpływem substancji psychoaktywnych i taka zmiana jest planowana w przygotowywanym przez resort projekcie nowelizacji ustawy. Obecni zgodzili się jednak, że jest to dopiero pierwszy krok, bo należałoby wypracować standardy noclegowni przyjmującej takie osoby oraz zapewnić finansowanie, ponieważ z uwagi na szczególna sytuację takich osób, koszty finansowe związane z prowadzeniem placówki tego typu będą z pewnością wyższe.

Temat ten będzie zatem nadal przedmiotem analiz w ramach Komisji Ekspertów, ponieważ nawet po zmianie samej ustawy o pomocy społecznej konieczne będą dalsze zmiany w aktach wykonawczych a nawet w programie „Pokonać Bezdomność” na przyszły rok, aby rzeczywiście zapewnić efektywną zmianę sytuacji i doprowadzić do powstania placówek, które we właściwy sposób będą zapewniać bezpieczne schronienie także omawianej grupie osób. Komisja Ekspertów jest również otwarta na wspieranie wysiłków na rzecz powstania i wdrożenia standardów takiej placówki w Warszawie.