Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Do Sejmu trafił projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, który powinien rozpocząć dyskusję nad przemieszczeniami  ludności w sytuacjach zagrożenia, ze szczególnym uwzględnieniem grup wrażliwych, w tym osób z niepełnosprawnościami
• Dziś przepisy prawa powszechnie obowiązującego zdają się bowiem nie zauważać szczególnych potrzeb tych osób w sytuacjach kryzysowych 
• Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia MSWiA opinię do projektu, prosząc o rozważenie opracowania i uwzględnienia szczegółowych procedur i norm dotyczących ewakuacji osób z niepełnosprawnościami 

Zgodnie z art. 11 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, władze publiczne zobowiązane są do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa osób z niepełnosprawnościami w sytuacjach zagrożenia, w tym w trakcie konfliktu zbrojnego, w sytuacjach wymagających pomocy humanitarnej i w przypadku klęsk żywiołowych. 

Potrzebę uwzględnienia osobnych procedur ewakuacji w odniesieniu do osób z niepełnosprawnościami dostrzegł Komitet ds. Praw Osób Niepełnosprawnych. Zwracał na to uwagę w 2018 r. - po zapoznaniu się z pierwszym sprawozdaniem rządu RP dotyczącym wdrażania Konwencji w Polsce. 

Na poziomie ogólnym art. 11 Konwencji wdrożono w ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Stanowi ona, że minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w zakresie dostępności architektonicznej obejmują, m.in. zapewnienie tym osobom możliwości ewakuacji lub ich uratowania w inny sposób. Informacja dotycząca tej kwestii ma być uwzględniana w raportach dostępności, które podmioty zobowiązane do stosowania ustawy powinny przekazywać do właściwych organów administracji rządowej co 4 lata.

Ustawa o zarządzaniu kryzysowym wprowadza obowiązek opracowania Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego (KPZK), a także wojewódzkich, powiatowych i gminnych planów zarządzania kryzysowego. Nie  wskazują one jednak na potrzebę opracowania odrębnych procedur co do osób ze szczególnymi potrzebami.

Także w ustawie o ochronie przeciwpożarowej nie odniesiono się do konieczności uwzględnienia potrzeb tych osób. Wyjątkiem jest rozporządzenie o ochronie przeciwpożarowej, regulujące m.in. sytuacje, gdy wymagane jest stosowanie sygnalizacji pożarowej. Wskazano tam, że jest to konieczne m.in. w przypadku domów pomocy społecznej i ośrodków rehabilitacji dla osób niepełnosprawnych o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku oraz zakładach pracy zatrudniających powyżej 100 tych osób.

Prowadzi to do wniosku, że przepisy prawa powszechnie obowiązującego zdają się nie zauważać szczególnych potrzeb osób z niepełnosprawnościami, jakie występują również w przypadku ewakuacji. W konsekwencji osoby te mierzą się z nieprzygotowaniem służb, infrastruktury oraz procedur do odpowiedzi na ich szczególne potrzeby. 

Ze skarg do RPO wynika, że podczas ewakuacji po wykryciu niewybuchu na budowie metra, policjanci informujący o zaplanowanej na następny dzień ewakuacji, robili to, wyłącznie pukając do drzwi. Osoby z niepełnosprawnością słuchu, nawet z systemem świetlnym sprzężonym z dzwonkiem do drzwi, nie mogły uzyskać tej informacji. O ewakuacji dowiedziały się zaś przez przypadek.

Także doświadczenia pandemii wykazały, że w sytuacji kryzysowej uruchamiane są infolinie, nie zawsze dostępne dla osób z niepełnosprawnościami, w tym słuchu. Jak trafnie wskazuje w raporcie „Dostępność. Bezpieczna ewakuacja” Fundacja Polska bez barier – osoba Głucha nie usłyszy nawet najgłośniejszego alarmu, a osoba z niepełnosprawnością intelektualną nie zrozumie zawile napisanych instrukcji. Również zakaz korzystania z windy nie sprawi, że osoba poruszająca się wózkiem zdoła zejść po schodach, a osoba o ograniczonej możliwości w poruszaniu się - samodzielnie uda się do miejsca zbiórki.

Dlatego też RPO z aprobatą przyjął  informację o skierowaniu do Sejmu projektu ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej. Powinna ona rozpocząć dyskusję nad szczegółowymi kwestiami przemieszczeń  ludności w sytuacjach zagrożenia, z uwzględnieniem grup wrażliwych.

Należy podjąć kroki w kierunku opracowania i wdrożenia procedur z zakresu zarządzania kryzysowego, a także nowelizacji przepisów, które obejmowałyby uwzględnienie szczególnych potrzeb ewakuowanych osób z niepełnosprawnościami. Przepisy, plany, normy i wytyczne powinny być maksymalnie precyzyjne i uwzględniać potrzeby osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności z podziałem na te niepełnosprawności. 

Nie można bowiem zaakceptować sytuacji, w której np. osoba poruszająca się przy pomocy wózka, mieszkająca wyżej niż na parterze ma z zasady mniejsze szanse na ocalenie życia ze względu na konieczność ewakuacji po schodach. Dyskusja na ten temat powinna być jednym z priorytetów zarządzania kryzysowego i obejmować rozwiązania architektoniczne, sprzętowe i organizacyjne.

Szczegółowe uwagi RPO dotyczą:

• konieczności opracowania dostępnych systemów powiadamiania o sytuacji zagrożenia masowego
• powiadamiania osób z niepełnosprawnościami o zagrożeniu w przepisach przeciwpożarowych
• rozwiązań problemów pojawiających się przy korzystaniu z aplikacji „Alarm 112”
• ewakuacji obiektowej - konieczność wdrożenia rozwiązań architektonicznych, sprzętowych i organizacyjnych
• roli dotykowych i graficznych planów ewakuacji
• edukacji o ewakuacji - rola szkoleń, asysty oraz samopomocy
• ewakuacji obszarowej - konieczność opracowania i uwzględnienia w przepisach powszechnie obowiązujących odrębnych procedur wobec osób ze szczególnymi potrzebami

W podsumowaniu RPO apeluje o włączenie w prace nad ustawą osób z niepełnosprawnościami oraz ich organizacji. Ewakuacja w sytuacji zagrożenia nie powinna być bowiem prawem, z którego skorzystanie uwarunkowane jest stanem zdrowia i stopniem sprawności. A państwa-strony Konwencji powinny uznać konsultacje z osobami z niepełnosprawnościami i ich zaangażowanie za obowiązkowy krok przed zatwierdzeniem przepisów ustawowych, wykonawczych i polityk.

Marcin Wiącek prosi ministra Tomasza Siemoniaka o analizę opisanych kwestii oraz rozważenie opracowania i wdrożenia rozwiązań prawnych uwzględniających potrzeby osób z niepełnosprawnościami w kontekście ewakuacji w sytuacji różnych zagrożeń. 

Ponadto uwagi RPO zostały przekazane sejmowej Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych, która pracuje nad projektem- z prośbą o wzięcie pod uwagę stanowiska RPO.

Odpowiedź Macieja Berka, ministra - członka Rady Ministrów 

W nawiązaniu do Pana pisma z dnia 26 września 2024 r., skierowanego do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, które otrzymałem do wiadomości, z propozycją podjęcia działań na rzecz opracowania i uwzględnienia w przepisach dotyczących sytuacji
kryzysowych szczegółowych procedur i norm dotyczących ewakuacji osób z niepełnosprawnościami, uprzejmie dziękuję za podniesienie tej ważkiej społecznie kwestii.

Rozwiązanie przedstawionego problemu na poziomie prawnym z pewnością jest skomplikowane, co nie wpływa jednak na ocenę wagi problemu. Zgodnie z obowiązującą procedurą, prace legislacyjne zainicjować muszą właściwi ministrowie. Deklaruję jednak,
że w zakresie realizowanych przeze mnie zadań koordynacji procesu legislacyjnego (na etapie Zespołu Programowania Prac Rządu oraz Stałego Komitetu Rady Ministrów) będą zwracać uwagę na ten aspekt. W ramach prowadzonych prac legislacyjnych zwrócimy też uwagę na kwestię poprawnego określenia kręgu podmiotów, z którymi przygotowane projekty dokumentów rządowych muszą być konsultowane.

Ponadto uprzejmie informuję, że przekazałem pismo Pana Rzecznika do wiadomości Prezes Rządowego Centrum Legislacji.

XI.7050.1.2022